Topsport en ASS: ‘Autisme is een kracht, niet alleen een beperking’

Topsporters met autisme botsen vaak op stigmatisering en onbegrip. ‘We zien te weinig hun unieke talenten’, zegt Dusty Narducci, een Amerikaanse arts gespecialiseerd in sportgeneeskunde, eetstoornissen en neurodiversiteit.

Topsporters met autisme hebben vaak bijzondere kwaliteiten, zoals hun vermogen om details op te merken en te focussen. Toch begrijpen veel mensen hun manier van denken niet, zegt de Amerikaanse arts Dusty Narducci, autoriteit in sport­geneeskunde en neurodiversiteit, en worden die sporters vaak in een hokje geplaatst. Narducci wil af van het stigma. ‘Autismespectrumstoornissen (ASS) worden onderverdeeld in drie niveaus op basis van de benodigde ondersteuning. Maar de schaal is niet eenduidig. Ieder individu is uniek en de nuances zijn groot.’

Neurodiversiteit gaat behalve over autisme ook over aandoeningen zoals ADHD, dyslexie, dyscalculie en sensorische verwerkingsstoornissen. ‘Sommige atleten ervaren weinig obstakels, terwijl anderen worstelen met overprikkeling of sociale interacties. Dat is niet altijd zichtbaar. Vaak maskeren atleten hun kenmerken zelfs zo goed, dat ze zelf niet weten dat ze autisme hebben. Ze voelen zich anders, alsof ze nergens echt thuishoren.’

De gevaren van maskeren

Maskeren kan gevaarlijk zijn. ‘Het kost fysieke en mentale energie. Zeker in een sportwereld met vaste gedragsnormen’, legt Narducci uit. ‘Het kan leiden tot burn-out of blessures.’

Daarom zijn teamsporten voor atleten met autisme uitdagend. ‘Atleten vinden het soms lastig om instructies te onthouden, of hebben moeite met het herkennen van emoties. Hierdoor reageren ze soms ongepast op feedback. Ze komen soms bot of ongeïnteresseerd over, terwijl ze net erg empathisch zijn. Ze voelen wel andermans emoties intens, maar weten niet altijd hoe ze die moeten uiten of interpreteren. Dat veroorzaakt soms misverstanden met coaches of ploeggenoten. Individuele sporten bieden meer controle en voorspelbaarheid. Toch hangt het af van de atleet. Sommigen floreren in een team als hun rol duidelijk is’, zegt Narducci.

Sensorische prikkels vormen ook een grote horde voor atleten met ASS. ‘Fel licht, harde geluiden of zelfs de stof van een shirt kunnen overweldigend aanvoelen. Ook interoceptie – het herkennen van lichaamssignalen zoals honger, vermoeidheid, hitte of de behoefte om naar het toilet te gaan – is vaak lastig. Ze trainen door tot ze instorten, omdat ze die signalen onvoldoende waarnemen. Coaches moeten leren om dan tijdig in te grijpen.’

Voordelen

Autisme biedt echter ook voordelen, zoals hyperfocus. ‘Het wordt versterkt door dopamine, een neurotransmitter die een beloningsgevoel geeft’, zegt Narducci. ‘Het herhalen van een beweging, zoals een sprong over een horde, is bijna verslavend – maar dan op een positieve manier. Dat geeft atleten met autisme een voorsprong in precisie en discipline.’

Stimming – repetitieve bewegingen zoals tikken met de vingers of het constant aanraken van je haar – helpt atleten geconcentreerd te blijven. ‘Het reguleert het zenuwstelsel en versterkt de flow state, een gevoel van intense, maar moeiteloze controle’, legt Narducci uit. ‘We moeten dat omarmen, niet onderdrukken. Fidget toys, kleine voorwerpen om mee te friemelen, kunnen daarbij helpen.’

Narducci’s benadering gaat verder dan praktische aanpassingen. Als yoga-instructeur integreert ze mindfulness en lichaamsgerichte therapieën in haar werk. ‘Ademhalingsoefeningen, meditatie en yoga geven het brein rust en verminderen stress door de activiteit in de amygdala – het emotiecentrum in de hersenen – te dempen.’

Narducci gebruikt daarnaast technieken zoals EMDR, een therapievorm die via oogbewegingen helpt om ingrijpende of traumatische herinneringen minder emotioneel beladen te maken. ‘Veel mensen met ASS hebben herinneringen aan afwijzing of het gevoel dat ze niet goed genoeg zijn’, zegt ze. ‘Therapie helpt het zelfvertrouwen. Wanneer autistische atleten zo hun lichaam en emoties verbinden, ervaren ze een ongekende kracht of verbondenheid.’

‘Neurokin’ is een ander centraal concept in Narducci’s werk. Ze gebruikt de term om een diep gevoel van verbondenheid te beschrijven. ‘Neurokin is je ‘stam’ – een coach, psycholoog, teamgenoot, vriend of familielid die jouw denkwijze accepteert. Voor atleten met autisme, die zich vaak niet thuis voelen in de maatschappij, is deze connectie essentieel.’

Taboe doorbreken

Narducci merkt dat autisme in de sport vaak een taboe is, om verschillende redenen. ‘Diagnoses zijn vaak ontoereikend. Tests missen getalenteerde mensen met ASS, vooral als die hun stoornis maskeren.’ Stereotypen spelen ook mee. ‘Atleten vrezen dat openheid hen als zwak bestempelt. Ze vrezen dat ze hun contract of sponsors verliezen als ze open zijn over hun autisme.’

Narducci pleit voor een nieuwe aanpak van sporters met ASS. Haar programma omvat praktische aanpassingen: duidelijke communicatie, pauzes in lange besprekingen en meer aandacht voor overprikkeling. ‘Coaches moeten ook getraind worden in empathische feedback. Zeg bijvoorbeeld: ‘Je bent hier geweldig in, laten we daarop focussen’, in plaats van te hameren op zwakke punten.’

Voor ouders van jonge atleten met autisme heeft Narducci praktisch advies: ‘Laat je kind verschillende sporten proberen om te ontdekken wat past. Vraag waarom iets niet werkt – is het lawaai of sociale druk? Pas indien nodig de omgeving aan. Wees geduldig en respecteer grenzen, maar vraag wel door, want een kind kan doen alsof alles goed is terwijl het worstelt. Gebruik bijvoorbeeld een kleurenkaart om emoties te benoemen. Dat helpt onder meer bij alexithymie – moeite hebben met het verwoorden van gevoelens.’

Narducci’s visie is een sportwereld zonder stigma op autisme, met betere diagnoses en getrainde coaches. Het belang van rolmodellen, zoals Michael Obasuyi, is daarom groot. ‘Hun getuigenissen helpen het taboe rond autisme te doorbreken. Ze tonen dat neurodiversiteit een kracht is, niet alleen een beperking.’