De historische site van Sagalassos in Turkije is een toonbeeld van archeologisch opgravingswerk. Ook veertig jaar nadat de Leuvense professor Marc Waelkens ze begon bloot te leggen, blijft zijn werk gelden als een modelopgraving. Met als grote onderzoeksvraag: hoe pasten de inwoners van deze plek zich in de loop der tijd steeds opnieuw aan aan alle uitdagingen en problemen die ze tegenkwamen?
Kennis kent geen einde: 600 jaar Wonderzoek
KU Leuven viert 600 jaar en Knack feest mee: een heel jaar lang vind je regelmatig op knack.be een artikel over een thema waarrond onderzoekers van KU Leuven sterk wetenschappelijk werk leverden.
‘Ik herinner me nog goed de dag waarop we de site van Sagalassos voor het eerst bezochten, op 23 augustus 1984. In de bijna twintig jaar dat ik opgravingen deed, had ik nooit eerder zoiets gezien. Zo ongerept …’ De archeologische site werd het levenswerk van wijlen professor Marc Waelkens. Zijn opvolger Jeroen Poblome is het met hem eens: die bijzondere sfeer hangt er nog altijd. Bezoekers hebben ook vandaag nog het gevoel dat ze Sagalassos zelf kunnen ontdekken.
De archeologische site ligt in het Taurusgebergte in het zuidwesten van Turkije, zo’n honderd kilometer ten noorden van de toeristische havenstad Antalya, in de historische regio Pisidië. De resten van de oude stad liggen op een hoogte van zo’n 1.500 meter, verspreid over terrassen en met uitzicht op de omliggende valleien.
Van de prehistorie…
De geschiedenis van Sagalassos begint al in de prehistorie; daar gaat de laatste jaren veel aandacht naar uit in het onderzoek. Een van de onderzoeksprojecten focust op een gebied ongeveer 7 kilometer buiten Sagalassos, bij Dereköy. Daaruit is gebleken dat de regio al veel vroeger werd aangedaan. Zo vonden Leuvense archeologen, in samenwerking met collega’s van de Vrije Universiteit Brussel, sites met artefacten die dateren uit het midden-paleolithicum, een periode die loopt van 150.000 tot 45.000 jaar voor onze tijdrekening, en die vermoedelijk afkomstig zijn van neanderthalers. Het is het begin van een rijke geschiedenis.
… tot in de middeleeuwen
Na een aantal bloeiperiodes werd Sagalassos voorgoed verlaten in de 13de eeuw, tijdens de late middeleeuwen. Waarom? Wellicht verkozen de nieuwe Seljoekische meesters het antieke Byzantijnse dorp dat een aantal kilometer verder is aangetroffen, onder het huidige Ağlasun. Daar konden ze gemakkelijker hun nieuwe bouwwerken – een moskee, een karavanserai en een hamam – oprichten. Sagalassos, hoog in de bergen, raakte in de vergetelheid.
De verlaten stad lag eeuwenlang deels bedolven en verzegeld onder meters erosiepuinIn 1990 begon professor Marc Waelkens met zijn team aan de opgravingen.. Na Waelkens’ emeritaat in 2013 nam professor Jeroen Poblome de coördinatie over.
Vandaag gebeuren het onderzoek en het management van de site door het Sagalassos Archaeological Research Project van de KU Leuven, in samenwerking met de VUB, de Bilkent Üniversitesi in Ankara en de Koç Üniversitesi in Istanbul. Grote delen van de antieke stad zijn inmiddels al blootgelegd: twee agora’s met bijbehorende galerijen, een Romeins badhuis, de stadszaal, het senaatsgebouw, een gymnasium, meerdere rijkelijk versierde fonteinen, een paar tempels en vroegchristelijke kerken, woonhuizen, een winkelcentrum, een bibliotheek, een stadion, een theater en enkele begraafplaatsen. De teams ontdekten ook een artisanale wijk, die onder meer plaats bood aan een groot productiecentrum van keramiek.
De grote waarom-vraag
Voor een archeoloog is het opgraven van een site maar het begin van het verhaal. Wat volgt, is nog veel spannender: hoe kan je te weten komen waarom de inwoners van Sagalassos vroeger bepaalde keuzes hebben gemaakt? Hoe zag hun samenleving eruit, – als nederzetting in de IJzertijd, als polis in de Hellenistische tijd en vervolgens als Romeinse provinciestad? De gebouwen en de artefarcten helpen om dat te ontrafelen. Of zoals Jeroen Poblome het verwoordt: ‘Archeologie draait om het bestuderen van historisch belangrijke patronen in menselijke gemeenschappen in het verleden. Dat betekent dat we uitzoeken welke keuzes de inwoners van Sagalassos hebben gemaakt om zich telkens aan te passen aan nieuwe uitdagingen of problemen. Met een dergelijke benadering, waarbij we de ‘systemen’ uit het verleden trachten te begrijpen, zijn we als archeologische site toonaangevend in Turkije.’
En de toekomst?
Sagalassos wordt beschouwd als een modelopgraving. De internationale standaarden en normen worden vrijwel nergens anders zo toegepast, en het multidisciplinaire onderzoeksteam probeert steeds zo innovatief mogelijk te werk te gaan.
De restauratieactiviteiten zijn ook ingebed in een programma waarin cultureel erfgoedbeheer wordt gekoppeld aan de uitdaging om de betrokken gemeenschappen en het Sagalassosproject te verduurzamen. Bedoeling is om Sagalassos deel te laten worden van een breder regionaal geheel waarin natuur en cultuur met elkaar worden verbonden, en waarvan de lokale gemeenschap de vruchten kan plukken. De basis werd daarvoor gelegd samen met de ngo Global Heritage Fund, met de bedoeling lokale of andere organisaties een structuur en een visie aan te bieden waarop ze verder kunnen bouwen.
Om het volledige opgravingsproces in detail te documenteren en te bewaren, ontwikkelden onderzoekers van de KU Leuven, samen met een team van de UGent, het Sagalassos Integrated Information System, waarmee archeologische gegevens kunnen worden opgeslagen en beheerd. Sagalassos is klaar voor de toekomst.
Meer lezen?
https://stories.kuleuven.be/nl/verhalen/sagalassos-tot-elke-steen-is-omgedraaid