14 juni is het Werelddag van de bloedgever en er klinkt zoals steeds één centrale boodschap: blijf doneren. Maar in de toekomst zou artificieel bloed, gemaakt uit menselijke stamcellen, de redding voor patiënten met zeldzame bloedaandoeningen kunnen zijn.
Artificieel bloed kan een doorbraak betekenen voor de transfusiegeneeskunde. In zowel Japan als het Verenigd Koninkrijk werken wetenschappers intensief aan de ontwikkeling van het rode goud: artificieel bloed dat geschikt is voor alle bloedgroepen en tot wel twee jaar houdbaar is. Ter vergelijking: bloed van donoren is slechts 42 dagen bruikbaar.
Artificieel vs. synthetisch bloed
Er zijn twee soorten kunstbloed in ontwikkeling. Enerzijds is er synthetisch bloed: hierbij proberen wetenschappers hemoglobine, het zuurstofdragende molecuul in echt bloed, in een laboratorium na te bootsen. Dat onderzoek staat nog in de kinderschoenen. ‘Wetenschappers zijn er al jaren optimistisch over, maar het is nog verre van gebruiksklaar’, zegt Philippe Vandekerckhove, CEO van Rode Kruis Vlaanderen.
Anderzijds is er artificieel opgekweekt bloed, waarbij onderzoekers menselijke stamcellen gebruiken en die in het lab omtoveren tot rode bloedcellen. Zo wordt bloed letterlijk buiten het lichaam gekweekt. ‘Dat onderzoek gaat veel sneller vooruit. In het Verenigd Koninkrijk zijn al proeven bezig met gezonde vrijwilligers’, vertelt hematoloog Timothy Devos, voorzitter van het transfusiecomité van UZ Leuven.
Ook hematoloog Marc Boogaerts, oprichter van het Stamcelinstituut Leuven en auteur, merkt die versnelling op. ‘Vijftien jaar geleden maakten we voor het eerst enkele milliliter artificieel bloed uit stamcellen. Kijk waar we nu al staan.’
Voor de aanmaak van artificieel bloed gebruiken onderzoekers menselijke stamcellen die in het lab tot rode bloedcellen omgetoverd worden. Zo wordt bloed letterlijk buiten het lichaam gekweekt.
Volgens Devos is de toekomst veelbelovend: ‘Als alles goed blijft gaan, kunnen we binnen tien à twintig jaar misschien artificieel bloed gebruiken voor patiënten met zeldzame bloedaandoeningen. Al blijft het moeilijk om die evolutie precies te voorspellen.’
Factcheck: bloed geven verhoogt noch verlaagt de kans op bloedkanker
Bloedtransfusies
‘Het ABO-systeem waarop we ons baseren, is eigenlijk maar een van de meer dan veertig bekende bloedgroepsystemen’, legt Vandekerckhove uit. ‘We denken vaak dat O-negatief bloed voor iedereen geschikt is en dat klopt deels. Maar bij mensen met zeldzame aandoeningen zoals leukemie of thalassemie, die regelmatig transfusies nodig hebben, kan het lichaam na een tijd gevoelig reageren op bepaalde bloedgroepen. Hun immuunsysteem stoot dan het toegediende bloed af.’
Als wetenschappers stamcellen gebruiken van iemand die voor alle bloedgroeptypes negatief is, dan kunnen ze daaruit bloed maken dat vrijwel niemand afstoot.
Daarom is het cruciaal om voor die patiënten bloed te vinden waarop hun lichaam niet reageert. ‘Als wetenschappers stamcellen gebruiken van iemand die voor alle bloedgroeptypes negatief is – lees: de meest universele donor – dan kunnen ze daaruit bloed maken dat vrijwel niemand afstoot’, vertelt Vandekerckhove. ‘De stamcellen zijn ook gegarandeerd vrij van hepatitis, aids of andere virussen’, zegt Boogaerts.
Niet voor iedereen
‘Artificieel bloed zal bloeddonoren nooit volledig kunnen vervangen’, benadrukt Devos. Hoewel kunstbloed veelbelovend is voor patiënten met zeldzame bloedziekten, blijft de productie en het onderzoek voorlopig erg duur. ‘Daarom zal het nog lang geen oplossing zijn voor de grote groep mensen die bloedtransfusies nodig heeft’, legt Devos uit.
Dus blijft de oproep hetzelfde: blijf doneren. ‘In België doen we het best goed’, zegt Devos, ‘maar tijdens vakantieperiodes zoals de zomer is er vaak een schaarste. Bovendien zal er in de toekomst meer vraag zijn naar plasmadonaties. Daarvoor willen we minder afhankelijk zijn van buitenlandse voorraden.’
Dringend nood aan plasmadonoren: ‘Slechts 0,5 procent van de Vlamingen doneert momenteel plasma’