‘Een sereen debat voeren over euthanasie bij uitzichtloos psychisch lijden, is blijkbaar zeer moeilijk’

Friede Matthys, voorzitter van de Vlaamse Vereniging voor Psychiatrie (VVP) reageert op de Amerikaanse kritiek op de Belgische euthanasiewetgeving.

De American Psychiatric Association (APA) sprak zich uit over euthanasie en hulp bij zelfdoding en vooral over de rol van psychiaters daarin. Een columnist van de Washington Post ziet daarin een vingerwijzing naar België en Nederland en een oproep naar de Amerikaanse psychiaters om hun Europese collega’s tot de orde te roepen.

Wetgeving is echter geen zaak van psychiaters. In een democratie zijn wetten het resultaat van een brede maatschappelijke discussie. Mochten psychiaters het in de Verenigde Staten voor het zeggen krijgen, zouden ze vermoedelijk wel enkele wetten herschrijven. De wet die de doodstraf toelaat bij personen met een psychiatrische aandoening bijvoorbeeld. Of de wet rond de ziekteverzekering voor de chronische psychiatrische patiënten: zij hebben nu moeilijk toegang tot de zorg. De cultuur in een land bepaalt immers voor een groot deel de wetgeving.

Een debat dat met “leven en dood” te maken heeft is overal emotioneel geladen maar de regelgeving verschilt van land tot land. Die verschillen komen duidelijk tot uiting in de wetgeving: over abortus, over de doodstraf, over het bezit van vuurwapens en ja, ook over euthanasie. Doorgaans onthouden verenigingen zich van kritiek op de regelgeving in andere landen omdat dit juist zo verschillend is en zo sterk cultureel bepaald.

Cultuurverschil

Er gaapt een culturele kloof tussen Amerika en Europa. Als wetenschappelijke vereniging zijn wij ons daar terdege van bewust. Resultaten van Amerikaans onderzoek worden in Europa nooit letterlijk gebruikt. Eerst moet het onderzoek, of de vragenlijst herhaald en gevalideerd worden in Europa. De DSM-5 in Amerika, ontwikkeld onder leiding van het APA, heeft tot veel ongenoegen geleid in Europa (ook in Vlaanderen en Nederland). Ons denken over psychiatrische aandoeningen houdt meer rekening met de beleving en de geschiedenis van de patiënt. Daarnaast ontstond veel commotie over de banden van het APA met de farmaceutische industrie. In Europa wordt er over die zaken anders gedacht.

Vlaamse psychiaters over euthanasie

Een sereen debat voeren over euthanasie bij uitzichtloos psychisch lijden, is blijkbaar zeer moeilijk. Toch slagen we er als Vlaamse Vereniging voor Psychiatrie (VVP) in om tot een gemeenschappelijke tekst te komen. Dat is niet altijd makkelijk. Onze vereniging vertegenwoordigt 600 Vlaamse Psychiaters, de meerderheid van alle psychiaters in Vlaanderen. Zeker in het euthanasiedebat herbergt de VVP een rijkdom aan meningen. Wij vinden elkaar in een door iedereen gedeeld streven om goed zorg te bieden, gebaseerd op deskundigheid, empathie en mededogen. Psychiaters met soms zeer uiteenlopende meningen formuleren de voorwaarden waaraan een zorgvuldige behandeling van een vraag naar euthanasie moet beantwoorden. De democratisch ontwikkelde wetgeving, wordt hierbij als basis gebruikt maar sommige paragrafen proberen we, ten behoeve van de psychiaters in het veld, beter te specifiëren.

Zorgvuldigheidscriteria

Nauwkeurig geformuleerde zorgvuldigheidscriteria zijn nodig. Veel psychiaters krijgen immers te maken met een vraag naar levensbeëindiging. Het is altijd een opgave, die ons confronteert met het lijden van de patiënt en met de grenzen van onze mogelijkheden. Elke psychiater kan kiezen wat hij of zij met deze vraag doet maar moet ze altijd ernstig nemen. Psychiaters die een traject met hun patiënt aangaan, willen dit op een zorgvuldige, menselijke maar ook correcte manier doen. Meestal is het een proces van maanden tot één of zelfs meerdere jaren.

Dat proces beschrijven is wat de VVP- werkgroep momenteel doet, in de vorm van zorgvuldigheidscriteria. Daarin is plaats voor zowel het recht en de wens van de patiënt als voor het recht en de keuzevrijheid van de psychiater. De criteria bieden ruimte aan elke ideologie en elk geweten. Emotionele standpunten in de media vertroebelen dit met zorg opgebouwde klimaat.

En ja, deze keer ben ik het wel eens met minister van Volksgezondheid Maggie De Block: de Amerikanen hebben niets te maken met het debat bij ons. Misschien moeten ze maar eerst voor eigen deur vegen.

Prof. Dr. Frieda Matthys is voor zitter van de Vlaamse Vereniging voor Psychiatrie (VVP).