De vondst van zeldzame metalen op de zeebodem inspireert mijnbedrijven tot actie. Maar biologen waarschuwen dat er te weinig bekend is over het leven daar om extractie te verantwoorden.
Met het Chinese duikbootje Fendouzhe, waarin drie mensen passen, doken onderzoekers 24 keer bijna 10 kilometer diep de Stille Oceaan in, voor de kust van zowel Oost-Rusland als West-Amerika. Ze kregen er een onbekende dierenwereld te zien – op grote dieptes komen geen planten voor, want er is geen licht. Ze zagen er uitgestrekte velden van borstel- en baardwormen, die wiegend in de stroming uit de zeebodem staken. Op sommige plekken leefden er bijna zesduizend van die beestjes per vierkante meter.
Volgens een verslag in het vakblad Nature, waaraan werd meegewerkt door Chinese, Russische en Amerikaanse onderzoekers, hangen de dieren er voor hun energievoorziening niet af van zuurstof – die is er op die grote dieptes in principe niet – maar van een ander chemisch proces. In hun geval steunt de ‘chemosynthese’ waarschijnlijk op vloeibaar methaan dat uit de bodem sijpelt en bewerkt wordt door micro-organismen, waardoor het ‘verteerbaar’ wordt, in de betekenis van: omzetbaar in bijvoorbeeld suikers. Het is een leefwereld die totaal anders is dan wat wij landrotten kennen.
Vorige lente publiceerde het vakblad Cell drie artikels over het leven in de Marianentrog in de Stille Oceaan, met zijn 11 kilometer officieel de diepste plek op aarde. Ze waren ook gebaseerd op informatie vergaard met de Fendouzhe. Ook toen waren de auteurs verbaasd over de diversiteit van het leven dat ze er aantroffen. Het is er pikdonker, ijskoud, zuurstofloos en er heerst een enorme druk, maar blijkbaar beletten die barre omstandigheden niet dat er zich soorten ontwikkelen die erin floreren.
Diepzeemijnbouw zou grote hoeveelheden opgeslagen CO2 kunnen vrijmaken en zo de klimaatcrisis nog erger maken.
Intacte wasmand
Tijdens die trips werden meer dan zevenduizend micro-organismen gevonden, waarvan 89 procent nieuw was voor de wetenschap. Sommige bleken genen te hebben die maken dat ze energie kunnen puren uit moeilijk afbreekbare chemische stoffen, zoals koolstofmonoxide. De onderzoekers ontdekten intrigerende symbiotische relaties tussen vlokreeftjes en bacteriën die voor beide groepen het leven vergemakkelijken. Er komen ook nogal wat vissoorten voor die zich aan de diepzee hebben aangepast.
Duikbootbemanningen zagen op de diepste zeebodem plastic zakken, bier- en frisdrankblikjes en zelfs een intacte wasmand.
Pictured: A rat-tail, a cusk eel and an eel pout at 5040m
Scientists at the University of Aberdeen have set a new record for the world’s deepest fish, filmed in the Mariana Trench the deepest place on Earth.
The new finding was just one of several new species discovered, as well as the first footage of the mysterious ‘supergiant’ amphipod filmed alive.
The footage was recorded using the UK’s deepest diving vehicle the Hadal-Lander a vehicle designed and built entirely in Aberdeenshire, Scotland. © BELGAIMAGE
Maar hoe diep het leven ook gedoken is om aan een oppervlakkig bestaan te ontsnappen, veilig voor vervuiling is het niet. De duikbootbemanningen zagen op de diepste zeebodem plastic zakken, bier- en frisdrankblikjes en zelfs een intacte wasmand. Ze vonden ook bacteriën die profiteren van de vervuiling en erin slagen energie te puren uit de afbraak ervan. Het mag geen argument zijn om vervuiling te tolereren, wel om voorzichtig te zijn met de exploratie en zeker de exploitatie van een biotoop waar we nog maar weinig over weten.
Een brede schare bezorgde wetenschappers pleitte er twee maanden geleden in Nature voor om de diepzee onaangeroerd te laten. Ze menen zelfs dat alle menselijke exploitatie in internationale zeewateren moet worden verboden, inclusief visserij en olie- en gaswinning. Omdat industriële visserij voor uitputting van visstocks in nationale wateren zorgt, gaan schepen steeds verder de zee op en steeds dieper vissen. Ze hanteren dan vistechnieken die veel nevenschade veroorzaken aan bijvoorbeeld vogels en niet-commerciële vissoorten.
Saunatoestanden
De meeste schadelijke visserijactiviteiten gebeuren door Aziatische bedrijven, die financieel alleen overleven omdat ze zwaar gesubsidieerd worden door hun overheden. Spanje is de enige uitzondering. Visvangst in deze wateren stopzetten kan nuttig zijn om te garanderen dat er voldoende bronvispopulaties overblijven om leeggeviste stocks in nationale wateren weer kansen te geven. Maar dat langetermijnperspectief wordt systematisch genegeerd door de vele kortetermijndenkers in de industriële economie.
Amper 1 procent van de internationale wateren is beschermd. De klimaatcrisis zorgt voor extra druk op hun ecosystemen. Veel dieren verdragen geen sauna-achtige toestanden in hun levenswater. De oceaan fungeert trouwens als een belangrijke spons voor het broeikasgas CO2. Daardoor speelt ze een cruciale rol in het vermijden dat de gevolgen van de klimaatcrisis nog erger worden dan nu al verwacht wordt.
Mijnbouw is de recentste bedreiging voor de diepzee. De plannen volgden op de ontdekking van aardappelachtige knollen op de zeebodem die zeldzame metalen als mangaan, nikkel en kobalt bevatten. Ze zijn belangrijk voor groene technologieën zoals oplaadbare batterijen, wat steevast als een argument pro-diepzeemijnbouw wordt gepresenteerd: het zou duurzame energievoorziening makkelijker maken, los van de vermaledijde fossiele brandstoffen die zo veel klimaatellende veroorzaken.
De metalen komen ook aan land voor, maar sterk geconcentreerd, waardoor ze als ‘kritieke materialen’ worden omschreven en geopolitieke fricties veroorzaken. De exploitatie van de knollen in internationale wateren zou spanningen uit de wereld kunnen halen: het is nog een riedeltje dat aspirant-diepzeemijnbouwers graag laten horen.
Zuurstofproducenten
Over de mogelijke rol van mangaan- en andere knollen voor het diepzeeleven is weinig bekend. Het is zeker niet uitgesloten dat ze cruciaal zijn voor dat leven. In 2024 verscheen in Nature Geoscience een artikel dat als een bom insloeg in de wereld van de diepzeemijnbouw, omdat het suggereert dat de knollen zuurstof produceren en dus essentieel zouden kunnen zijn voor de overleving van dieren. Ze zouden op een of andere manier elektriciteit maken, waarbij zeewatermoleculen opgesplitst worden in waterstof en zuurstof.
Het is mogelijk dat mangaan- en andere knollen in de diepzee zuurstof produceren die essentieel is voor het leven daar.
Voor nogal wat wetenschappers volstond die verrassende ontdekking om te pleiten voor een minstens tijdelijk moratorium op diepzeemijnbouw. Zolang er niet genoeg inzicht is in de ecologische rol van de knollen in een sowieso kwetsbaar ecosysteem, moet voorzichtigheid primeren – het zogenaamde voorzorgsprincipe. Maar diepzeemijnbouwers reageerden gepikeerd op de ontdekking en haastten zich om te suggereren dat de ‘ontdekte’ zuurstof een artefact was van de toestellen die voor het onderzoek gebruikt werden, en dus niet afkomstig was van de knollen.
Het is mogelijk dat mangaanknollen en andere knollen in de diepzee zuurstof produceren die essentieel is voor het leven daar.
In Science kondigde een bioloog die werkt voor The Metals Company, een prominente diepzeemijnbouwer uit Canada, aan dat ze snel zouden bewijzen dat de conclusie fout was, maar voor zover bekend is dat nog niet gebeurd. Er zijn al kritische commentaren verschenen, ook van andere betrokkenen, maar niet in vakbladen met peerreview.
21 miljard ton knollen
Ironisch genoeg werd het onderzoek dat de mogelijke zuurstofproducerende capaciteiten van de knollen aantoonde deels gesponsord door The Metals Company. Het vond plaats in de diepzeezone die in eerste instantie door het bedrijf geviseerd wordt: de Clarion-Clippertonzone in de Stille Oceaan. Er wordt geschat dat er zo’n 21 miljard ton aan knollen aanwezig is – gemiddeld 155 stuks per vierkante meter.
In de zone werd pionierswerk verricht op het gebied van diepzeemijnbouw. In 1979 deed een Amerikaanse onderneming er proeven om na te gaan of de extractie van de knollen op rendabele wijze zou kunnen gebeuren. Dat was toen niet het geval, maar de experimenten waren nuttig omdat ze nu gebruikt kunnen worden om na te gaan hoe zwaar de gevolgen van zulke exploratie op het ecosysteem kunnen zijn.
Meer dan veertig jaar na de eerste tests met diepzeemijnbouw is de schade op de zeebodem nog altijd zichtbaar.
Onlangs verscheen in Nature een analyse van die vraag, meer dan veertig jaar na de experimenten. Aan de studie werd meegewerkt door twee in het buitenland opererende Belgische diepzeeonderzoekers: Loïc Van Audenhaege en Veerle Huvenne. Uit de analyse bleek dat er nog altijd schade aan de zeebodem te zien is van de machines die er destijds over rolden. Sommige grotere diersoorten, zoals zeekomkommers, zijn teruggekeerd, maar de biodiversiteit is er nog altijd lager dan voor de proefontginning.
Het enige min of meer goede nieuws was dat er geen spoor meer is van de effecten van de opstoot van sediment door de mijnbouw. Dat sediment kan door stromingen kilometers ver worden meegenomen en ook elders het leefmilieu verstoren. De slotconclusie was desondanks dat de effecten van ontginning op de zeebodem ‘minstens decennialang’ zichtbaar blijven.
Geopolitieke spanning
Ondertussen groeit er geopolitieke spanning rond diepzeemijnbouw. Omdat er geen officiële instantie is die de activiteiten in de diepzee reguleert, richtten de Verenigde Naties in het kader van hun Zeerechtverdrag in 1994 de International Seabed Authority (ISA) op. Momenteel zijn 169 landen en de Europese Unie er lid van. 33 landen pleiten nu, samen met een groeiende schare wetenschappers en milieuorganisaties, voor een moratorium op diepzeemijnbouw, minstens tot er genoeg informatie over het unieke biotoop beschikbaar is. De jongste weken werd er druk vergaderd over een coherente aanpak.
Maar ook hier gooide de Amerikaanse president Donald Trump een steen in de kikkerpoel – de VS zijn geen lid van de ISA. Trump oreerde in april dat diepzeemijnbouw zo snel mogelijk van start moet gaan en voorzag wettelijke mogelijkheden om Amerikaanse autoriteiten toe te laten vergunningen uit te reiken voor internationale wateren, zoals de Clarion-Clippertonzone. The Metals Company was er als de kippen bij om daarvan te profiteren. China was er ook snel bij om de stap aan te vechten – China bezit grote stocks aan kritieke materialen in landmijnbouwprojecten.
Maar internationale juristen, niet alleen van de ISA, verklaren dat de VS geen enkele zeggenschap hebben over de kwestie. Diepzeemijnbouwbedrijven stellen dan weer dat zij al jarenlang aandringen op duidelijkheid vanwege de ISA. Er is al een dertigtal diepzeemijnbouwvergunningen afgeleverd, maar die kunnen pas geactiveerd worden als de ISA heldere procedures heeft uitgewerkt om de ontginningen en hun eventuele gevolgen te monitoren. Tot ergernis van de bedrijven sleept dat proces aan. Dat is niet onbegrijpelijk, zeggen wetenschappers, want het gaat om een compleet nieuwe ontwikkeling waarover slechts weinig expertise bestaat. Ook moet worden nagegaan hoe eventuele ‘royalty’s’ op de ontginningen verdeeld zullen worden.
Desastreus faillissement
Er wordt trouwens voor gewaarschuwd dat diepzeemijnbouw niet noodzakelijk rendabel zal zijn, omdat de knollen te verspreid voorkomen voor snelle extractie en de concentraties van kritieke materialen in de knollen erg variabel zijn. Nogal wat start-ups maken wilde claims over rendabiliteit, wat funest kan zijn voor naïeve investeerders aan wie de hemel wordt beloofd. Zo verloor de regering van Papoea-Nieuw-Guinea in 2019 zijn volledige investering van 120 miljoen dollar (104 miljoen euro) toen het Canadese diepzeemijnbouwbedrijf Nautilus Minerals waarmee ze zich associeerde, failliet ging.
Diepzeemijnbouw zou grote hoeveelheden opgeslagen CO2 kunnen vrijmaken en zo de klimaatcrisis nog erger maken.
Wetenschappers waarschuwen er in Nature ook voor dat ontginning grote hoeveelheden in de diepzee opgeslagen CO2 kan losmaken, wat de klimaatcrisis nog erger zou kunnen maken. Ze herinneren eraan dat de mens ‘gedurende zijn lange geschiedenis veel schade aan zijn omgeving heeft aangericht, omdat hij de gevolgen van zijn acties niet goed had ingeschat’.
We zouden dus beter slimmer en voorzichtiger optreden voor we weer een ongerept biotoop beschadigen door een puur op theoretisch economisch gewin geïnspireerd optreden. Zeker omdat we, anders dan met bijvoorbeeld bosbouw, geen bomen kunnen planten om de schade te herstellen. Kapot is en blijft in deze kapot.
Er is ook een Belgische onderneming geïnteresseerd in diepzeemijnbouw, onder meer in de Clarion-Clippertonzone: het in de schoot van baggerbedrijf DEME opgerichte Global Sea Mineral Resources. De onderneming heeft laten weten dat ze wacht met haar vergunning tot de ISA klaar is met haar procedures.
