Vijf klimaatmythes uit ‘Don’t Look Up’ waar de wetenschap ook in het echt onder lijdt

In de satirische Netflix-prent ‘Don’t Look Up’ proberen twee wetenschappers de wereld te waarschuwen voor een aanstormende allesvernietigende komeet. Hun frustratie is groot wanneer politici, media en burgers de ernst van de situatie niet (willen) inzien. Sociaal psychologen Gale Sinatra en Barbara K. Hofer herkennen in de film vijf mythes die ook in de realiteit worden aangewend om wetenschappelijk bewijs te verwerpen.

Elke rampenfilm lijkt te beginnen met een wetenschapper wiens waarschuwingen worden genegeerd. Don’t Look Up is daarop geen uitzondering – dat mensen wetenschappelijk bewijs negeren of ronduit ontkennen is zelfs de hele premisse.

Leonardo DiCaprio en Jennifer Lawrence spelen astronomen die een letterlijk wereldschokkende ontdekking doen en vervolgens de president proberen te overhalen actie te ondernemen om de mensheid te redden. De satire onderzoekt hoe individuen, wetenschappers, de media en politici reageren wanneer ze worden geconfronteerd met wetenschappelijke feiten die ongemakkelijk en zeer bedreigend zijn.

De film is een allegorie van de klimaatverandering en laat zien hoe de mensen die de macht hebben om iets aan de opwarming van de aarde te doen, moedwillig vermijden om actie te ondernemen en degenen met gevestigde belangen het publiek kunnen misleiden. Maar het verhaal weerspiegelt ook de ontkenning van de wetenschap in bredere zin, zoals we bijvoorbeeld zien tijdens de coronapandemie.

Het belangrijkste verschil tussen het uitgangspunt van de film en de crisis die de mensheid in werkelijkheid bedreigt is dat, terwijl individuen machteloos zijn tegen een komeet, iedereen resoluut actie kan ondernemen om te stoppen met het aanwakkeren van klimaatverandering.

Hierbij kan het nuttig zijn om de mythen te herkennen die de ontkenning van de wetenschap voeden. Als onderzoekspsychologen en auteurs van een boek over het thema, herkennen wij de volgende aspecten van wetenschappelijke ontkenning maar al te goed.

De eerste vraag die president Orlean (Meryl Streep) de wetenschappers stelt nadat ze hebben uitgelegd dat een komeet op ramkoers met de aarde ligt, is: “Dus hoe zeker is dit?” Als hij hoort dat dit 99,78 procent is, reageert de stafchef en zoon van de president (Jonah Hill) opgelucht: “Oh geweldig, dus het is geen 100 procent!” Waarop regeringswetenschapper Teddy Oglethorpe (Rob Morgan) antwoordt: “Wetenschappers zeggen bijna nooit 100 procent.”

Deze terughoudendheid om 100 procent zekerheid te claimen is juist een kracht van de wetenschap. Zelfs als het bewijs duidelijk in één richting wijst, blijven wetenschappers onderzoeken om meer te weten te komen. Tegelijkertijd herkennen ze overweldigend bewijs en handelen ze ernaar. Het bewijs is overweldigend dat het klimaat op aarde op gevaarlijke manieren verandert als gevolg van menselijke activiteiten, vooral de verbranding van fossiele brandstoffen.

Wanneer politici een afwachtende houding aannemen ten aanzien van klimaatverandering (“afwachten en beoordelen”, zoals de film het stelt), suggererend dat ze meer bewijs nodig hebben voordat ze actie ondernemen, is dat in veel gevallen een vorm van ontkenning van de wetenschap.

De titelzin, Don’t Look Up, verbeeldt deze psychologische aanname en hoe sommige politici het gemakshalve gebruiken als een excuus voor passiviteit terwijl ze hun eigen belangen behartigen.

Angst is een vaak voorkomende en begrijpelijke psychologische reactie op klimaatverandering. Onderzoek toont aan dat er strategieën zijn die mensen kunnen gebruiken om effectief om te gaan met klimaatangst. Beter geïnformeerd worden en met anderen over het probleem praten staan bovenaan de lijst. Dit geeft individuen een manier om angst te beheersen en tegelijkertijd actie te ondernemen om de risico’s te verminderen.

Uit een internationaal onderzoek uit 2021 bleek dat 80 procent van de mensen inderdaad bereid is hun manier van leven aan te passen om de effecten van klimaatverandering te helpen verminderen.

Vaak willen individuen geloven in een uitkomst die ze verkiezen, in plaats van de bewezen realiteit onder ogen te zien. Psychologen noemen die reactie “gemotiveerd redeneren”.

Zo is de overtuiging dat een enkele technologische oplossing, zoals het afvangen van koolstof, de klimaatcrisis zal oplossen zonder verandering in beleid en levensstijl, meer gebaseerd op hoop dan op realiteit. Technologie kan onze impact op het klimaat helpen verminderen; onderzoek suggereert echter dat het onwaarschijnlijk is dat het zal volstaan.

Hopen op dergelijke oplossingen leidt de aandacht af van de belangrijke veranderingen die nodig zijn in onze manier van werken, leven en spelen, en is dus een vorm van wetenschappelijke ontkenning.

Maatregelen nemen om de klimaatverandering te vertragen zal duur zijn. Maar niet optreden brengt buitengewone kosten met zich mee – zowel aan verloren levens als aan eigendommen.

Kijk naar de kosten van recente westerse bosbranden. Boulder County, Colorado, verloor bijna duizend huizen door een brand op 30 december 2021, na een hete, droge zomer en herfst en weinig regen of sneeuw. Een studie van de branden in Californië in 2018 – ook een heet, droog jaar – toen de stad Paradise afbrandde, schatte de schade, inclusief gezondheidskosten en economische ontwrichting, op ongeveer 148,5 miljard dollar.

Als mensen zeggen dat we geen actie kunnen ondernemen omdat het te duur is, ontkennen ze de kosten van niets doen.

In een politiek gepolariseerde samenleving kunnen individuen zich onder druk gezet voelen om beslissingen te nemen op basis van wat hun sociale groep gelooft. In het geval van opvattingen over wetenschap kan dit ernstige gevolgen hebben – zoals de wereld heeft gezien met de pandemie. Alleen al in de VS zijn meer dan 825.000 mensen aan covid-19 overleden, terwijl machtige sociale identiteitsgroepen mensen actief ontmoedigen om vaccins of andere voorzorgsmaatregelen te nemen die hen zouden kunnen beschermen.

Virussen zijn zich niet bewust van politieke voorkeur, en dat geldt ook voor het veranderende klimaat. Stijgende mondiale temperaturen, intensere stormen en zeespiegelstijging zullen iedereen in gevaar brengen, ongeacht de sociale groep van de persoon.

Hoe kunnen we ontkenning van de wetenschap – en klimaatverandering – tegengaan?

Individuen kunnen misschien weinig doen aan een komeet die op weg is naar de aarde, maar dit geldt niet voor klimaatverandering. Mensen kunnen hun eigen gedrag aanpassen om de CO2-uitstoot te verminderen. Ze kunnen bovendien beleidsmakers, het bedrijfsleven en de industrie onder druk zetten om actie te ondernemen, zoals het gebruik van fossiele brandstoffen terugdringen, overschakelen op schonere energie en landbouwpraktijken aanpassen om de uitstoot te verminderen.

In ons boek bespreken we wat individuen, opvoeders, wetenschappers en beleidsmakers kunnen doen om de verwerping van de wetenschap tegen te gaan, die verhindert dat er vooruitgang wordt geboekt bij het bestrijden van onder meer klimaatverandering. Hieronder een kleine bloemlezing:

• Individuen kunnen hun eigen motivaties en overtuigingen over klimaatverandering nagaan en open blijven staan voor wetenschappelijk bewijs,
• Docenten kunnen studenten leren hoe ze wetenschappelijke informatie kunnen verzamelen en evalueren,
• Wetenschappers kunnen niet alleen uitleggen wat ze weten, maar ook hoe ze het weten,
• Beleidsmakers kunnen beslissingen nemen op basis van wetenschappelijk bewijs.

Wij, academici die mensen helpen om goede beslissingen te nemen over complexe problemen, moedigen iedereen aan om nieuws en wetenschappelijke informatie te consumeren van bronnen buiten de eigen identiteitsgroep. Breek uit je sociale bubbel, luister naar elkaar en praat met anderen. Met andere woorden: “Look up!”