Waar komen de lichamen uit Real Bodies écht vandaan?

Een beeld uit Real Bodies © .
Trui Engels
Trui Engels Journalist Knack

Terwijl Körperwelten in de jaren 90 nog heel wat ethische bezwaren opriep, verwonderen anatomietentoonstellingen tegenwoordig vooral door de wonderbaarlijke, ingenieuze en zelfs artistieke constructie van het menselijke lichaam. Toch blijft de controverse bestaan.

Het begon allemaal met de Duitse anatoom Gunther von Hagens die het in 1995 aandurfde om zijn revolutionaire plastinatietechniek in de vorm van echte menselijke lijken tentoon te stellen. Körperwelten was in 2001 ook bij ons onder heel wat weerstand voor het eerst te zien in de slachthuizen van Anderlecht.

Ondertussen reist een wirwar aan tentoonstellingen met geplastineerde lichamen en lichaamsdelen al jaren de wereld rond. Momenteel loopt in het Antwerpse Sportpaleis, dat in coronatijden volop heeft ingezet op exposities, het succesvolle ‘Real Bodies’ met 20 (al dan niet doorgezaagde) lichamen en meer dan 200 lichaamsonderdelen. Real Bodies lokte in 14 wereldsteden al een miljoen bezoekers.

Onmogelijk na te maken

‘Het lichaam is onderdeel van de natuur en fascineert de mens al eeuwen, dat zal altijd zo blijven’, verklaart voormalig urgentiearts dr. Luc Beaucourt het succes van de tentoonstelling. ‘Het is ontzettend boeiend om tot in de kleinste details een zo goed als intact lichaam te aanschouwen in zulke prachtige kleuren, zelfs voor mensen uit de medische sector. Wat je hier te zien krijgt, kun je onmogelijk namaken met artificiële preparaten.’

Wanneer wij een lichaam op de operatietafel opensnijden, hebben wij nooit zo’n helder zicht op de anatomie en de systemen van het lichaam.

Dr. Luc Beaucourt, voormalig spoedarts

Beaucourt neemt ons mee naar de galerij van de bloedsomloop waar zijn favoriete object van de hele tentoonstelling staat. Het is een preparaat van het bloedvatenstelsel van een been dat zo minuscuul is opgebouwd dat de voormalige spoedarts er met verwonderde blik kan naar blijven turen. ‘Wanneer wij een lichaam op de operatietafel opensnijden, hebben wij nooit zo’n helder zicht op de anatomie en de systemen van het lichaam. Bloedvaten kun je onderscheiden door hun kloppende functie, maar zoals je ze hier te zien krijgt, is van een ander niveau. Hier beseffen we pas hoe broos het menselijke lichaam eigenlijk is.’

De lichamen in de tentoonstelling zijn ondertussen al zo’n 20 jaar oud, maar dankzij de techniek van plastinatie blijven ze goed bewaard. ‘Eerst wordt in het lichaam formaldehyde gespoten om bacteriën en virussen te doden’, legt Beaucourt uit, ‘daarna wordt het in een bad met aceton gelegd om vet en vocht te onttrekken om vervolgens weer in een ander bad te leggen om de cellen op te vullen met een siliconenmonomeer, afhankelijk van wat men wil visualiseren. Dat hele proces neemt voor elk lichaam tot een jaar in beslag. Vandaar dat we nu bijvoorbeeld nog geen lichamen zien die de gevolgen van het coronavirus dragen.’

Dr. Luc Beaucourt met zijn favoriete expostuk.
Dr. Luc Beaucourt met zijn favoriete expostuk.© Real Bodies

Van mens tot object

Hoe indrukwekkend het menselijke lichaam ook mag zijn, toch zal Real Bodies voor sommigen erg confronterend zijn, mogelijk zelfs afkeer opwekken, zoals een lichaam dat zijn eigen gestroopte huid vasthoudt of een tiental glazen bokalen met embryo’s en foetussen.

Ook de pathologieën die Real Bodies tentoon stelt, zijn af en toe choquerend, van een borsttumor, nierstenen en levercirrose tot gitzwarte rokerslongen. ‘Toch zal Real Bodies met zulke objecten de bezoeker niet aanzetten om een gezonder leven te gaan leiden’, denkt Beaucourt, die jarenlang zelf het land doortrok met schokkende beelden om aandacht te vragen voor de gevolgen van rijden onder invloed. ‘Daarvoor wordt te weinig omkadering gegeven. Bovendien komen sommige geëxposeerde pathologieën in onze contreien amper nog voor omdat wij een goed screeningsbeleid hebben. De bedoeling van Real Bodies is toch vooral om de complexiteit van het lichaam te tonen.’

De lichamen zijn inderdaad geen westerse exemplaren, maar allemaal Chinees. Dat blijkt ook uit de vele rokerslongen die te zien zijn. In Australië werd in 2018 door wetenschappers nog geopperd dat de lichamen van Real Bodies weleens afkomstig zouden kunnen zijn van geëxecuteerde gevangenen, onder wie politieke gevangenen. Dat wordt door de organisatie van de expo ontkend. Een van de argumenten is dat het laboratorium waar de preparaten zijn geplastineerd gesitueerd is in het Chinese Dalian, wat volgens de wetenschappers het ‘epicentrum’ is van executies van gevangenen die geassocieerd worden met Falun Gong, een spirituele beweging die in China verboden is. Mogelijk zou ook het feit dat het allemaal jonge mensen zijn, een aanwijzing zijn dat het om ter dood veroordeelden gaat.

Staatsgeheim

Gegevens over executies zijn in China een goed bewaard staatsgeheim, maar enkele jaren geleden gaf het land wel al toe dat het organen van geëxecuteerde gevangenen gebruikte voor transplantaties wegens een gebrek aan vrijwillige donaties. Die praktijk zou echter sinds 2015 gestopt zijn.

De organisatie van Real Bodies beseft maar al te goed dat haar tentoonstelling gevoelig kan liggen. ‘We communiceren heel erg transparant,’ zegt Annelies Vrijdag van het Sportpaleis, ‘omdat we niet willen dat mensen denken dat we iets willen achterhouden.’ Daarom staat op de website van Real Bodies duidelijk te lezen dat de lichamen van niet-opgeëiste overledenen zijn die door de bevoegde autoriteiten werden gedoneerd aan medische universiteiten in China en door het Dalian Hoffen Biotechnique Laboratory, die voor de plastinatie zorgt, werden gedoneerd aan de expo. ‘Deze mensen waren nooit gevangenen hoe dan ook, vertoonden geen tekenen van trauma of letsel, waren vrij van besmettelijke ziekten en stierven aan natuurlijke oorzaken’, klinkt het. ‘Maar om eerlijk te zijn krijgen we maar heel weinig vragen van het publiek over deze kwestie’, stelt Vrijdag. De herkomst van de lichamen lijkt niet langer een issue.

Waar komen de lichamen uit Real Bodies écht vandaan?
© Real Bodies

In België is het tentoonstellen van dode lichamen niet wettelijk geregeld, maar het gebruik van niet-opgeëiste of niet-geïdentificeerde lichamen voor medische doeleinden is wel illegaal. Iemand die zijn lichaam aan de wetenschap wil schenken, moet een geschreven verklaring hebben. Daarvan moet een kopie gestuurd worden naar de universiteit waar men zijn lichaam wil doneren. Na twee jaar wordt het lichaam teruggegeven aan de nabestaanden.

In China gaat het anders. Daar kunnen ziekenhuizen de overledenen die niet geïdentificeerd kunnen worden of waarvan de familie hen niet komt opeisen, bijvoorbeeld van daklozen zonder papieren die op straat overlijden, aan Chinese universiteiten doneren voor de vorming van toekomstig medisch personeel en het maken van modellen. Of daar af en toe een gefolterde ter dood veroordeelde tussen zit, kunnen we niet helemaal zeker weten.

‘Aan de hand van deze opgestelde exemplaren is het onmogelijk om te zien of een persoon al dan niet gefolterd is’, zegt Beaucourt. ‘We moeten de Chinezen geloven op hun woord. Dat neemt echter niet weg dat de preparaten bijzonder respectvol aan het publiek getoond worden in een sereen kader. Zelfs kinderen ervaren dit niet als iets afschrikwekkend. Dat staat in schril contrast met een andere, van de expo losstaande galerij, de Wünderkammer, waar een deel van de grootste penissencollectie ter wereld te zien is, samen met wassen afbeeldingen van misselijkmakende geslachtsziekten. Dat laat ik liever aan mij voorbijgaan’, aldus Beaucourt.

Real Bodies is te zien in het Hospitality Center van het Sportpaleis in Antwerpen. De expo is geopend van woensdag tot en met zondag telkens van 10 tot 18 uur en werkt met een beperkte capaciteit per uur. Tickets zijn enkel online te koop via www.teleticketservice.com. De expo loopt nog tot 21 februari.

Meer info: www.realbodies.be

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content