Met de ondertekening van de veelbesproken mineralendeal lijken Oekraïne en Amerika de plooien glad te strijken. Ondanks de verregaande Amerikaanse druk speelt het akkoord vooral Oekraïne in de kaart.
De Oekraïense diplomatie leert van haar fouten. De finale ondertekening van de veelbesproken mineralendeal tussen Amerika en Oekraïne was een bijna ambtelijke aangelegenheid. Met vicepremier Joelija Svyrydenko vaardigde Oekraïne een in het buitenland nobele onbekende af, die zich onthield van ronkende uitspraken. Ook Amerikaans minister van Financiën Scott Bessent leek vooral blij dat de deal eindelijk ondertekend was.
Hoe anders liep de geplande ondertekening eind februari af. Toen hoopte president Volodymyr Zelensky het ondertekeningsmoment te gebruiken om de persoonlijke banden met Trump aan te halen. De ontmoeting mondde voor het oog van de camera’s uit in een kibbelpartij met Trump en vicepresident JD Vance. De ruzie leidde ertoe dat Amerika zijn wapenleveringen en de cruciale inlichtingenhulp (tijdelijk) staakten. Trump stelde de legitimiteit van Zelensky ter discussie en beschuldigde hem ervan de oorlog begonnen te zijn. Voor Oekraïne, dat voor zijn overleven heel afhankelijk is van de Amerikaanse steun, voltrok zich het absolute nachtmerriescenario.
Hoe Zelensky’s desastreuze ontmoeting met Trump Europa in crisis brengt
Geen Oekraïense knieval
De uiteindelijke tekst van de mineralendeal leest zeker niet als een Oekraïense knieval. Tal van forse Amerikaanse eisen zijn niet in de finale tekst opgenomen. Op sommige vlakken is de deal zelfs positiever voor Oekraïne dan het document dat eind februari voorlag.
In eerste instantie valt vooral op wat er níét in de deal staat. Trump eiste aanvankelijk dat de opbrengsten van een deal als ‘reparatie’ moesten dienen voor de al geleverde Amerikaanse steun. Die van de pot gerukte eis is niet in de tekst opgenomen. Ook de eis dat Amerikaanse voordelen een voorkeursbehandeling zouden krijgen bij het toekennen van contracten, heeft de finale tekst niet gehaald.
Oekraïne heeft in het finale akkoord zelfs heel wat binnengehaald. Zo blijft Oekraïne de regie behouden over welke grondstoffen er ontgonnen mogen worden. Het blijft eigenaar van zowel de grondstoffen als de infrastructuur, en heeft beslissingsrecht over welke mineralen er ontgonnen kunnen worden. Oekraïne bedong ook het recht om de deal te heronderhandelen als bepaalde elementen een hindernis zouden vormen voor eventueel EU-lidmaatschap.
De slottekst wijzigt ondubbelzinnig Rusland aan als de agressor, en benadrukt dat Oekraïne en Amerika een ‘strategisch partnerschap’ aangaan.
Bovendien wijst de slottekst ondubbelzinnig Rusland aan als de agressor, en benadrukt hij dat Oekraïne en Amerika een ‘strategisch partnerschap’ aangaan. Ja, die formulering is misschien symbolisch. Maar in internationale diplomatie is symboliek niet zonder belang.
Wapens voor grondstoffen
Bovendien zet het akkoord de deur open naar verdere Amerikaanse wapenleveringen. De deal voorziet immers in een gezamenlijk investeringsfonds voor reconstructie, waaraan beide landen een deel van de opbrengsten horen te storten. De tekst laat daarbij expliciet de mogelijkheid open voor Amerika om zijn bijdragen in het fonds in de vorm van militaire middelen bij te dragen. Als Amerika dus voor pakweg honderd miljoen dollar aan nieuwe wapens levert, mag het die bijdrage aftrekken van het bedrag dat het aan het reconstructiefonds verschuldigd is.
Die formulering zorgt aan Amerikaanse kant voor een opmerkelijke aanmoediging om zijn bijdrage in de vorm van wapenleveringen te doen. Bij het gros van de Amerikaanse wapenleveringen aan Oekraïne wordt immers eerder gedateerd materiaal verscheept. Ook het voorzien van training wordt volgens het akkoord ‘meegeteld’ als deel van de Amerikaanse bijdrage. Kort na de ondertekening raakte bekend dat Amerika voor 50 miljoen dollar aan wapens aan Oekraïne zal verkopen. Ondanks investeringen in zijn eigen defensie-industrie is Oekraïne voor zijn luchtverdediging nog altijd enorm afhankelijk van Amerikaanse luchtafweer.
Uw mineralen of uw leven: waarom Oekraïne en Amerika dan toch een grondstoffendeal sluiten
Vrijblijvend
Ondanks alle stampij van de afgelopen maanden blijft de mineralendeal voornamelijk symbolisch. Er zijn grote twijfels over hoeveel mineralen de Oekraïense bodem werkelijk bevat. Het is onduidelijk of die mineralen – als ze al aanwezig zijn – commercieel ontgonnen kunnen worden. Het is bovendien maar de vraag hoeveel bedrijven zich zullen wagen aan miljardeninvesteringen in een door oorlog geteisterd land, en in welke mate het investeringsfonds voor reconstructie überhaupt ooit gevuld zal worden.
Als Amerikaanse bedrijven hun neus optrekken voor Oekraïne, of als Rusland alsnog door de verdedigingslijnen breekt, kan Amerika de deur in alle stilte achter zich dichttrekken.
Bovendien is het akkoord op geen enkele manier bindend. Het bevat geen veiligheidsgaranties voor Oekraïne. Zelfs de ‘impliciete veiligheidsgaranties’ die Scott Bessent eind februari voorspiegelde, lijken totaal afwezig. Als Amerikaanse bedrijven hun neus optrekken voor Oekraïne, of als Rusland alsnog door de verdedigingslijnen breekt, kan Amerika de deur in alle stilte achter zich dichttrekken. Het kan Oekraïne morgen nog altijd als een baksteen laten vallen.
Directe gevolgen voor het vredesproces – of correcter: gesprekken die kunnen leiden tot een vredesproces – zijn er niet. De mineralendeal tussen Amerika en Oekraïne neemt niet weg dat ook Amerika en Rusland nog altijd spreken over economische deals en toenadering. Tegelijk lijkt de deal de banden tussen Amerika en Oekraïne wel te ontspannen, al is dat naar alle waarschijnlijkheid een tijdelijk effect.
Populariteit Zelensky
De manier waarop Amerika aan zijn kant bereid was om het gros van zijn eisen te laten vallen en een voor Oekraïne al bij al aanvaardbare deal voor te stellen, suggereert dat uiteindelijk vooral Trump gebrand was om een deal te sluiten. Trump wil de grondstoffendeal presenteren als zijn eigen succesvolle manier van diplomatie bedrijven, waarbij het voor zijn achterban duidelijk is wat Amerika in ruil krijgt voor al zijn generositeit. Het is momenteel een van de weinige diplomatieke succesjes waaronder de regering-Trump zijn handtekening heeft kunnen zetten.
Maar ook aan Oekraïense kant lijkt de deal tot tevredenheid te stemmen. Zelfs zonder echte veiligheidsgaranties zorgt het akkoord ervoor dat Amerika in zijn benadering van Rusland minstens moet nadenken over de repercussies voor Oekraïne. Nee, de deal is verre van perfect. Maar een absoluut rampscenario is vermeden.
Twee maanden na de desastreuze ontmoeting in het Witte Huis lijkt Zelensky gesterkt uit deze onverkwikkelijke periode te komen. In de peilingen heeft hij zijn slabakkende populariteit opnieuw kunnen opkrikken. Zelfs zijn voornaamste politieke tegenstanders moesten zich achter hun president scharen toen die werd aangevallen. Zelensky zal veel verwijten krijgen als Oekraïne ooit weer verkiezingen zal kunnen houden. Maar over het sluiten van dit akkoord zal het dan niet gaan.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier