Honden en katten op de autopsietafel: ‘Waar dieren klappen krijgen, lopen ook vaak mensen gevaar’

© getty

De link tussen dierenmishandeling en huiselijk geweld is al meermaals aangetoond. Dierenartsen kunnen op dat vlak een belangrijke maatschappelijke rol spelen, vindt Leen Van Brantegem, veterinaire patholoog aan de UGent.

In 2016 zag de inspectiedienst Dierenwelzijn zijn capaciteit verdubbelen. Het aantal meldingen van dierenmishandeling en dierenverwaarlozing steeg daardoor met 20 procent. In 2018 vertaalde zich dat tot gemiddeld 261 inbeslagnames per maand.

Daarnaast voerde minister van Dierenwelzijn Ben Weyts (N-VA) de straffen voor dierenmishandling fors op en maakte hij 3 miljoen euro vrij voor extra onderzoek en forensische autopsies bij dieren.

Want waar dieren mishandeld worden, lopen vaak ook mensen gevaar. De link tussen dierenmishandeling en huiselijk geweld is al meermaals aangetoond. Meestal door Angelsaksische studies, maar ook in Nederland, waar Marie-José Enders-Slegers van Universiteit Utrecht tien jaar geleden met het onderzoek ‘Cirkel van Geweld’ de link tussen dierenmishandeling en huiselijk geweld blootlegde.

Wie het dichtst bij je staat, krijgt de klappen

Op dat vlak kunnen dierenartsen dan ook een belangrijke maatschappelijke functie spelen. ‘Dierenartsen denken vaak niet aan mishandeling. Als dierenvriend is het moeilijk te bevatten dat iemand dieren moedwillig kwelt. Vandaar dat we de nieuwe subsidies in de eerste plaats zullen gebruiken om een bewustwordingscampagne bij dierenartsen te voeren’, zegt Leen Van Brantegem, veterinaire patholoog aan de UGent. ‘Waar moet je op letten? Hoe kan je het herkennen? Ook in de opleiding diergeneeskunde zal dat onderdeel een belangrijkere plaats krijgen.’

‘Klassieke huisdieren krijgen vaak de hardste klappen’

Leen Van Brantegem

Honden en katten verschijnen het vaakst op de autopsietafel van Van Brantegem en haar team. ‘Klassieke huisdieren zijn klein en staan het dichtst bij het gezin, waardoor ze vaak de hardste klappen krijgen’, klinkt het. ‘Dierenmishandeling vertoont parallellen met kindermishandling. Ze komen vaak samen voor en zijn in dezelfde categorieën in te delen. Bij dierenmishandeling spannen verwaarlozing en fysieke mishandeling de kroon.’

Tijdlijn als leugendetector

Autopsies kunnen veel meer dan mishandeling alleen blootleggen. Ook in de reconstructie van een misdaad kan het een toetssteen zijn. Vaak vraagt de politie aan Van Brantegem om een tijdlijn te construeren. Hoelang was het dier al dood? Is het opzettelijk gedood? Dat is handig voor de politie om na te gaan of wat de verhoorde zegt wel klopt.

Forensische autopsies zijn niet nieuw. ‘Zelf voer ik al twintig jaar autopsies uit, maar ook daarvoor vorderde het gerecht al lijkschouwingen op’, zegt Van Brantegem. ‘In aantal zijn ze de laatste jaren wel gestegen. Dat komt onder meer door de uitbreiding van de dienst Dierenwelzijn. Hoe meer inspecteurs, hoe meer controles.’

Niet alle gevallen komen via de officiële instanties binnen. Regelmatig zijn er ook gewone lijkschouwingen die later voor het gerecht komen, maar die worden niet bij de forensische gerekend. ‘In realiteit zijn het er dus meer, al blijft het aandeel forensische autopsies veel kleiner in verhouding met de gewone.’ Gemiddeld klopt Van Brantegem af op twee tot drie de maand.

Honden, baby’s en rattengif

Op de tafel van een patholoog komen vooral verdachte overlijdens terecht. Een verdacht overlijden is voor veel mensen een gezond dier dat plots overlijdt, al blijkt het volgens Van Brantegem achteraf vaak om een natuurlijke dood te gaan. ‘In het aangeven van plotse ziektesymptomen zijn honden net als baby’s, maar honden worden vaak langer alleen gelaten. Hierdoor kunnen we vaak niet meteen op hun gedrag inspelen. Veel doordeweekse overlijdens worden in het weekend voorkomen omdat het baasje dan in de buurt is en meteen een dierenarts kan contacteren.’

Vergiftigingen zijn ook een gekende doodsoorzaak. ‘Het zijn misdaden die minder vaak voor de rechter komen omdat de autopsies meestal door particulieren werden aangevraagd. Vandaar worden ze ook niet bij de forensische geteld’, verduidelijkt Van Brantegem. Gif wordt vaak moedwillig geplaatst, maar dat betekent niet dat alle vergiftigingen met opzet gebeuren. Gif maakt veel accidentele slachtoffers, denk aan de hond die het rattengif ontdekt.

Met minutieuze precisie

‘Een forensische autopsie is eigenlijk identiek aan een gewone. Het enige verschil is dat we alles minutieus en tot in het kleinste detail moeten rapporteren’, zegt Van Brantegem. ‘We moeten elk orgaan grondig beoordelen en beschrijven. Ook al kunnen we de doodsoorzaak toeschrijven aan een slag op de kop, dan nog moeten we ook de teenkussentjes goed bekijken. Fotograferen, gedetailleerde beschrijvingen opstellen, stalen nemen, nauwgezet labelen. Door al deze extra procedures duurt een forensische autopsie drie tot zes uur, terwijl een gewone gemiddeld anderhalf uur in beslag neemt.’

Een forensische autopsie kan dus makkelijk tot viermaal zo lang duren als een gewone, toch is al dat minutieus documenteren verre van overbodig. ‘Het is niet abnormaal dat een rechtszaak drie jaar op zich laat wachten. Je moet weten dat er tussen de autopsie en het voorkomen op de rechtbank makkelijk 3.000 autopsies kunnen zitten, die kan je je niet allemaal meer van naaldje tot draadje herinneren.’

‘Ook al kunnen we de doodsoorzaak toeschrijven aan een slag op de kop, dan nog moeten we ook de teenkussentjes goed bekijken’

Leen Van Brantegem

In tegenstelling tot een wetsdokter, gaat een dierenpatholoog niet ter plaatse. ‘De politie of de dierenarts-inspecteur doet het onderzoek op de plaats delict. Zij weten waar ze op moeten letten en rapporteren de omstandigheden: in welke positie lag het dier? Was er braaksel aanwezig? Het verloopt gelijkaardig aan bij mensen. Zelf hebben we te weinig personeel om ter plaatse te gaan’, zegt Van Brantegem. Maar op elke regel is een uitzondering.

Eén keer ging ze wel met haar team ter plaatse. ‘Een olifant stierf in een dierenpark. Het dier woog vier ton waardoor het moeilijk te transporteren was. Vandaar moest de autopsie in zijn stal gebeuren.’ De dood van een olifant vraagt doorgaans niet om een forensische autopsie. Dierentuindieren ondergaan een standaard autopsie om bijvoorbeeld ouderdomsletsels in kaart te brengen. Misdaden in een zoo maakte Van Brantegem tot hiertoe nog niet mee.

Wat is normaal?

In Gent worden de autopsies onder twee diensten verdeeld. De ene dienst behandelt zoogdieren als honden, katten, vee en exotische zoogdieren. Pluimvee, vissen, reptielen en knaag- en pelsdieren zijn voor de andere dienst. Van Brantegem staat in voor de zoogdieren. ‘De meeste zoogdieren hebben een gelijkaardige anatomie, die van vissen en reptielen ziet er helemaal anders uit. Voor je kan zien of een orgaan afwijkend is, moet je weten hoe het er in normale omstandigheden uitziet. Vandaar dat we ze splitsen.’

‘Ooit kregen we eens een miereneter op de autopsietafel, dat was de eerste keer. We zagen iets vreemd ter hoogte van zijn keel. Toen hebben we toch eerst de normale anatomie van een miereneter moeten opzoeken om te kunnen concluderen dat dat “vreemde” in feite doodnormaal was.’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content