Hoe pakken we de strijd tegen ultrabewerkte voeding aan? Volgens huisarts Staf Henderickx zou het Chili-model de gezondheid van de Belgen stappen vooruit kunnen doen zetten.
Kankerverwekkende aromatische koolwaterstoffen MOAH in instant cup noedels Nong Shim, het toxische Emodin in het voedingssupplement aloëpure, producten met onvermelde allergenen en met een te hoge concentratie aan pesticiden, … In maart liet het Federaal Agentschap voor Veiligheid van de Voedselketen (FAVV) 21 producten uit de winkelrekken halen.
Proficiat aan het FAVV, maar wat passeerde er ondertussen door de mazen van het net in onze mond en de mondjes van onze kinderen? Zijn deze belangrijke controles spijtig genoeg niet dweilen met de kraan open?
Dit is volgens mij het topje van de ijsberg van de schadelijke effecten van ultrabewerkte voeding. Bij ultrabewerkte voeding gaat het om voedsel dat in een het productieproces intensieve behandelingen heeft ondergaan. Het bevat chemische additieven zoals kleurstoffen, conserveermiddelen, smaakversterkers en zoetstoffen en te veel suiker, vet en zout en te weinig vezels, vitaminen en mineralen.
Het is voeding die geheel of gedeeltelijk bereid is met bestanddelen zoals bijvoorbeeld gehydrolyseerde eiwitten, maltodextrine of gehydrogeneerde vetten. Naast het feit op zich dat het hier gaat om ongezonde voeding, vergroot zulk chemisch productieproces de kans op toxische uitschieters.
Consumenten vertrouwen erop dat alles wat in de winkelrekken ligt hun gezondheid niet schaadt. Dat is dus allesbehalve het geval.
Waarschuwen helpt niet
Van ultrabewerkte voeding weten we ondertussen door een veelvoud aan wetenschappelijke studies hoe schadelijk en verslavend het is. 70 procent van de producten horen in het rijtje van ultrabewerkte voeding. De producten die het voedselagentschap maandelijks uit de rekken haalt onderlijnen die schadelijkheid met een dikke rode streep. In de Verenigde Staten is de controle op voeding veel lakser en daar daalde de afgelopen jaren zelfs de absolute levensverwachting naar 73,2 jaar voor mannen en 79,1 jaar voor vrouwen. Die Amerikaanse trend houdt voor ons een waarschuwing in.
Maar helpt waarschuwen? Ik ben al sinds eind jaren 1970 huisarts, maar sindsdien ook auteur en klokkenluider, om te waarschuwen tegen oude en nieuwe bedreigingen voor onze gezondheid. Met mijn nieuw boek ‘Dit slik ik niet meer!’ wil ik opnieuw alarm slaan voor dat toenemend en onzichtbaar gevaar dat onze gezondheid ondermijnt: ultrabewerkte voeding. Ze ligt overal naar ons te lonken in de grootwarenhuizen, maar pas nu bestudeert de medische wetenschap de impact er van op onze gezondheid en beseft ze hoeveel gezondheidsschade zulke voeding al heeft aangericht.
Zo verscheen in het British Medical Journal een beoordeling van 45 epidemiologische meta-analyses – dat is de samenvatting van alle bestaande studies over een onderwerp – om de vraag van schadelijkheid te beantwoorden, of het eten van ultrabewerkte voeding kan leiden tot nadelige gezondheidseffecten. Zij vonden overtuigend bewijs van directe verbanden tussen ultrabewerkte voeding en een verhoogd sterfterisico door hart- en vaatziekten, diabetes type 2 en angststoornissen. Zeer suggestief bewijs was er voor een verband tussen ultrabewerkte voeding en een algemeen sterfterisico, depressie, slaapstoornissen, astma en obesitas. Het verband met maag-darmziekten en kankers is reëel, maar zwak, en vergt volgens de onderzoekers meer onderzoek.
Moedige beslissingen nodig
De waarschuwingen zijn wetenschappelijk onderbouwd. Maar blijkbaar zijn wij als artsen en wetenschappers roepend in de woestijn van de beleidsmensen, van de regering. De ultrabewerkte voeding is voor het overgrote deel in handen van monopolies zoals Nestlé en Unilever. Zij beschikken over een legertje aan lobbyisten. Akkoord, je hebt als politicus moed nodig om tegen de belangen van monopolies in te gaan met maatregelen voor de verbetering van de volksgezondheid. Maar waar staan politici voor? Voor de belangen van deze poenscheppers, want met de productie van ultrabewerkte voeding valt veel te verdienen? Of voor de belangen van de gezondheid van de mensen?
Maar moeilijk gaat ook. Dat bewijzen enkele landen die moedige beslissingen hebben genomen om de impact van ultrabewerkte voeding aan banden te leggen. Daarom wil ik die voorzetten geven die het beleid erin kan trappen en daarmee scoren. Scoren om de gezondheid van onze jeugd en van iedereen op te krikken.
Onder impuls van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) worden verschillende landen aangespoord om een nationaal plan voor gezonde voeding en lichamelijke activiteit te ontwikkelen. Zweden en Finland trekken met hun nationaal voedingsbeleid de kar. Frisdrank en fastfood zijn uit de scholen verbannen. De gezonde schoolmaaltijden zijn er al zestig jaar gratis. Daar zit een prijskaartje aan vast, maar de gevolgen van een ongezonde voeding kosten de maatschappij een pak meer. Finland en Zweden zijn niet toevallig de enige OESO-landen die erin geslaagd zijn de obesitasepidemie terug te dringen.
Mexico verhoogde in 2014 de prijs van frisdranken en liet duidelijke etiketten op kindervoeding plaatsen. Dit leverde een consumptiedaling op van 7,6 procent van de suikerconsumptie.
Vlaanderen morrelt wat aan de zijkant. In 2016 ondertekenden de Vlaamse overheid en de voedingsindustrie het Convenant Evenwichtige Voeding. Daarin werd beloofd op 5 jaar tijd de hoeveelheid suikers en vetten in de voeding te verminderen met 5 procent. In 2017 deed de voedingssector zelf een evaluatie en beweerde dat er 5,7 procent minder suikers zaten in ontbijtgranen en 7 procent minder in frisdranken, alsook 3,2 procent minder verzadigde vetten in koekjes. Het Convenant stopte in 2020 zonder dat de eindresultaten bekend zijn.
In België bedraagt de BTW op basisvoeding zoals vlees, vis, groenten en fruit vandaag 6 procent. Sommige partijen pleiten terecht voor het afschaffen van de BTW op basisvoeding. Vermits die voor een groot deel bestaat uit gezonde voeding, valt voor dat voorstel heel wat te zeggen. Het zou vooral de minstbedeelden stimuleren om gezondere voeding te kopen. En het is mogelijk. Spanje had die BTW effectief afgeschaft, maar onder druk van de Europese Commissie heft Spanje terug 2 procent BTW op basisvoeding.
Het Chili-model
Chili is de beste uit de klas om de tsunami van ultrabewerkte voeding en de nefaste gevolgen ervan terug te dringen. Volgens het Chileense ministerie van Volksgezondheid was in 2016 driekwart van de volwassenen te zwaar en dat werd alsmaar erger. De dokter en politicus Guido Girardi broeide op een groots plan om het tij te keren. Hij lukte erin het parlement een wet te laten goedkeuren die paal en perk stelde aan de consumptie van ultrabewerkte voeding, bekend als de wet 20606. De wet stoelde voornamelijk op vier poten.
De eerste poot was het Vier-sticker-beleid, dat met vier verschillende stickers het voor elke consument in één oogopslag duidelijk maakte hoe schadelijk het product wel is. In een latere poll bevestigd 92,4 procent van de Chilenen dat ze de stickers een grote vooruitgang vonden.
Ten tweede werd er een verbod uitgevaardigd voor tv-reclame voor ongezonde voeding. Daardoor kregen vooral kinderen minder reclame voor allerlei snacks en snoep te zien. In de lijn daarmee verbood de nieuwe wet om kinderspeeltjes aan te bieden samen met ongezonde producten.
En tenslotte verhoogde de wet de belasting op ongezonde voeding waardoor deze extra duur werd. Zoals dat bij ons al gebeurd op tabak en alcohol. Het werd uiteraard geen wandeling in het park. De voedingsmonopolies bekampten met al hun middelen de wet. Maar het succes is overduidelijk. Chili behoort nu tot een van de weinige landen die de toename van obesitas heeft weten om te buigen.
Ondertussen onderneemt dokter Girardi een kruistocht over heel de wereld om zijn plan te verdedigen. En met succes. Een dertigtal landen hebben al een gelijkaardige wet goedgekeurd. België en Nederland zijn één van de weinige landen die dokter Girardi nog geen uitnodiging hebben gestuurd. Toeval?
Gezonde voeding is een mensenrecht
De industrie van ultrabewerkte voeding focust in de eerste plaats niet op de gezondste voeding, wel op de meest winstgevende. Zo is palmolie een chemisch bewerkt verzadigd vetzuur, dus erg ongezond, maar is het wel de goedkoopste olie. Daarom wordt hij massaal verwerkt in ultrabewerkte voeding. De planningsmanagers moeten niet uitkienen welke de belangrijkste voedingsbehoeften zijn. De productiemanagers moeten niet uitzoeken hoe de gezondste voeding tegen de beste prijs kan worden geproduceerd. De reclamejongens moeten hun propaganda niet richten op de gezondste en goedkoopste voeding in de winkelrekken. Ze moeten de keiharde wetten van de zoektocht naar winst volgen. En de concurrentie tussen de bedrijven is bikkelhard. Het gevolg is dat in vele winkelrekken de best verkochte, maar niet de gezondste producten liggen.
Ultrabewerkt voedsel is een wereldprobleem omdat zowel de agribusiness als Big Food onder de controle vallen van multinationale monopolies. Voldoende, gezonde voeding is een mensenrecht, evenals schone lucht en water, gezondheidszorg, onderwijs, openbaar vervoer, huisvesting en cultuur. Dat zijn werkelijke, menselijke behoeften. Daar moeten de politieke en economische prioriteiten liggen.
Staf Henderickx, Dit slik ik niet meer! Een bezorgde dokter over de ultrabewerkte voeding die ons ziek maakt, Lannoo, 24,99 euro.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier