‘Europadag: wat valt er nog te vieren als vrede en eenheid juist steeds verder weg lijken?’

‘De EU moet meer investeren in vrede en vooral slimmer’, schrijft Hilde Deman  van Search for Common Ground naar aanleiding van Europadag. Maar wat betekent dat concreet?

9 mei is Europadag, traditioneel een dag die in het teken staat van eenheid en vrede. De datum herinnert aan de Schuman-verklaring, die de basis legde voor wat later zou uitgroeien tot de Europese Unie. Maar in 2025 klinkt die herdenking ietwat wrang. Wat valt er nog te vieren als vrede en eenheid juist steeds verder weg lijken?

De veranderende koers van de Verenigde Staten onder president Donald Trump en de oorlog in Oekraïne hebben het buitenlands beleid van de Europese Unie in ongezien tempo hervormd. Als reactie daarop zijn defensie en economische belangen steeds meer op de voorgrond getreden.

Toch staan landen wereldwijd voor bedreigingen die niet met militaire slagkracht of economische maatregelen zijn op te lossen. Denk aan gewelddadig extremisme of klimaatverandering. Het terugdringen van deze dreigingen vraagt juist om de betrokkenheid en investeringen die de afgelopen jaren steeds verder naar de achtergrond zijn verschoven.

Intussen gaan conflicten wereldwijd onverminderd door. De oorlog in Soedan bereikte onlangs haar derde jaar en is uitgegroeid tot een van de grootste humanitaire crises van dit moment. Inwoners van Oost-Congo vragen zich al maanden, zo niet jaren, af waarom het geweld ongestraft kan voortduren. En het middenveld in de Sahel, onmisbaar voor de stabiliteit van de regio, moet het steeds vaker stellen zonder de steun van Europese partners.

Vandaag zijn wereldwijd meer dan 117 miljoen mensen op de vlucht, waarvan 40% kinderen. Bovendien versterken conflicten en de klimaatcrisis elkaar: elk gewapend conflict verergert de gevolgen van klimaatverandering, terwijl de groeiende schaarste aan natuurlijke hulpbronnen nieuwe conflicten aanwakkert.

Terwijl de wereld geconfronteerd wordt met escalerende conflicten en crises, dreigt het EU-budget voor extern beleid (het instrument bij uitstek om wereldwijd vrede en stabiliteit te bevorderen) onder druk te komen staan. De Europese Unie moet moed tonen en de juiste keuzes maken bij het opstellen van het volgende Meerjarig Financieel Kader. De EU moet meer investeren in vrede en vooral slimmer.

Maar wat betekent dat concreet?

Eerst en vooral: vredesopbouw mag geen bijzaak zijn, maar moet een centrale doelstelling worden binnen alle Europese financieringsinstrumenten voor extern beleid. Of het nu gaat om humanitaire hulp, ontwikkelingssamenwerking of buitenlands beleid: zonder aandacht voor vrede en conflictpreventie zijn inspanningen niet duurzaam.

Bovendien is het van cruciaal belang dat het thematisch programma rond vrede (dat op dit moment slechts 1 procent is van het totale buitenlandse hulp budget van de EU) een serieuze budgetverhoging krijgt. In verhouding tot de enorme uitdagingen waarmee we worden geconfronteerd, is de huidige financiering simpelweg onvoldoende.

Ook mogen de schaarse middelen voor vredesopbouw niet telkens opnieuw worden afgeroomd om andere, kortetermijnpolitieke prioriteiten te financieren. Het verschuiven van deze fondsen naar militaire doeleinden of migratiebeheer ondermijnt de lange termijn aanpak om duurzame vrede en impact te bekomen.

Een andere noodzakelijke stap is het versterken van de link tussen crisisrespons en structurele, duurzame oplossingen. Te vaak wordt de nadruk gelegd op snelle noodinterventies, terwijl er onvoldoende middelen of aandacht zijn voor de onderliggende oorzaken van conflicten en het herstel op langere termijn.

Ten slotte moet de EU garanderen dat al haar extern beleid conflict sensitief is. Dat geldt niet alleen voor diplomatieke en humanitaire initiatieven, maar ook voor grootschalige economische strategieën zoals de Global Gateway.

Investeringen en partnerschappen mogen niet onbedoeld  spanningen aanwakkeren, maar moeten bijdragen aan stabiliteit en rechtvaardigheid. Meermaals zagen we hoe maatregelen (die met de beste bedoelingen worden uitgevoerd) desastreuze gevolgen kunnen hebben wanneer er geen rekening wordt gehouden met de lokale context en conflictdynamieken.

Alleen met een doordachte, coherente en structurele inzet op vrede kan Europa zijn belofte waarmaken als wereldspeler die inzet op mensenrechten, democratie en duurzame ontwikkeling. Vrede is geen luxe. Het is een essentiële voorwaarde voor alles wat daarop volgt.

Hilde Deman is algemeen directeur Search for Common Ground.