Bestaat het straks, een app die perfect kan voorspellen welke kunst jij mooi vindt en welke niet? Psycholoog Johan Wagemans is er alvast door geïntrigeerd, ook door het verschil tussen kijken en zien. Want wat zien mensen precies als ze kijken naar kunst?
Kennis kent geen einde: 600 jaar Wonderzoek
KU Leuven viert 600 jaar en Knack feest mee: een heel jaar lang vind je regelmatig op knack.be een artikel over een thema waarrond onderzoekers van KU Leuven sterk wetenschappelijk werk leverden.
Wat gaat er om in je hoofd als je voor de Guernica staat, of de Mona Lisa aanschouwt? Psycholoog Johan Wagemans combineert psychologie, technologie en kunst om beter te begrijpen wat een individu waarneemt wanneer die kijkt naar kunst. Hij voert al jarenlang visuele experimenten uit, de laatste jaren is dat steeds vaker in het Leuvense stadsmuseum M. Hij gebruikt daarbij oogbewegingsonderzoek, of eyetracking.
Hoe werkt het?
Als je in slow motion vastlegt hoe iemand naar een afbeelding kijkt, dan zie je hoe de ogen van de kijker voortdurend heen en weer springen over het beeld. Ze maken meerdere snapshots per seconde, en daaruit puren ze dan een coherente waarneming. Wagemans onderzocht de vraag: waar houdt de blik van een proefpersoon halt, hoe lang, en vooral: waarom net op die plekken? Hij en zijn team plaatsten proefpersonen voor een schilderij en registreerden hun scanpad: hoe lang hun ogen over het schilderij wandelden, waar ze stil bleven staan en waar ze net sprongen.
Anders kijken
Wat blijkt? Mensen kijken op verschillende manieren naar kunst. Beginners focussen bijvoorbeeld op details, terwijl de oogbewegingen van ervaren kunstkenners verraden dat ze vaker letten op compositie, textuur en kleurgebruik. Dat verklaart waarom een kunstwerk de ene persoon diep kan raken, terwijl de andere er niks aan vindt. Als je de scanpaden van verschillende personen vergelijkt, komen er nog andere opvallende zaken naar boven: bij een experiment met kunstwerken van Anne-Mie Van Kerckhoven bleek bijvoorbeeld dat mensen haar werk meer waarderen als hun scanpad lijkt op dat van de kunstenaar.
AI: levert dit likes op?
Sinds 2022 werkt Wagemans aan een AI-model dat kan voorspellen of iemand een beeld mooi vindt. Wagemans legt uit: ‘Het model analyseert hoe mensen naar een beeld kijken en hoe het visueel georganiseerd is. Beginnende kunstkijkers houden bijvoorbeeld van symmetrie, terwijl kenners dat juist saai vinden.’
De bestaande computermodellen missen nog heel veel zaken die voor psychologen essentieel zijn. Ze werken voor hun voorspellingen vaak met veel te simplistische data, zoals likes op Instagram. Daar weet je weinig mee, en je kan er zeker niet de hele pipeline van beeld tot appreciatie mee blootleggen. Wagemans probeert nu samen met computerwetenschappers een veel fijnmaziger model op te bouwen, dat voorkeuren voorspelt op basis van de manier waarop mensen een beeld lezen en hoe een beeld georganiseerd is.
Het uiteindelijke doel is een AI-model dat een ‘gemiddelde appreciatie’ geeft van een beeld, en ook per doelgroep, zoals mannen versus vrouwen. ‘De ultieme ambitie is om op individueel niveau te voorspellen wat iemand apprecieert. Dat de computer, als we eenmaal weten hoe je kijkt en wat je culturele bagage is, simpelweg zegt: dit beeld ga je mooi vinden, en dat andere niet.’
Meer lezen?
stories.kuleuven.be/nl/verhalen/dat-kan-mijn-kleuter-ook-plaatjes-kijken-voor-gevorderden