Het EK in Polen en Oekraïne kende vele gezichten en stond bol van de contrasten. Zowel op als naast het veld. Een persoonlijke terugblik.

Wat zal er bijblijven na vier weken in Polen en Oekraïne? Een herinnering aan twee werelden die ieder op hun manier het EK probeerden te gebruiken om het zelfbeeld te verhogen en een stuk propaganda te voeren. Maar daarbij zo verschillende methodes gebruikten dat de resultaten diametraal tegenover elkaar staan.

Hoe kijk je terug op Polen? Een land dat een zeer westers gezicht heeft, flitsend en bruisend, met een open bevolking en het brandende verlangen om de laatste restanten uit het verleden op te ruimen. Je moest al de hoofdwegen verlaten om te zien dat er nog altijd een ander, rauwer Polen bestaat. Op weg naar de grens met Oekraïne bijvoorbeeld waar vooral landbouwers wonen die nog mijmeren over de tijd van het communisme. Toen ze hun oogst kwijt konden aan de staat en er, zoals nu, geen risico’s bestonden. Hoe dichter je bij Oekraïne komt, hoe groter de armoede.

En wat overheerst bij Oekraïne? De manier waarop er schaamteloos van EK-gangers werd geprofiteerd, alsof mensen willen uitbreken uit politieke netten waarin ze te lang gevangenzaten. Hotels die hun prijzen vertienvoudigen bijvoorbeeld, het zadelt je op met een gevoel van ergernis en zelfs afschuw. Na alle politieke turbulentie vooraf was dit EK voor Oekraïne pas goed antireclame. Niemand die daar rondtoerde die eraan zal denken dit land opnieuw te bezoeken.

Eenzaamheid

Eén man in Polen danste niet mee op de golven van de euforie: de Poolse bondscoach Franciszek Smuda kon na het toernooi niets meer goed doen. En eigenlijk voordien ook al niet. Er was gespot en gehoon omdat hij zich zo blind wilde spiegelen aan Duitsland, het land waar hij een tijdje werkte. Zo moest de Poolse nationale ploeg in de hoofdstad verblijven omdat de Duitsers dat in 2006 ook hadden gedaan.

Discutabele selectiepolitiek, verkeerde tactiek, slechte wissels: voor de media stapelde Smuda de blunders op, geen Poolse journalist geraakte er over uitgepraat. Zelf schiep hij een beeld van vijandigheid door nauwelijks met de pers te communiceren en daar betaalde hij cash voor. Nadat hij in de pan was gehakt, keerden ook alle supporters zich tegen hem. En geen beeld dat tijdens dit EK op de Poolse televisie zo vaak werd getoond als dat van Smuda die telkens weer langs de zijlijn druk stond te gebaren dat zijn ploeg achteruit moest. Zelfs in de openingswedstrijd, tegen tien Grieken.

Smuda groeide uit tot staatsvijand nummer één. Aan een nieuwe club zal hij nauwelijks nog geraken. Maar de vraag is of hij dat nog wel wil. De afgelopen twee seizoenen verdiende hij omgerekend een half miljoen euro netto. Dan kan je in een land als Polen goed rentenieren. Het gemiddelde inkomen schommelt rond de 700 euro netto. Smuda valt dus niet te beklagen. Maar hij is wel de meest eenzame man van Polen.

Arrogantie

Eén ploeg had het op dit EK bij de internationale pers verkorven: Nederland, dat een onderscheid maakte tussen de internationale en nationale media. Ze denken dat er een klassenverschil moet zijn. Met welke branie was Oranje niet naar dit EK gereisd? Met minder dan een titel nam niemand vrede. De Hollandse school, het frivool en aanvallend voetbal, de vurige behoefte om te domineren en diep op de helft van de tegenstander door te dringen, het gedachtegoed van Johan Cruijff dat de Nederlandse voetbalcultuur domineert, het werd allemaal nog eens vanonder het stof gehaald.

En dan die eerste persconferentie voor de internationale pers, na een training in het stadion van Wisla Krakau, net voor de openingsmatch tegen Denemarken. Bondscoach Bert van Marwijk en aanvoerder Mark van Bommel zaten er ongeïnteresseerd bij, hun antwoorden kwamen uit het grote clichéboek en ook voor perschef Kees Jansma kon het niet snel genoeg voorbij zijn. Zelden zulk misprijzen voor de media gevoeld als die dag.

Of wist Van Marwijk toen al dat hij de ploeg niet meer onder controle had en voor een onmogelijke opgave stond? Eén keer leefde zijn schoonzoon Van Bommel op. Toen er een vraag in het Italiaans werd gesteld. Hij antwoordde opvallend lang. Om te tonen dat hij tijdens zijn verblijf bij AC Milan de taal echt goed heeft geleerd.

Geladenheid

Eén wedstrijd werd gevreesd en besmeurde inderdaad het EK. Op de dag dat Polen en Rusland het tegen elkaar opnamen, veranderde het prachtige Warschau in oorlogsgebied. De chique boulevard die vanuit het marktplein de stad binnendringt zag zwart van de politie. De Russen betrokken het stijlrijke Méridienhotel naast het parlement en dat zagen de Polen als een regelrechte provocatie. Niet al te tactvol was het inderdaad om dit onderkomen te kiezen.

De verwachte botsingen kwamen er, ondanks een indrukwekkende politiemacht en een forse investering in een hoogtechnologisch veiligheidscentrum. Ze overstijgen het voetbal. Maar dat het tussen beide landen nooit meer goed komt, is duidelijk.

Veel later in het toernooi wilde een collega een truitje kopen van de Russische nationale ploeg. Twee jonge meisjes bedienden een shop in het stadion van Gdansk. Een truitje van Rusland? Ze keken vol ongeloof en schudden resoluut met het hoofd. Dat meent u toch niet. Ze spraken tegen elkaar, nee, zo’n vraag kon je nu toch echt niet stellen. En natuurlijk hebben ze dat niet. Duitsland, Tsjechië, Denemarken, dat wel. Maar Rusland? Ze dragen de trauma’s mee van een onderdrukking die ze nooit hebben meegemaakt.

Openheid

Eén trainer verborg zich tijdens dit EK niet achter een masker van zelfverzekerdheid. Maar zei dat wat hij voelde. De Portugese bondscoach Paulo Bento was als enige niet bang om in zijn ziel te laten kijken en opgezwollen teksten te produceren. Op de vraag waarom Cristiano Ronaldo in een wedstrijd zo veel verschillende posities bekleedde en wie besliste wanneer hij mocht veranderen, antwoordde hij: “Ronaldo zelf.”

Bento had er geen moeite mee te erkennen dat hij voor zijn ster de rode loper uitrolde. Een belangrijk onderdeel voor een trainer, zo vindt Bento, is dat hij een speler kan analyseren. En voor Ronaldo betekent dat: hij heeft de vrijheid dat te doen, wat, waar en wanneer hij wil.

Bovendien zorgde Bento ervoor dat de ploeg het ego van Ronaldo verdraagt. Maar in ruil daarvoor mocht Ronaldo in de media niet over zichzelf spreken. Dat had Bento afgedwongen. En dus praatte de aanvoerder drie weken lang over de grote eenheid die de ploeg op het veld heeft getoond. En klopte hij zichzelf nooit op de borst. Het is maar hoe je het als trainer speelt. Met geven en nemen.

Beleving

In Polen en Oekraïne wisten ze niet dat voetbal zo veel emotie kon losmaken. De vrolijke gezangen van de Ieren in de straten van Krakau, Duitse supporters die na de eerste wedstrijd van hun ploeg tegen Portugal dansend door de historische binnenstad van Lviv trokken, Nederlanders die zelfs na de uitschakeling van Oranje in Charkov vierden met de plaatselijke bevolking en dit als het ware onder een standbeeld van Lenin: sport moet verbroederen.

Voor mensen in Oekraïne en zeker in Polen is dat een nieuw fenomeen. Het moet het voetbal in die landen een boost geven, een andere beleving, met meer volk in prachtige voetbaltempels. Natuurlijk is er het racisme. En het hooliganisme dat in beide landen een nijpend probleem blijft. Hardere maatregelen zijn er van beide kanten aangekondigd. Alsof men zich pas nu voor die excessen schaamt.

Of men nu onderling overleg gaat plegen om dit aan te pakken? Nee, na vijf jaar samenwerking scheidden de wegen van Polen en Oekraïne. Dat heeft het EK wel geleerd: het zijn twee werelden, twee culturen, met een mentaliteit die lijnrecht tegenover elkaar staat. Een land in expansie en een natie die zich niet van het Sovjetverleden kan losscheuren. Slechts twee troeven heeft Oekraïne tegenover Polen: het schitterende weer en de bloedmooie vrouwen. Vandaar dat nogal wat Poolse mannen naar Oekraïne trekken om er een vrouw te vinden. Het heet dat die conservatiever zijn dan de Poolse en zich gemakkelijker schikken in een onderdanige rol.

Hoewel, als je ze zo door de straten zag flaneren en paraderen, uitdagend gekleed, had je een heel andere indruk.

DOOR JACQUES SYS