IOm de veiligheid van vaccins te monitoren, kan zorgpersoneel – maar ook elke burger – eventuele bijwerkingen melden bij online databanken. Die openheid heeft ook nadelen.
Maanden geleden al werd in een Nederlandse coronakritische chatgroep op Telegram opgeroepen om valse meldingen van overlijdens door coronavaccinatie in te sturen: ‘Wij hebben sterk het vermoeden dat een groot deel van de mensen die overlijden aan het coronavaccin niet worden gemeld bij het LAREB’, klonk het in de groep, waarna volgers doorverwezen werden naar de website van het Nederlandse Bijwerkingencentrum LAREB en naar een verzamelsite van overlijdensberichten in Nederland. De bedoeling was om willekeurige overledenen uit te kiezen en zogezegd als familielid hun overlijden te melden bij de databank voor vaccinatiebijwerkingen. ‘Let er wel op dat je de geboortedatum kunt zien, want dat wordt gevraagd bij het invullen’, adviseren de beheerders van de groep.
Wat is de oplossing? De databanken niet langer openbaar maken is een erg slecht idee.
Het is een extreem voorbeeld, maar over de hele wereld zijn de databanken voor de meldingen van bijwerkingen van vaccins het voorwerp geworden van manipulatiepogingen en misinformatie. Wat valt daaraan te doen?
Constipatie
Een geneesmiddel zonder bijwerkingen bestaat niet. Zelfs een eenvoudige pijnstiller als Dafalgan vermeldt in de bijsluiter zeldzame mogelijke bijwerkingen, waaronder hoofdpijn, buikpijn, diarree, misselijkheid, braken, constipatie, huiduitslag en leverschade. De meeste van die bijwerkingen worden opgemerkt in de testfase van geneesmiddelen, en komen zo op de bijsluiter terecht.
Maar ook nadat ze op de markt zijn gekomen, worden geneesmiddelen verder opgevolgd. Elk land beschikt over een officieel meldpunt voor bijwerkingen – dus ook voor vaccinaties. Op die manier willen gezondheidsinstellingen monitoren hoe frequent bepaalde bijwerkingen voorkomen onder de algemene bevolking, ook nadat ze de experimentele fase met proefpersonen voorbij zijn. Extreem zeldzame bijwerkingen worden soms pas ontdekt nadat miljoenen mensen een middel kregen. Monitoring op basis van spontane rapportering van bijwerkingen maakt het dus mogelijk om aanbevelingen aan te passen en neveneffecten die nog niet op de bijsluiter vermeld stonden daaraan toe te voegen.
De meldpunten voor bijwerkingen hebben namen als VAERS ( Vaccine Adverse Event Reporting System) in de Verenigde Staten of Eudra-Vigilance, de geneesmiddelenbewakingsdatabank van de Europese Unie. In België worden de meldingen bijgehouden door het FAGG (Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten). Al sinds 7 januari 2021 publiceert het FAGG tweewekelijks een overzicht van gemelde bijwerkingen. Maar, belangrijk, de meldingen van bijwerkingen worden niet stuk voor stuk geverifieerd. Met andere woorden: mensen kunnen – technisch gezien – inderdaad valse meldingen doen. Ook in het meldingsformulier van het FAGG in België is het mogelijk om als burger een verzonnen bijwerking van het vaccin te rapporteren, zolang je maar een naam en een e-mailadres opgeeft. Een woordvoerder van het FAGG legt uit dat ernstige meldingen, in het bijzonder overlijdens, altijd gecheckt zullen worden om de valse eruit te halen. Dat gebeurt ook om te controleren of het niet gaat om een meervoudige melding, bijvoorbeeld door een ziekenhuis of een patiënt en een huisarts.
Bloedklonters
De belangrijkste manier waarop de databanken leiden tot misinformatie is door te claimen dat alle gemelde mogelijke bijwerkingen sowieso een gevolg van vaccinatie zouden zijn. Dat is niet het geval: het gaat om spontane meldingen die nog nader onderzocht worden op een oorzakelijk verband met het vaccin. Mensen krijgen nu eenmaal spontaan allerlei kwaaltjes, en vanzelfsprekend overlijden ook mensen in de weken nadat ze gevaccineerd zijn aan allerlei ongerelateerde kwalen. Toch zie je geregeld antivaxers allerlei cijfers uit de databanken plukken – vooral dan overlijdens – en die integraal op het conto van vaccinatie schrijven. Ook gefotoshopte cijfers ‘uit de officiële databanken’ circuleren op sociale media.
Van de 202 overlijdens die in België na een vaccinatie zijn doorgegeven aan EudraVigilance, benadrukt het FAGG dat de oorzakelijkheid met vaccinatie niet vaststaat: ‘Er is geen gemeenschappelijk klinisch beeld (verschillende medische situaties) en er is een verschillende tijdspanne tussen toediening en overlijden.’ Slechts van 4 overlijdens is de band met een vaccinatie waarschijnlijk: het gaat om de bekende gevallen van bloedklonters en ‘capillair leksyndroom’ na vaccinatie met AstraZeneca en Janssen. Die bijwerkingen zijn ondertussen opgenomen in de bijsluiters van beide vaccins.
The Incredible Hulk
Misbruik van openbare databanken – en bezorgdheid daarover in de medische wereld – is ook helemaal niets nieuws. Al in 2004 meldde de Amerikaanse arts James Laidler in de Amerikaanse databank VAERS dat hij na zijn jaarlijkse griepvaccin enorme spierontwikkeling en een groene huid had gekregen en dat hij, met andere woorden, veranderd was in het strippersonage The Incredible Hulk. Die melding bleef lange tijd gewoon staan in VAERS. Ze kon slechts verwijderd worden met toestemming van de indiener zelf. Laidler deed dat om aan te tonen dat voorzichtigheid aangewezen is bij het interpreteren van de meldingen.
Wat is dan de oplossing? De databanken niet langer openbaar en doorzoekbaar maken, of niet langer communiceren over de meldingen van mogelijke bijwerkingen? Nee, dat is een erg slecht idee. Vaccintwijfelaars kampen vaak met een vertrouwenscrisis in de overheid, en de openbaarheid heeft precies als bedoeling om twijfels weg te nemen. Dat vermeldt ook het FAGG op zijn website: ‘Door volledig transparant te zijn, wil het FAGG het vertrouwen in de covid-19-vaccins verhogen.’ Bovendien kunnen de meldingen, zelfs al zijn ze niet helemaal betrouwbaar, ook aantonen wat er leeft onder de bevolking. Onderzoekers vinden het belangrijk om te kunnen blijven meten of er bijvoorbeeld extra meldingen binnenstromen na media-aandacht voor een bepaalde bijwerking.
Behalve valse meldingen, gefotoshopte afbeeldingen en verkeerde interpretaties zijn er natuurlijk ook antivaxers die de databanken op zich wantrouwen. Volgens hen worden die ofwel ‘gecensureerd’, ofwel worden heel wat bijwerkingen nooit doorgegeven. Overal richtten ze dan ook hun eigen meldpunten op. In ons land heeft een prominente antivaccinatiegroep een knopje op haar website toegevoegd voor het melden van ‘vaccinatieschade’, zoals zij dat noemen. ‘We zien dat er een stijgend aantal mensen zijn met vaccinatieschade,’ beweert de groep, ‘en willen deze informatie die duidelijk onderdrukt wordt naar boven brengen.’ Met hetzelfde doel zijn ook een aantal specifieke Telegramgroepen opgericht. De informatie die je daar vindt, is al helemaal niet geverifieerd.
De meldingspunten voor bijwerkingen blijken dus een tweesnijdend zwaard. Ja, de databanken worden geregeld misbruikt om vaccinatietwijfel aan te wakkeren. Maar we kunnen ook niet zonder: ze leveren noodzakelijke informatie die een veilig gebruik van vaccins verzekert, en minder transparantie en openbaarheid zou de vaccinatietwijfel nog verder kunnen aanwakkeren.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
