Het WK wielrennen in Rwanda moet een feest worden voor het land en de internationale wielersport. Maar achter het applaus schuilt een harde realiteit: president Paul Kagame leidt een autocratisch regime, dat verantwoordelijk is voor zware mensenrechtenschendingen. Toch zwijgen de renners.
Begin dit jaar stuurden we een bericht naar enkele Belgische renners, met de vraag of zij in een interview een statement wilden maken tegen het WK wielrennen in Rwanda. De reden: het dictatoriale regime van president Paul Kagame en de mensenrechtenschendingen van zijn bewind.
Van één renner kregen we een antwoord dat verder ging dan ‘liever niet’.
‘Ik vind het ook waanzinnig. Ik heb me er wat meer in verdiept omdat ik er niet echt van op de hoogte was. Anderzijds vind ik het gevaarlijk om me politiek te uiten, laat staan op de voorgrond te treden bij zo’n protest of boycot. Het is een beetje laf, maar ik kies nu toch liever voor de luwte.’
Enkele weken geleden stuurden we opnieuw een bericht. Of hij inmiddels van mening veranderd was?
Zijn antwoord: ‘’t Is delicate materie. De wereld is zeer verdeeld en er zijn pijnlijke conflicten aan de gang. Helaas kan ik als topsporter hier weinig aan veranderen. Integendeel, te openlijk stelling innemen kan mijn eigen positie in gevaar brengen. Ik kies er dus voor om mij op de vlakte te houden. Ik reken op jouw begrip.’
We antwoordden dat we hem verstonden. Want waarom zou een topsporter, die al zijn focus nodig heeft voor zijn sport en broodwinning, mentale energie steken in een zaak waarmee hij niets te maken heeft?
Zeker wetend ook dat hij negatieve reacties zal krijgen. Van critici die vinden dat sporters zich niet met politiek moeten bemoeien. Van betweters die opmerken dat je ooit deelnam aan de Saudi Tour of de UAE Tour – ook in landen die mensenrechten schenden.
Dan ben je voor hen geen renner die onrecht aanklaagt, maar een selectieve hypocriet. Zeker als je niet tegelijk ook de humanitaire crisis in Gaza veroordeelt.
Geen meningen maar feiten
Voor veel renners speelt bovendien mee dat hun ploegen, door het wankele economische model van het wielrennen, rechtstreeks verbonden zijn met regimes waar mensenrechten onder druk staan. Denk aan UAE Team Emirates, Bahrain Victorious of XDS Astana. Wie zich uitspreekt, riskeert dus niet alleen kritiek, maar ook spanningen met sponsors of zeer goed betalende werkgevers.
Toch voegden we aan ons antwoord voor de renner nog iets toe: dat we ervan overtuigd waren dat hij met een statement over het WK meer bijval dan kritiek zou hebben gekregen.
Tenslotte hoef je geen mening te formuleren over Paul Kagame. Je kan gewoon feiten benoemen, die keer op keer door VN-rapporten en mensenrechtenorganisaties zijn bevestigd. Dat hij de oppositie en kritische pers in Rwanda uitschakelde, dat hij de M23-rebellen in Oost-Congo financiert, en dat zijn Rwandees Patriottisch Front sinds 1994 verantwoordelijk is voor 300.000 à 400.000 doden.
‘Kagame, de Poetin van Afrika? Dat is veel te vriendelijk uitgedrukt’
De watermeloen van Evenepoel
We hadden gehoopt dat op zijn minst één andere renner of renster – Belgisch of buitenlands – zich wel openlijk zou uitspreken, of op zijn minst een kritische opmerking zou maken. Zeker toen de media de voorbije weken de sportswashing van het Rwandese regime nadrukkelijker belichtten.
We rekenden een beetje op Remco Evenepoel. In december 2024 had hij immers de Palestijnse vlag en een watermeloen-emoji – symbool van de Palestijnse kleuren – aan zijn Instagram-bio toegevoegd.
In een interview met HLN zei hij daarover: ‘Ik heb niet veel tijd om het nieuws te volgen en zit niet graag veel op mijn telefoon, maar gelukkig heb ik Oumi (zijn Marokkaanse vrouw, nvdr). Zij houdt me up-to-date. Ze steunt de Palestijnse zaak heel erg, en dus ik ook.’
Begin april deelde Evenepoel nog een bericht in zijn Instagramstory met beelden van bombardementen in Gaza en lijdende Palestijnen. Zijn commentaar: ‘Please, stop.’
Hij kreeg complimenten voor het feit dat hij een politiek standpunt durfde in te nemen. Maar de negatieve reacties bleven helaas niet uit: ‘Idioot’, ‘Dom deugend gansje’, ‘Hij heeft duidelijk zijn hoofd geblesseerd’, ‘Gewoon fietsen, meer moet je niet doen.’
Nog meer haatberichten volgden toen Evenepoel twee weken later vertelde dat hij steun had gevonden in de islam.
Unieke ervaring voor Remco Evenepoel
Of dat meespeelde, is niet zeker. Maar intussen zijn de Palestijnse vlag en de watermeloen van zijn account verdwenen. Nieuwe steunbetuigingen aan Gaza bleven uit, ook toen pro-Palestijnse demonstranten de Vuelta verstoorden.
Het was dus weinig verrassend dat Remco Evenepoel bij zijn vertrek naar Rwanda niet sprak over de dictator Kagame. Wel over de ‘unieke ervaring’ die hij in Kigali zou beleven. ‘Ik ben benieuwd hoe het publiek en het parcours zullen zijn. Ik ben behoorlijk open-minded en heb daar geen stress door.’
Op een persconferentie kreeg Evenepoel later de vraag wat hij vond van de kritiek op het Rwandese regime. Zijn antwoord: ‘Ik vind dat heel moeilijk. Ik ben hier om te presteren, niet om aan politiek te doen. Wat naast de koers gebeurt, daar kan ik helaas niks aan veranderen.’
Die reactie paste in de communicatielijn die Belgian Cycling aan zijn renners had meegegeven: doe geen politieke uitspraken, focus op het sportieve, om de sereniteit te bewaren.
Kan je het stilzwijgen van Evenepoel, die zich eerder nochtans maatschappelijk betrokken toonde, hem verwijten? Neen. Net zomin als de andere renners.
De kans is groot dat velen zelfs niet goed weten wat er in Rwanda speelt. Dat komt in de internationale berichtgeving, of op sociale media, veel minder aan bod dan Gaza. En na zware trainingen zullen weinig renners zich verdiepen in buitenlandse politiek.
Belgian Cycling balanceert tussen WK in Rwanda en mensenrechtenkwestie: ‘We kunnen renners niet tegenhouden om daarover iets zeggen, maar we raden het af’
Politieke tussenkomst van Lappartient
Wie dat wél zou moeten doen, zijn de bestuurders van de Internationale Wielerunie, die de WK’s toewijzen. Voorzitter David Lappartient in de eerste plaats, want de wil van de Fransman is wet. Zijn keuze voor Rwanda was snel gemaakt. Het land heeft sterke banden met Frankrijk.
En vooral: een Afrikaans WK zou zijn kandidatuur voor het IOC-voorzitterschap ten goede komen, of minstens zijn voorzittersmandaat bij de UCI helpen verlengen – de verkiezingen vinden vandaag plaats in Kigali.
Officieel ging het om de promotie van het wielrennen in Afrika. Maar dan had Lappartient evengoed een land kunnen kiezen met een minder controversieel regime. De kritiek die hij daarvoor krijgt van media en mensenrechtenorganisaties laat hem koud.
Dat Rwanda ondanks alles het WK kreeg toegewezen, heeft ook te maken met het imago dat Kagame zorgvuldig heeft opgebouwd: een veilig en stabiel land dat gendergelijkheid promoot en economische groei laat zien.
Het is een bekend patroon: net zoals Qatar met het WK voetbal of China met de Olympische Spelen gebruikt ook Rwanda sport als etalage om internationale kritiek te dempen. Precies dat contrast maakt sportswashing zo effectief: de positieve façade overschaduwt de harde realiteit van onderdrukking en oorlogsmisdaden. Zeker wanneer het WK is begonnen en de sportieve verhalen de overhand krijgen.
‘Intimidaties en akkefietjes’ in Oost-Congo
Veelzeggend was de uitleg van Peter Van Den Abeele, de Belgische Directeur Sport van de UCI. Hij vertelde woensdag in HLN hoe Rwanda de kandidatuur binnenhaalde: ‘In 2019 was er al sprake van interesse uit Rwanda. Lappartient is daar politiek tussengekomen en op audiëntie geweest bij Paul Kagame.’
Sindsdien ontmoette de Fransman de Rwandese president meermaals. Toen de Nederlandse journalist en Rwanda-expert Thomas Sijtsma hem vorig jaar vroeg naar diens autocratische regime, noemde Lappartient Kagame zelfs ‘een sterke leider’.
Evenmin verrassend, maar niet minder schandalig, was de commentaar van Van Den Abeele in HLN over het conflict in Oost-Congo. Daar begaan de M23-rebellen, gesteund door Rwanda, gruwelijke misdaden zoals massamoorden, verkrachtingen en plunderingen. Toch zag Van Den Abeele geen reden om dat te linken aan het WK: ‘Overal in de wereld zijn er intimidaties en akkefietjes gaande.’
U leest het goed: ‘akkefietjes…’
Eigenbelang boven geweten
Zouden bestuurders als Van Den Abeele en Lappartient geen greintje ongenoegen voelen als ze hun kop zo diep in het zand steken? Het antwoord is vermoedelijk ‘nee’: eigenbelang overstemt ruimschoots hun geweten. Zelfs als ze deze week Paul Kagame de hand schudden, zullen ze vriendelijk lachen.
Benieuwd of de nieuwe wereldkampioen in volle euforie hetzelfde zal doen als de Rwandese president zondag op het podium verschijnt en zijn hand uitsteekt – als de renner hem überhaupt al zou herkennen.
Evengoed houdt Kagame zich discreet op de achtergrond, zodat de schijnwerpers niet op hem gericht zijn. Wel op de renners en op de vele duizenden enthousiaste Rwandese supporters.
Zo kan de sportswashing het meest renderen – niet gehinderd door het begrijpelijke, maar jammerlijke stilzwijgen van de renners.
Remco Evenepoel voor de derde keer wereldkampioen tijdrijden: zijn grootste kracht is niet snel fietsen, maar nog sneller tegenslagen verwerken