Het mysterie van de Antwerpse ‘zwarte laag’

De micromorfologie van de zogenaamde zwarte laag onder een 9e eeuwse archeologische site ontrafelt geheimen van vroegmiddeleeuws Antwerpen.

Over het Romeinse en Middeleeuwse Antwerpen is al heel wat geweten. De periode tussen de 4e en de 9e eeuw bleef echter in mysterie gehuld. Tot nu. Door gebruik te maken van micromorfologie, een techniek die stalen van de ondergrond met een microscoop bestudeert, weten we dat er menselijke activiteit was in het Antwerpen van de vroege middeleeuwen.

De zwarte laag is een dik, homogeen pakket donkere aarde dat werd teruggevonden onder een 9e eeuwse archeologische site in het centrum van Antwerpen en net boven sporen van laat-romeinse brandgraven. Er zijn geen schriftelijke of archeologische bronnen beschikbaar over de periode tussen de 4e en de 9e eeuw. De enige mogelijkheid om iets te weten te komen over het vroegmiddeleeuwse Antwerpen, is dus het bestuderen van deze zwarte laag.

Regenwormen

Het grootste probleem bij het onderzoeken van zwarte lagen is dat ze zeer sterk gebioturbeerd zijn: ze zijn herhaaldelijk herwerkt en vergraven door plantenwortels en dieren. Vooral regenwormen zorgen ervoor dat zwarte lagen hun typische uiterlijk van een eentonige massa krijgen. Dit maakt het heel moeilijk om met het blote oog verschillende activiteitenlagen te onderscheiden.

Omdat het bestuderen van zwarte lagen met het blote oog onmogelijk is, maakte Barbora Wouters voor haar masterscriptie Archeologie aan de VUB gebruik van micromorfologie. Het is een techniek waarbij bulkstalen genomen worden uit de bodemprofielen zonder deze te verstoren. Daarna worden ze gedroogd en met kunsthars geïmpregneerd om er vervolgens een flinterdun laagje van af te snijden. Dat wordt op een glazen plaatje bevestigd en onder de microscoop bestudeerd.

Grazende dieren

Voor de zwarte laag van Antwerpen bleek deze methode heel doeltreffend. Wouters toonde aan dat er wel degelijk menselijke invloed was in de vroege middeleeuwen. In het bovenste gedeelte van de zwarte laag vond ze aanwijzingen voor het stallen van dieren, hoogstwaarschijnlijk grazers, op een grondbedekking van gras of stro. In de onderste lagen waren er relatief overtuigende indicaties voor de cultivatie van graangewassen gevonden.