Wie in complottheorieën gelooft, houdt ook van toeval

Dat aanhangers van complottheorieën niet van toeval houden en overal orde willen zien, blijkt niet te kloppen.

Waarom zien mensen zo snel samenzweringen, bijvoorbeeld over de klimaatverandering? Omdat ze niet van toeval houden en overal orde willen zien. Dat is althans een populaire opvatting. En die klopt niet, zeggen Zwitserse en Franse onderzoekers nu.

Grote complotten doen het altijd goed. Het verklaart voor een belangrijk deel het wereldwijde succes van een boek als The Da Vinci Code. Maar ook in het echte leven zien veel mensen graag samenzweringen. Achter de schermen bedisselen politici, wetenschappers of ondernemers van alles waar gewone mensen niets van weten, zegt men.

Denk maar aan de theorie dat de maanlanding van de Apollo 11 nooit heeft plaatsgevonden maar helemaal in scène is gezet door de NASA en de Amerikaanse regering. Of de complottheorieën rond de 9/11-aanslagen en de klimaatverandering (de wereldwijde consensus tussen klimaatwetenschappers zou één groot complot zijn). Zulke theorieën kunnen bij verkiezingen stemgedrag beïnvloeden.

Behoefte aan orde

Een populaire theorie zegt dat wie in complotten gelooft, een afkeer heeft van toeval en een grote behoefte heeft aan orde.

Psychologen van de universiteiten van Fribourg en Paris-Saint-Denis zeggen nu dat daar geen enkel bewijs voor is. “We konden geen bevestiging vinden voor onze hypothese dat de neiging om willekeur af te wijzen, of om orde en betekenis te zien waar enkel ruis is, samenhangt met het onderschrijven van complottheorieën”, zegt hoofdonderzoeker Sebastian Dieguez.

Letterreeksen

De studie bestond uit drie experimenten. De deelnemers kregen in elke proef veertig letterreeksen te zien, telkens twaalf X’en en O’s.

De eerste groep, met 107 studenten, kreeg te horen dat de volgorde van de letters in sommige reeksen het gevolg was van het opgooien van een muntstuk – het waren dus willekeurige reeksen – en in andere reeksen het resultaat was van een computerberekening of een statistiek – niet willekeurig dus. De deelnemers moesten de willekeur voor elke reeks een score geven op een schaal van 1 tot 6.

Geen verband

Daarnaast peilden de onderzoekers naar hun geloof in samenzweringstheorieën. Het resultaat? Wie geloof hechtte aan samenzweringstheorieën bleek niet meer willekeur te zien in de letterreeksen dan wie niets van complotten moest hebben.

Een tweede en derde experiment, bij 123 studenten en 217 volwassenen, leverden net hetzelfde resultaat op.

In de drie experimenten bleken ongeveer evenveel deelnemers een reeks als XXXXXXXXXOOX als minder willekeurig te zien dan XOOXOXOOOOXX. Maar dat stond dus los van de mate waarin men complottheorieën aanhing.

Steeds meer complottheorieën

Volgens de onderzoekers zijn er steeds meer complottheorieën en ontwikkelen ze zich steeds sneller, “soms al enkele minuten na een dramatische gebeurtenis”, zegt Dieguez.

Dat kan verstrekkende gevolgen hebben. “Onderzoek toont aan dat ze een invloed hebben op beslissingen over gezondheid, op politiek en stemgedrag, op ons vertrouwen in de wetenschap, en dat ze aan de basis liggen van veel extremistische en gewelddadige acties.”

Het onderzoek verscheen in de vakpublicatie Psychological Science. (IPS/TE)

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content