De satellietentrein van Elon Musk: ‘Starlink is een Amerikaanse machtsgreep in de ruimte’

Niet iedereen laat zich betoveren door de lichtkogels van de Starlink-treinen. Astronomen zijn boos over visuele smog, anderen vrezen voor satellietbotsingen. Is Elon Musk een idealist die breedbandinternet naar arme landen brengt? ‘Het gaat om hegemonie in de ruimte’, meent jurist Ward Munters.

Twee weken geleden stond half België in het schemerdonker naar het uitspansel te turen, in de hoop op een glimp van de Starlink-satellietentrein. Het spektakel werd verzorgd door SpaceX, het ruimtevaartbedrijf van Tesla-baas en serieel durfondernemer Elon Musk. Wie geduld en een goede verrekijker had, werd extra beloond. Behalve de 60 minisatellieten die op 22 april vanuit Cape Canaveral in Florida werden gelanceerd, kon die ook een eerder gelanceerde Starlink-trein zien passeren. Zeven van die konvooien heeft SpaceX sinds mei vorig jaar in een lage baan om de aarde gebracht, goed voor 420 satellieten.

Naast het lichtspektakel spreekt ook het technologisch vernuft tot de verbeelding. Space X slaagt er telkens weer in om de eerste trap van de Falcon 9 ongeschonden op een ponton in de Atlantische Oceaan te laten landen, klaar voor recyclage. Aangedreven door een hypermoderne ionenmotor zetten de amper 250 kilo wegende satellieten na lancering autonoom koers naar de gewenste positie, zo’n 550 kilometer boven de aarde. Bij iedere rotatie verwijderen ze zich verder van de waarnemer en van elkaar, vandaar het fraaie lichtkogeleffect.

Tegen april 2021 wil Musk 1500 satellieten in stelling brengen, waarna het planeetomvattend netwerk operationeel wordt. De ambitie van Starlink? Bliksemsnel breedbandinternet tegen scherpe prijzen aanbieden, ook op plekken die tot dusver door de mazen van het net glipten.

Wellicht wordt de dienstverlening gradueel uitgerold, want 1500 satellieten is geen eindpunt. SpaceX heeft van de Federal Communications Commission (FCC), de Amerikaanse telecom-regulator, een vergunning voor 12.000 satellieten gekregen. Er loopt een bijkomende aanvraag voor nog eens 30.000 satellieten. SpaceX produceert de satellieten letterlijk aan de lopende band in Redmond-Washington. En dat gaat vlotter dan Tesla’s bouwen, is een grap onder Musk-bashers.

Op termijn moet Starlink concurreren met het snelle internet door de lucht dat we nu al kennen. Het resultaat is vergelijkbaar, de methode omgekeerd. Op aarde is een dicht netwerk van vaste zendmasten nodig om de mobiele gebruiker permanent te bedienen. Bij netwerken in de ruimte zijn het de zendmasten die zich razendsnel verplaatsen. De constellatie teert op slimme algoritmes die ervoor zorgen dat de dekking per regio voortdurend als een relaisstokje tussen de satellieten wordt doorgegeven. Onder de verwachte eerste klanten: het Pentagon en beurshandelaars die tuk zijn op flitshandel zonder hinderlijke vertragingen of latency.

Ruimteverdrag

Niet iedereen laat zich inpakken door het schouwspel. De Internationale Astronomische Unie, zowat de Wereldgezondheidsorganisatie van de sterrenkunde, waarschuwt voor de impact van duizenden satellieten in Low-Earth Orbit (LEO). Visuele pollutie dreigt 30 procent van de waarnemingen in schemertijd te bederven. En bovendien kan het drukke dataverkeer ook radioastronomie parten spelen.

Maar dat is niet de voornaamste reden waarom Ward Munters de Starlink-lanceringen argwanend observeert. Munters, onderzoeker ruimterecht aan de KU Leuven, heeft publicaties over satellietnetwerken en ruimtepuin op zijn naam staan, en is de geknipte man om volgende vraag te beantwoorden: kan het zomaar dat een nationale regulator zoals de FCC aan een privébedrijf de toelating geeft om 12.000 satellieten in een lage baan rond de aarde te plaatsen? Unilateraal, zonder enig internationaal overleg, terwijl het om een globaal initiatief gaat?

‘Helaas wel, ‘ zegt Munters, ‘om de simpele reden dat er helemaal geen internationale afspraken bestaan. Ruimterecht is een weinig ontwikkelde tak van het volkenrecht. In de jaren zestig en zeventig hebben de Verenigde Naties vijf bindende verdragen opgesteld, onder impuls van de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie. De teksten ademen de sfeer van de Koude Oorlog. Ondanks hun wederzijdse wantrouwen waren de hoofdrolspelers, toen nog de enige ruimtemogendheden, het over één zaak eens: de ruimte mocht niet worden gebruikt om een kernoorlog te beginnen. Volgens het algemeen Ruimteverdrag uit 1967 is de ruimte een provincie van de hele mensheid. Niemand kan de soevereiniteit over de ruimte of een hemellichaam claimen, de ruimte mag alleen voor vredelievende doeleinden worden gebruikt.’

‘Dat laatste principe werd overigens snel uitgehold. De ruimte is geen slagveld geworden, maar het wemelt er wel van spionage- en navigatiesatellieten die de militaire slagkracht vergroten. Over de exploitatie van grondstoffen blijft alles vaag, en hetzelfde geldt voor satellieten. In het hele ruimterecht staat geen enkele norm of maximum. In theorie kan ook België of eender welk land een vergunning voor 40.000 satellieten afleveren.’

Toch is het geen toeval dat het Amerikaanse SpaceX het voortouw neemt. Fans schrijven Elon Musk idealistische motieven toe: Starlink, dat 10 miljard dollar kost, moet arme, digitaal achtergestelde landen online zetten. Zelf heeft de visionaire ondernemer in verschillende interviews een belangrijker drijfveer aangestipt. Met zijn breedbandinternet hoopt hij 5 à 10 procent van de globale telecommarkt in te palmen, wat jaarlijks miljarden winst zou genereren. Dat geld wil hij gebruiken om zijn ambitieuze Mars-plannen te financieren.

Op het eerste motief reageert Ward Munters afwachtend, het tweede bestempelt hij als koloniaal. Waar het dan wel om gaat? ‘Starlink past in de Amerikaanse greep naar hegemonie in de ruimte. De opvolger van de F-35 wordt een onbemand toestel, en hetzelfde geldt voor de Amerikaanse oorlogsschepen van de toekomst. De hele 21e-eeuwse oorlogsvoering staat of valt waarschijnlijk met technologie zoals Starlink. Dat het Pentagon daarvoor met Musk in zee gaat, is geen toeval. Vergeet niet dat de Amerikaanse overheid vanaf het begin zijn voornaamste geldschieter was.’

Jeff Bezos

Het meeste zorgen maakt Munters zich over ruimteschroot. Volgens cijfers van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA zijn de 9600 satellieten die sinds de Spoetnik in 1957 werden gelanceerd, goed voor 8800 ton materiaal dat zich vooral in een lage baan om de aarde ophoudt. Een flink deel daarvan is ruimteschroot. Defecte of afgeschreven satellieten kunnen worden gemonitord, maar de 900.000 objecten met een diameter van 1 tot 10 centimeter cirkelen als ongeleide projectielen met 40.000 kilometer per uur rond. Opvallend: haast al dat dat puin is afkomstig van twee satellietbotsingen.

‘Met Starlink is het hek van de dam’, zegt Munters. ‘Je kunt er gif op innemen dat de Chinezen een soortgelijke constellatie willen uitbouwen, er staan trouwens nog ettelijke commerciële satellietprojecten in de steigers. Zonder performant internationaal kader neemt de kans op botsingen exponentieel toe. En dat wordt een existentiële bedreiging voor zowel bemande als onbemande ruimtevaart.’

Een race is het beslist, en niet alleen tussen ruimtemogendheden. Elon Musk heeft collega-miljardair en ruimtefreak Jeff Bezos het nakijken gegeven. De Amazon-baas plant met zijn Project Kuiper een constellatie van 3700 satellieten om internetdiensten te leveren. Eind maart werd overigens OneWeb door een Amerikaanse rechtbank failliet verklaard. Het consortium van onder meer Airbus en Virgin Atlantic had al 74 satellieten gelanceerd. Die staan nu te koop. Naarverwachting zullen nog meer gegadigden zich in de strijd gooien. Het wordt druk in de lage baan om de aarde.