Enkele weken voor het WK stuurden we onze reporter op roadtrip door Qatar. U kunt over zijn rondreis lezen in twee afleveringen. Deel 2: culturele waarden, werkongevallen en ei zo na verdwalen in de woestijn.
Door François Janne d’Othée in Qatar
Een dag na ons bezoek aan het Ahmed bin Alistadion rijden we tot in de periferie van Doha. Daar duiken borden op waarop staat: ‘Religious Complex’. Het is de zeer neutrale naam die de overheid koos voor het domein waarop de acht in Qatar erkende christelijke gemeenschappen zich verenigen.
Welkom in de parochie Onze-Lieve-Vrouw van de Rozenkrans, waar katholieken een numeriek overwicht hebben. Elke vrijdag – dat is hier de eerste dag van het weekend – stroomt de parking met 945 plaatsen vol. Zuid-Aziatische migranten vormen de meerderheid van de gelovigen, en trouwens ook van de bevolking van Qatar in het algemeen.
Elke week wordt er een veertigtal missen gevierd, in het Engels, Tagaloog (Filipijns), Urdu (Pakistaans), Tamil (Indisch), enzovoort. ‘Omdat ze niet over een eigen tempel beschikken, komen ook de hindoes naar hier, gewoon om te bidden’, zegt de Filipijnse priester Rally Gonzaga. Hijzelf staat als eerste in de rij om te luisteren naar de klachten van zijn landgenoten, die hier ver van hun familie en soms zonder geld en zonder contract verblijven. ‘Dan verwijs ik hen door naar de ambassade, want zelf heb ik geen contact met de lokale overheid.’
Buiten het complex valt er geen enkel kruisbeeld te bespeuren. ‘De parochie heeft dringend om aanwezigheid en zichtbaarheid in het centrum van de stad verzocht, want straks stromen hier duizenden supporters toe uit alle streken van de wereld’, fluistert een priester in ons oor. ‘Maar we botsten op een weigering onder het voorwendsel dat we ons hier op islamgebied bevinden. De Qatarezen proberen wel hun open mind te tonen, maar ik ondervind veel weerstand tegen dit WK, omdat ze vrezen dat het hun religieuze waarden bedreigt.’
Hotel met pretpark
Naar het hotel dan van de Rode Duivels, op een steenworp van de grens met Saudi-Arabië. De Sri Lankaanse chauffeur rijdt met Google Maps in de hand, het is niet evident om je weg te vinden in dit kluwen van snelwegen en klaverbladen. Veel infrastructuur ligt er als kolossale bouwwerven bij. Resultaat: na een halfuur rondtoeren lacht een wegwijzer ons vierkant in ons gezicht uit: ‘Doha 21 kilometer’ – we zijn min of meer terug bij af. Rechtsomkeer dus, en dan is het nog een uur door de woestijn rijden voor we de oase vinden waar straks de Belgen hun opwachting maken.
Hilton Salwa Beach heeft een boord van drieënhalve kilometer strand, de Rode Duivels zullen er in grote luxe logeren, met XXL-terrassen die uitgeven op de zee. Rond het hotel strekt zich een immens domein uit, incluis – als waren het staatsgeheimen – verborgen voetbalvelden. Onmogelijk om ze te fotograferen. Wanneer we aanstalten maken om ze te naderen, breekt onze gids in jammeren uit: het zou hem – minstens – zijn job kunnen kosten.
Aan de ingang van het domein priemt een moskee in de lucht, daar recht tegenover ligt het spectaculaire Desert Falls Water and Adventure Park. De Rode Duivels zullen er hun pret niet op kunnen. ‘Nee, dat park wordt niet privé voor de Belgische voetballers gereserveerd, daar zullen ze ook de tijd niet voor hebben’, zegt de vrouw aan de balie. De twintig (!) restaurants op het domein zullen best ook niet exclusief aan de Rode Duivels worden voorbehouden…
Het WK van de dood
Dan komen we aan de meest prangende kwestie: is het waar dat minstens 6500 geëmigreerde arbeiders op de werven van het WK om het leven zijn gekomen, zoals The Guardian in 2021 rapporteerde? We hebben een afspraak op het lokale kantoor van de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO), een objectievere bron dan de Qatarezen die het aantal slachtoffers altijd drastisch minimaliseren.
‘Als u het cijfer van The Guardian citeert: dat gaat over het aantal overleden Zuid-Aziaten in een periode van tien jaar’, legt de Anglo-Panamees Max Tuñón, de chef du bureau van de IAO in Doha, uit. ‘En het maakt ook geen onderscheid tussen migranten en migrant-arbeiders, en tussen sterfgevallen op en buiten de werkvloer. Vergeet niet: 50 tot 60 procent van de bevolking van Qatar bestaat uit mensen met een Zuid-Aziatische origine, en ze werken in alle sectoren van de economie.’
Bij die doden zitten ook ouderen en kinderen, zegt hij, en die lieten hun leven alvast niet op een werf: ‘In 2020 was 8 procent van de overleden migranten jonger dan 18 jaar en meer dan 30 procent was ouder dan 60 jaar. Het is nogal gemakkelijk en tendentieus om al die sterfgevallen aan het WK te koppelen.’
Waarom blijft dat cijfer van 6500 dan zo hangen? ‘Omdat de overheid van Qatar geen reële cijfers kan geven’, antwoordt Tuñón. Vorig jaar publiceerde de IAO een studie over het aantal overlijdens tijdens het werk. ‘Voor de werkongevallen in 2020 kwamen we aan 50 doden, 506 zwaargewonden en 37.000 lichtgewonden. Dat zijn dus werkongevallen waarvan we weten hoe ze zijn gebeurd, en waarvan we ook de nationaliteit, de leeftijd en het geslacht van de slachtoffers kennen. We gebruiken deze gegevens om te helpen bij de preventie van werkongevallen.’ We verlaten het kantoor met evenveel nieuwe vragen als antwoorden.
Intussen werden er wel hervormingen op de rails gezet. Zo werd een einde gemaakt aan het kafala-systeem dat arbeiders aan de goodwill van hun werkgever overlevert. Uurregelingen werden aangepast, ondernemingsraden opgericht en sancties opgelegd aan minder scrupuleuze werkgevers. Een ‘Labour city’ met standaardlogementen huisvest momenteel 70.000 arbeiders in de best mogelijke omstandigheden, maar wel onder het voortdurende toezicht van de alomtegenwoordige camera’s.
Wederzijds respect, graag
Sinds meerdere maanden worden dagelijks de voetbalvelden gesproeid en de tribunes schoongemaakt. Groene activisten trakteren Stadion 974, een multifunctionele arena in Doha, op een spervuur van kritiek. Toch is net dit het enige van de acht stadions dat geen airco heeft.
Bij de bouw werden exact 974 containers gebruikt – 974 is het internationale landnummer voor Qatar. Vandaar Stadion 974, een natie krijgt de poëzie die het verdient… Elke container heeft een kleurcode: blauw voor alles wat catering behelst, geel voor de toiletten, rood voor de businesslounges, groen voor de medische compartimenten, grijs voor gebedszones.
Na het WK wordt het stadion ontmanteld en, in zijn geheel of in aparte delen, aan andere landen geschonken. ‘We willen vermijden dat we met witte olifanten worden opgezadeld zoals in Brazilië’, legt Mohammed Al-Atwan uit. Voor het WK werden in Brazilië megagrote betonnen stadions gebouwd, witte olifanten als het ware. De Braziliaan weten zich geen raad met dat erfgoed, de stadions verkommeren. Mohammed al-Atwan verklaart met onverholen trots dat alle WK-stadions in Qatar van de FIFA een certificaat van duurzaamheid kregen.
‘Dat we Qatar eindelijk op de wereldkaart hebben gezet is een van onze grootste prestaties’, verklaart dan weer Majid Al-Ansari, woordvoerder van het ministerie van Buitenlandse Zaken. ‘We verwachten veel bezoekers en we zijn het gewend om mensen van veel verschillende nationaliteiten te ontvangen.’
Ook bezoekers van de LGBTQIA+-gemeenschap? ‘Homokoppels zullen niet worden lastiggevallen, laat staan gearresteerd’, repliceert hij. ‘Koppels zullen hun trouwboekje niet moeten tonen. Maar wij zijn een moslimland en als wij de cultuur van iedereen respecteren, dan moet men ook onze cultuur respecteren.’ Het is een uitspraak die een grijze zone schept, met daarin ook een zekere bewegingsvrijheid voor de ordetroepen.
Vernederingen zonder einde
In het licht van de schijnwerpers van het WK voetbal denkt Qatar niet alleen aan de toekomst maar ook aan zijn verleden: sinds 2015 werpt het Museum van Slavernij een zijdelingse blik op de polemieken over de slechte behandeling van de arbeiders op de WK-werven. Het museum snijdt zonder taboe het Arabisch arbeidsakkoord in Afrika aan. Het drijft de zelfkritiek zo ver dat het opbiecht dat de kafala op veel migranten een negatieve invloed heeft uitgeoefend. Maar het signaleert ook fijntjes dat er ook elders in de wereld vormen van moderne slavernij bestaan, in de westerse landen inbegrepen.
We besluiten onze rondreis met een ontmoeting met Nasser Al-Khater, CEO van het WK. ‘Men verwijt ons dat Qatar geen voetballand is, maar kijk eens welke toppers naar hier gekomen zijn om een vervolg aan hun carrière te breien: Pep Guardiola, Xavi, Raúl, Ronald en Frank de Boer… Men zegt ons dat Qatar niet klaar zal zijn, maar we hebben een voorsprong ten opzichte van onze Vision 2030.’ Als we hem in bedekte termen vragen of al die verwijten dan louter uitingen van islamofobie zijn, verkiest hij een voorzichtig antwoord: ‘Het zijn gewoon verkeerde ideeën.’
Dan spreekt emir Tamim al-Thani zich explicieter uit. ‘Wat we ook doen, de kritiek zal altijd aanhouden’, zegt hij in een interview met Point. ‘Dat zijn mensen die niet aanvaarden dat een Arabisch moslimland als Qatar het WK voetbal organiseert. Ze zullen om het even welk voorwendsel vinden om ons te vernederen.’
Omdat de buitenwereld druk uitoefent, heeft Qatar sociale hervormingen in de steigers gezet. Daarmee neemt het een voorsprong op de buurlanden. Maar wat gebeurt er zodra alle schijnwerpers in de stadions gedoofd zijn?