‘Waarom sterven meer mannen?’ en ‘Hoe treft het kinderen?’ 20 medische vragen over covid-19

Voortschrijdend inzicht. Het is meer dan ooit van toepassing op deze coronacrisis. Wat heeft de wetenschap ondertussen nog meer ontrafeld over SARS-CoV-2?

1. Waarom hebben mannen meer kans om te sterven dan vrouwen?

Het is duidelijk dat het nieuwe coronavirus discrimineert op basis van leeftijd en medische voorgeschiedenis. Maar het wordt tegelijk ook steeds duidelijker dat het virus op basis van geslacht discrimineert. Mannen testen meer positief en lopen meer risico om te sterven. Hoe komt dat? Het eerlijke antwoord is dat we het (nog) niet weten. In China werd gesuggereerd dat mannen meer roken dan vrouwen, maar in landen als België en zelfs Italië is deze uitleg al lang niet meer van toepassing.

Andere verklaringen zouden kunnen zijn dat mannen minder vaak hun handen wassen, minder geneigd zijn om zeep te gebruiken, niet snel genoeg medische hulp zoeken en meer geneigd zijn om gezondheidsadvies te negeren. Toch lijken er meer fundamentele biologische factoren aan de grondslag te liggen. Zo hebben mannen een lagere antivirale immuunrespons tegen een reeks infecties zoals hepatitis C en hiv. Uit studies in muizen blijkt dat dat ook wel eens zo zou kunnen zijn voor de familie van coronavirussen, al werd covid-19 hier niet specifiek getest. Ook hormonen zouden een rol kunnen spelen. Oestrogeen versterkt de antivirale respons van immuuncellen. Heel wat genen die het immuunsysteem reguleren zitten bovendien geëncodeerd op het X-chromosoom (waarvan mannen er maar een hebben).

2. Waarom kunnen mensen zonder onderliggende aandoeningen zo ziek worden van covid-19?

Jonge, gezonde mensen zonder schijnbaar onderliggende aandoening kunnen in zeldzame gevallen ernstige levensbedreigende complicaties krijgen door het virus en zelfs sterven. Dat heeft niks te maken met het virus zelf, maar wel met de manier waarop de gastheer of -vrouw op het virus reageert. Daar zou een genetische verklaring voor zijn. Sommige mensen ervaren een zogenaamde cytokinestorm, een rush van proteïnen naar de longen die zodanig groot is dat ze ook andere organen gaan aanvallen en zware ontstekingen veroorzaken. Na longfalen, zijn cytokinestormen de tweede meest voorkomende doodsoorzaak van covid-19. Het eerste komt meer voor bij ouderen die een zwakker immuunsysteem hebben, terwijl het laatste meer jongere mensen treft. Kinderen lijken zo’n overdrive van het immuunsysteem minder te ervaren. Daarnaast is er ook de hypothese dat het virus zich zou vastzetten op de hartspier en daar een snelle ontsteking zou veroorzaken. Dat gebeurt ook met andere virussen, zoals het griepvirus.

3. Hoe zwaar worden kinderen getroffen door covid-19?

Kinderen worden grotendeels gespaard van covid-19. Meer dan 90 procent ervaart geen of milde verkoudheidssymptomen. Zelfs de kinderen die een onderliggende aandoening hebben of een kankertherapie volgen, zouden weinig last ondervinden. Slechts 6 procent van de kinderen ontwikkelt ernstige longklachten, in vergelijking met 20 procent van de volwassenen. Eenzelfde patroon zag men tijdens de uitbraken van SARS en MERS. In 2003 stierf bij de SARS-uitbraak geen enkel kind en werden slechts 135 besmette kinderen geïdentificeerd.

Kinderen zijn evenwel een grote bron van verspreiding van het virus. Het is dus belangrijk dat ook zij de veiligheidsmaatregelen nauwgezet opvolgen.

Het is niet ongewoon dat virussen ernstigere gevolgen hebben voor volwassenen dan voor kinderen. Zo hebben volwassenen 25 keer meer kans om te sterven aan de waterpokken dan kinderen. Ook de mazelen hebben zwaardere gevolgen voor volwassenen. En terwijl het influenzavirus peuters in het ziekenhuis kan doen belanden, trotseren andere kinderen het virus met meer gemak dan ouderen.

Een mogelijke verklaring is dat de receptoren op de lichaamscellen, die het virus gebruikt om binnen te komen, bij kinderen minder ontwikkeld zijn diep in de longen. Een andere mogelijke reden is dat kinderen doorgaans gezondere luchtwegen hebben omdat ze in hun leven nog niet zo veel zijn blootgesteld aan sigarettenrook en luchtvervuiling dan volwassenen.

Daarnaast verzwakt het aangeboren immuunsysteem van het lichaam met de jaren, vooral vanaf de middelbare leeftijd. Het aangeboren immuunsysteem is de eerste verdedigingslijn tegen pathogenen en reageert onmiddellijk op vreemde indringers, terwijl het aangepaste immuunsysteem specifieke pathogenen eerst moet leren herkennen en er dus langer over doet om de strijd aan te vatten. Kinderen bestrijden het nieuwe coronavirus dus mogelijk beter met hun aangeboren immuniteit.

Toch kunnen sommige kinderen in zeldzame gevallen zwaar ziek worden, zo blijkt uit een Chinese studie. Vooral de kinderen jonger dan 5 jaar worden getroffen. Dat komt mogelijk omdat hun luchtwegensysteem en andere lichaamsfuncties nog in volle ontwikkeling zijn.

De sterfgevallen van tieners in Groot-Brittannië, Portugal, Frankrijk en België zijn mogelijk veroorzaakt door een cytokinestorm van het immuunsysteem of een aantasting van de hartspier (zie hierboven), wat erg zeldzaam is. Dat laatste is belangrijk om te benadrukken in de communicatie naar kinderen toe.

4. Hebben rokers meer kans op zware symptomen van covid-19

Ja. Voor alle duidelijkheid: het is niet zo dat rokers sneller besmet raken met het coronavirus dan anderen, maaralsze besmet raken is de kans op een ernstige vorm wel groter. Dat blijkt uit een onderzoek, gepubliceerd in de New England Journal of Medecine, dat aantoont dat er een verband is tussen roken en de ontwikkeling van een ernstige vorm van covid-19, die kunstmatige beademing of reanimatie vereist.

Het is al lang bekend dat roken de trilhaartjes in de luchtwegen beschadigt. De beweging van die trilhaartjes is nodig om stof, bacteriën, virussen en slijm uit de luchtwegen te verwijderen. Wanneer de trilhaartjes beschadigd worden (en dat gebeurt vooral door roken) valt dit belangrijk beschermingsmechanisme stil.

Maar er is goed nieuws. Zelfs al na een paar dagen van rookstop begint dit beschermingsmechanisme zich te herstellen. Zo kun je beter herstellen van een infectie. Stoppen met roken voorkomt daarnaast dat je met je handen aan je gezicht komt.

5. Moet ik extra vitamine C nemen om mijn afweer te ondersteunen?

Je kunt natuurlijke weerstand tegen het coronavirus geen boost geven met bepaalde voeding of supplementen. Een immuunsysteem in topvorm krijg je alleen door de algemene eet- en leefvoorschriften na te leven: eet gezond, rook niet, beperk je alcoholgebruik, slaap en beweeg voldoende. Een overschot aan de vitamine verdwijnt bovendien met de urine en de stoelgang, een teveel kan leiden tot darmproblemen zoals diarree – dat is bewezen. Alleen bij professionele topsporters blijkt vitamine C te beschermen tegen verkoudheden. Of dat voor covid-19 ook geldt, weet men niet.

6. Kun je covid-19 voor een tweede keer krijgen?

Daar bestaat nog geen zekerheid over. Er zijn evenwel hoopgevende signalen van een klein experiment waarbij het virus in China werd toegediend aan vier resusapen. Een week later vertoonden alle apen symptomen en twee weken later waren ze genezen en hadden ze antistoffen voor het virus in hun bloed. Bij een tweede infectie met het virus, bleken de dieren immuun. Er bestaat daarnaast geen duidelijk bewijs dat je twee keer besmet kunt raken met covid-19. In China en Japan werden gevallen vastgesteld van ’tweede positieve testen’, maar dat lijkt meer en meer het gevolg van inaccurate of foutief uitgevoerde tests of van het feit dat het virus in de patiënt nooit is weggeweest. Ondertussen lijkt plasma met antistoffen van genezen patiënten een veelbelovende behandeling te zijn bij zeer kritieke patiënten.

Iemand met een normaal immuunsysteem die genezen is, zou in principe voor een tijdje immuun moeten zijn, aangezien het virus zeer weinig lijkt te muteren. Hoe lang? Dat weten we niet. Van andere coronavirussen is bekend dat de immuniteit na enkele maanden, eventueel een jaar, vervaagt. Dat is waarom mensen zo vaak met verkoudheden kampen. Ter vergelijking: het griepvirus muteert heel snel. Dat is de reden dat we er ieder jaar een extra vaccinatie voor nodig hebben.

7. Is de griep niet gevaarlijker?

Hoe SARS-CoV-2 zich verhoudt tot het griepvirus is momenteel moeilijk uit te maken wegens te weinig gegevens over het aantal besmette mensen door het nieuwe coronavirus. Vast staat dat hoe meer mensen besmet raken, hoe meer doden er vallen. En dat zijn er bij griep nog altijd veel meer. Volgens de WHO sterven er jaarlijks 291.000 tot 646.000 mensen aan (de gevolgen van) de griep.

Als we naar het sterftepercentage kijken, zijn heel wat experts ervan overtuigd dat we naar een percentage van rond de 1 procent gaan. De seizoensgriep vertoont een sterftegraad die gaat van 0,1 procent tot 2,5 procent (Spaanse griep).

Conclusie: als het nieuwe coronavirus zich op grootschalige wijze zonder beschikbaar vaccin over miljoenen mensen zou verspreiden, zou het verwoestende gevolgen hebben. In tegenstelling tot het griepvirus is de volledige menselijke populatie immers vatbaar voor het nieuwe coronavirus omdat nog nooit iemand het eerder gehad heeft. Bovendien bestaat er momenteel geen vaccin of geneesmiddel voor covid-19.

8. Heeft het zin om mondmaskers te dragen?

De communicatie hierover lijkt een bocht van 180 graden te hebben genomen. Waar eerder werd gezegd dat mondmaskers weinig zin hebben, blijken ze nu wel een zekere bescherming te bieden. Dat heeft grotendeels te maken met een nieuwe studie van het Massachusetts Institute of Technology (MIT) waaruit blijkt dat virusdruppeltjes tot wel acht meter afstand kunnen afleggen in een warme vochtige atmosfeer. Ook omdat veel mensen geen symptomen hebben maar wel besmet zijn, zou een mondmasker een goed idee zijn. Sommige landen, zoals Tsjechië en Bulgarije, hebben mondmaskers verplicht gemaakt voor iedereen. Maar omdat er in ons land aanvankelijk een tekort was aan mondmaskers, wilde de overheid de mensen ontraden om massaal mondmaskers te hamsteren.

En toch is het voor de meeste mensen geen goed idee om op mondmaskers te vertrouwen, zegt Sciensano. De WHO raadt voorlopig nog steeds af om een mondmasker te dragen aan wie zelf niet ziek is. Het virus wordt voornamelijk via de handen doorgegeven. Een mondmasker kan zelfs een vals veiligheidsgevoel geven als daardoor minder aandacht wordt besteed aan de hygiënemaatregelen voor de handen. In ieder geval zijn eenvoudige hygiënische maatregelen zoals handen grondig wassen met water en zeep veel effectiever.

9. Wat zijn de symptomen van covid-19?

De huidige bepaling van de symptomen is gebaseerd op de bevestigde bevallen. Voor een beter begrip van de ziekte is een grotere studie nodig, aangezien heel veel mensen de ziekte doormaken met lichte of zelfs zonder symptomen. Sommige besmette personen vertonen lichte verkoudheidssymptomen zoals een lopende neus en keelpijn, anderen zijn ziek met symptomen als koorts, hoesten, hoofdpijn, ademhalingsproblemen en ademnood. Buikpijn, diarree en misselijkheid werden ook al gemeld. Er zijn aanwijzingen dat plots verlies van smaak of reuk een teken van besmetting kan zijn. De symptomen verschijnen gemiddeld 5 dagen na de besmetting met als eerste de koorts, daarna een droge hoest en na een week kortademigheid. Geruststellend is dat bij vier op de vijf mensen covid-19 slechts milde symptomen vertoont. Bij slechts 4,2 procent is er sprake van levensgevaar door septische schok en orgaanfalen.

10. Wat is koorts en moet je koorts altijd remmen?

Je hebt pas koorts vanaf een temperatuur van 38° C. Koorts is een natuurlijk afweermechanisme van je lichaam. Het helpt je om te vechten tegen infecties. Daarom rem je je koorts best niet te snel. Richtlijnen raden aan om koorts pas te stillen vanaf volgende lichaamstemperatuur (afhankelijk van je leeftijd): jonger 3 maanden vanaf 38°; 3- 6 maanden vanaf 39° en oudere kinderen en volwassenen vanaf 40°. Hoe doseer je paracetamol? 500 mg à 1 g per keer, tot maximaal 4 g per dag.

11. Hoe wordt het virus overgedragen?

Het virus wordt overgedragen via druppeltjes van het hoesten, niezen en spreken. Die druppels kunnen tot een bepaalde afstand (tot 8 meter, zie hierboven) reiken. Als we ons binnen die afstand bevinden, bestaat de kans dat we de druppeltjes binnenkrijgen. Vervolgens komen de druppels neer op oppervlaktes. Wanneer we de deze oppervlaktes aanraken, komt het virus op onze handen terecht, waarmee we het weer verder kunnen verspreiden.

Voorlopig geldt als richtlijn voor de social distancing dat we anderhalve meter afstand moeten houden van elkaar. Hoewel de studie van het MIT stelt dat de druppeltjes zich in een warme, vochtige atmosfeer een wolk kunnen vormen die zich tot acht meter uitspreidt, menen virologen dat het grootste deel van het besmettingsrisico in die eerste, anderhalve meter zit.

12. Kunnen zwangere vrouwen het virus overdragen op hun baby?

Ja. Uit een studie op 33 zwangere vrouwen die besmet waren met het coronavirus blijkt dat ze het virus inderdaad kunnen doorgeven aan hun kind. Dat staat in een studie gepubliceerd in het medisch tijdschrift JAMA Pediatrics. Belangrijk om te vermelden is dat de effecten van het virus op de baby mild zijn.

13. Als het virus ook in rioolwater zit, is het drinken van leidingwater dan nog veilig?

In Nederland werd SARS-CoV-2 aangetroffen in het rioolwater van Noord-Brabant en grote steden zoals Tilburg en Amsterdam. Sommige patiënten met covid-19 scheiden het virus inderdaad uit via de ontlasting. De Vlaamse waterbedrijven benadrukken dat de bevolking zich geen zorgen moet maken over een eventuele overdracht via water. Afvalwater wordt niet rechtstreeks gebruikt voor de productie van kraanwater. ‘We maken kraanwater van grondwater en oppervlaktewater afkomstig van grotere rivieren. Coronavirussen houden moeilijk stand in water. Bovendien gebruiken de waterbedrijven filter- en desinfectietechnieken waarmee eventueel aanwezige bacteriën en virussen eenvoudig en efficiënt uit het water verwijderd worden’, aldus AquaFlanders, de federatie van de Vlaamse waterbedrijven en rioleerbeheerders.

14. Is de angst voor covid-19 terecht?

Dit is een nieuw virus. Het gedrag ervan is nog maar weinig bekend. De mens heeft er geen bestaande immuniteit tegen en er is geen vaccin of behandeling. Het is bovendien ‘hoogst besmettelijk’ en verspreidt zich ‘extreem snel’, zelfs bij de draconische maatregelen. Geschat wordt dat elke persoon met het virus tussen de 1,5 en 3,5 mensen kan besmetten. Ter vergelijking: mensen met griep besmetten gemiddeld 1,3 anderen. Gelukkig maakt dit virus dan weer relatief weinig doden. 1,4 procent van de mensen die symptomen vertonen, overlijdt. Het gaat dan vooral om ouderen en mensen met een medische geschiedenis. De sterfte hangt ook af van de beschikbare medische ondersteuning. In landelijke gebieden met weinig ziekenhuizen of in dicht bevolkte regio’s waar het ziekenhuissysteem overbelast is, zal de sterfte daardoor hoger zijn. Dat moeten we vermijden door de strenge veiligheidsmaatregelen in acht te nemen.

15. Hoe verzorg je iemand met covid-19?

Zieken mogen vooreerst niet verzorgd worden door kwetsbare personen. Laat de patient rusten in een kamer die dagelijks 30 minuten verlucht wordt. Zorg ervoor dat de patient voldoende water drinkt. Indien de zieke pijnstillers nodig heeft, kies dan voor paracetamol.

Om te vermijden dat het virus zich doorheen het gezin verspreidt, moet de patiënt in isolatie in een aparte kamer met een eigen badkamer, indien mogelijk, verblijven. Maak veel gebruikte oppervlaktes zoals klinken, tafels, toiletbrillen elke dag schoon. Iedereen in het gezin moet regelmatig de handen wassen.

16. Jezelf thuis isoleren? Hoe doe je dat?

Wanneer je met anderen samenwoont, is de kans op besmetting groot. Ben je mogelijk besmet, is de beste strategie om in een aparte, goed verluchte kamer te verblijven met de deur gesloten en een aparte badkamer te gebruiken. Al is dat laatste in veel huishoudens niet evident. Moet je toch een badkamer delen, gebruik die dan als besmette persoon als laatste en deel geen handdoeken. Laat je eten aan de deur van je kamer bezorgen en gebruik apart eetgerei dan de rest van het gezin. Draag een mondmasker.

Een thuisisolatie duurt 14 dagen. Betekent dat dan dat je daarna mag gaan en staan waar je wilt? Neen. Je kan niet zomaar andere mensen gaan bezoeken, want het virus kan ook nog na twee weken aanwezig blijven in het lichaam. Veel mensen met ziektesymptomen die in isolatie gaan, hebben bovendien geen bevestiging dat ze effectief covid-19 gehad hebben. Als zij de ziekte niet gehad hebben, zullen zij na twee weken dan ook geen antistoffen opgebouwd hebben en zullen dus toch nog corona kunnen oplopen en/of verspreiden.

17. Kunnen huisdieren covid-19 krijgen?

In Hongkong zijn sporen van het virus aangetroffen op twee honden en een kat. De dieren vertoonden geen symptomen. Mogelijk waren de positieve tests te wijten aan een contaminatie van de snuit van de dieren door de omgeving. Ook een Belgische kat testte positief op covid-19. Die kat vertoonde wel symptomen van de ziekte. Het lijkt er dus op dat huisdieren besmet kunnen worden, maar dat betekent niet dat ze zelf besmettelijk zijn.

18. Zal het virus vanzelf verdwijnen met het warmere weer?

Coronavirussen, waartoe ook verkoudheidsvirussen behoren, komen doorgaans seizoensmatig voor. In een warmer seizoen is het vitamine D-niveau bij de mens hoger wat voor een betere immuunrespons zorgt en hebben scholen vakantie, waardoor er minder grote groepen kinderen samen zijn.

Ook het SARS-coronavirus verdween in de zomer, enkele maanden na zijn ontstaan. Het nog steeds aanwezige MERS-coronavirus, dat in 2012 opdook, gedraagt zich evenwel helemaal anders met verschillende viruspieken in de zomer. Andere nieuwe zoönoses als ebola of pandemische stammen van het influenzavirus vertonen eveneens onvoorspelbare patronen.

De kans is groot dat het covid-19-virus een seizoensvirus is, maar helemaal zeker is dat niet. Twee Chinese studies lijken erop te wijzen dat het virus minder zal rondgaan in de zomer, maar die studies zijn weinig betrouwbaar. Bovendien gaat de ene helft van de wereld dan wel de lente in, aan de andere kant van de wereld staan de herfst en winter voor de deur, waardoor het virus zich toch weer verder kan verspreiden in delen van het zuidelijk halfrond.

19. Wanneer is er een vaccin?

Een ding is zeker, het vaccin komt er. Momenteel worden 50 mogelijke vaccins tegen het coronavirus getest. Het verst daarin staat farmaciebedrijf Johnson & Johnson dat zelfs begin volgend jaar een betaalbaar vaccin tegen het nieuwe coronavirus zal kunnen produceren, ‘voor gebruik in nood’. Uiterlijk in september van dit jaar zou men starten met fase 1 van de klinische studies op mensen. De bedoeling is om wereldwijd 1 miljard doses van het vaccin te gaan verstrekken zonder winstoogmerk voor het bedrijf.

20. Welke geneesmiddelen zijn er tegen covid-19?

Geen. Het heeft dus absoluut geen zin om geneesmiddelen aan te kopen waarover je gunstige dingen leest op het internet, want dat is gevaarlijk. De Wereldgezondheidsorganisatie laat vijf geneesmiddelen testen tegen covid-19 in ziekenhuizen in tien landen. Het gaat om Argentinië, Bahrein, Spanje, Zwitserland, Canada, Iran, Zuid-Afrika, Thailand, Frankrijk en Noorwegen. Daarnaast worden er vier veelbelovende therapieën om het coronavirus te behandelen getest in ziekenhuizen in België en Frankrijk.

Momenteel worden in de Belgische ziekenhuizen antivirale geneesmiddelen tegen hiv en hydroxychloroquine ingezet als behandeling. Bepaalde hiv-remmers blijken, op basis van een weliswaar beperkte studie in het medische vakbladThe Lancetuit 2004, gunstige resultaten te hebben gehad tijdens de uitbraak van het SARS-coronavirus. Hiv- en coronavirussen, maar ook bijvoorbeeld het hepatitis C-virus, maken onder andere gebruik van hun protease om zich in een lichaamscel te vermenigvuldigden. De familie van de coronavirussen gebruikt een protease dat weliswaar verschillend is van hiv en hepatitis C, maar toch ook enkele overeenkomsten vertoont met dat van hiv. Nu blijkt in celculturen en dierproefstudies dat er enige activiteit is van die hiv-remmers op coronavirussen en dat sommige hiv-proteaseremmers enigszins een effect hebben op het enzym van de coronavirussen.

Hydroxychloroquine is een stof die wordt gebruikt ter voorkoming en bestrijding van malaria. Mogelijk is het middel ook efficiënt tegen het coronavirus. Het middel wordt voorbehouden voor de patiënten die het medicijn echt nodig hebben. Daarbij is een goede medische opvolging vereist, omdat de doeltreffendheid van het middel wetenschappelijk nog niet in aangetoond. Bovendien zijn er ook risico’s verbonden aan het gebruik ervan.

Ook worden spierverslappers, sedatieve en pijnverzachtende medicijnen ingezet voor patiënten die moeten beademend worden.

Deze middelen zorgen niet voor een spectaculaire genezing, maar in een geval van leven of dood, kan het de balans iets helpen overhellen naar de andere kant zodat het virus zich minder snel vermenigvuldigt en het immuunsysteem de tijd krijgt om afweer op te bouwen en de patiënt in leven te houden.