De Oekraïense president Volodymyr Zelensky heeft aangekondigd dat hij bereid is om op te stappen wanneer de oorlog met Rusland tot een einde komt. Waarom zegt hij dat nu?
Volodymyr Zelensky zal Oekraïne niet leiden nadat de oorlog met Rusland is beëindigd. Dat vertelde hij in een interview met de Amerikaanse nieuwswebsite Axios. Hij kondigde ook aan dat Oekraïne verkiezingen zal houden wanneer er een staakt-het-vuren komt. ‘Als ik de oorlog met Rusland beëindig, ben ik bereid om te vertrekken.’
Op zich mogen de woorden van Zelensky niet verbazen. Zijn ambtstermijn verliep op 23 mei 2024. Omdat de Oekraïense grondwet geen verkiezingen toelaat zolang de krijgswet van kracht is, zijn voorlopig nog geen nieuwe verkiezingen uitgeschreven. Als de Russisch-Oekraïense oorlog ooit eindigt en de krijgswet wordt opgeheven, is het logisch dat er verkiezingen zullen worden gehouden om een nieuwe president te kiezen. In een land met een danig strijdvaardig maatschappelijk middenveld als Oekraïne kan een president overigens moeilijk iets anders beweren.
Maar als die verkiezingen er komen, zo belooft Zelensky bij Axios, zullen die zonder hem verlopen. ‘Mijn doel is om de oorlog te beëindigen, niet om aan de macht te blijven.’
Waarom nu?
Dat er in oorlogstijd geen verkiezingen worden gehouden, is niet controversieel in Oekraïne. Er lijkt een maatschappelijke consensus te bestaan dat het onmogelijk is om campagne te voeren wanneer er voortdurend raketten of drones dreigen neer te storten. In een peiling van het Kyiv International Institute of Sociology van mei 2025 stelde 71 procent van de ondervraagden dat Oekraïne pas na een vredesakkoord opnieuw verkiezingen kan houden.
Door zichzelf aan de kant te schuiven, toont Zelensky zijn goede wil.
Een extra dimensie is dat Rusland het vertrek van Zelensky expliciet op tafel heeft gelegd als voorwaarde om over vrede te onderhandelen. Zo beweert Vladimir Poetin dat Zelensky sinds het verlopen van zijn ambtstermijn niet langer de legitieme leider van Oekraïne is. Ook Donald Trump maakte in het begin van zijn ambtstermijn geregeld opmerkingen over Zelensky’s populariteit, al heeft Amerika nooit de expliciete eis gesteld dat Zelensky eerst verkiezingen moet houden.
Dat Zelensky zich nu toch uitspreekt over zijn toekomst, is een duidelijke poging om Rusland verder onder druk te zetten in het diplomatieke proces. Door zichzelf aan de kant te schuiven, toont hij zijn goede wil. Hij verdedigt zich tegen de kritiek dat hij zich vastklampt aan de macht, en hoopt zich zo in de gratie van Donald Trump te werken – hij deed de uitspraak niet toevallig in het Engels, voor een Amerikaans medium. Zelensky heeft de gewoonte om zichzelf ostentatief weg te cijferen. In februari beweerde hij nog dat hij onmiddelijk zou opstappen als Oekraïne in ruil daarvoor mag toetreden tot de NAVO.
Wat na de oorlog in Oekraïne? ‘Het zware werk van échte hervorming moet nog komen’
Kanttekeningen
Tegelijk horen bij Zelensky’s beloften enkele kanttekeningen. Zelensky zegt niet dat hij bij een staakt-het-vuren onmiddellijk vertrekt. Hij zegt dat hij zich niet meer verkiesbaar stelt ‘als de oorlog eindigt’. De vraag is natuurlijk wat dat betekent. Telt een staakt-het-vuren als het ‘einde’ van de oorlog, of geldt Zelensky’s belofte pas als er een vredesakkoord is?
Tegen verschillende politieke bondgenoten van Zelensky lopen anticorruptieonderzoeken.
Strikt genomen is een staakt-het-vuren namelijk geen einde van de oorlog, maar een pauze. Noord-Korea en Zuid-Korea hebben sinds 1953 bijvoorbeeld een wapenstilstandsovereenkomst getekend. Hoewel beide landen sindsdien niet meer vechten, zijn ze nog steeds met elkaar in oorlog. Met andere woorden: met een beetje kwade wil zou Zelensky zich na een staakt-het-vuren toch verkiesbaar kunnen stellen zonder zijn belofte te breken.
Bovendien heeft hij niet de beste trackrecord wanneer het over aankondigingen over zijn politieke carrière gaat. Tijdens zijn campagne voor de presidentsverkiezingen in 2019 beloofde Zelenksy dat hij slechts één termijn aan de macht zou blijven. In zijn tweede presidentsjaar klonk het al dat hij een tweede termijn zou overwegen, als hij daarvoor steun zou krijgen. In mei 2021 stelde hij dat hij nog twijfelde over een tweede ambtstermijn – waarmee hij zijn campagnebelofte dus definitief parkeerde.
Bovendien lijken de uitspraken in strijd met zijn recente pogingen om de anticorruptiediensten onder (zijn) politieke controle te brengen. Die poging werd onthaald op grote protesten in verschillende Oekraïense steden. Onder impuls van Zelensky besliste de Verchovna Rada, het Oekraïense parlement, om die wetten terug te draaien. Tegen verschillende politieke bondgenoten van Zelensky lopen anticorruptieonderzoeken.
Ondanks het dalende vertrouwen in Zelensky: meerderheid Oekraïners blijft bereid om oorlog vol te houden
Vertrouwen
Zelensky’s populariteit is een fenomeen dat vaak verkeerd wordt begrepen. Aan de vooravond van de Russische invasie waren zijn populariteitscijfers ontzettend laag. Zelensky leek te eindigen zoals vrijwel elke Oekraïense president: met slechts één ambtstermijn, als een politieke paria.
Maar de Russische invasie bleek een keerpunt. Zelensky maakte de dappere beslissing om in Kiev te blijven en Oekraïners gingen massaal achter hun president staan. In een KIIS-peiling van mei 2022 sprak maar liefst 90 procent van de Oekraïners zijn vertrouwen uit in Zelensky. Dat percentage daalde naarmate het Oekraïense leger het moeilijk kreeg. Volgens de laatste KIIS-peiling ligt dat percentage nu op 59 procent. Voor een zittende president is dat naar Oekraïense normen nog steeds astronomisch.
‘Zelensky is een klootzak, maar hij is tenminste onze klootzak. Rusland heeft het recht niet om hem tot ontslag te dwingen.’
Toch valt het te betwijfelen of die vertrouwenscijfers ook vertaalbaar zijn in verkiezingen. Veel Oekraïners zijn kritisch voor Zelensky’s parcours, privé, maar soms ook in het openbaar. Hij krijgt krediet voor zijn moed om aan het begin van de invasie te blijven. Tegelijk is het duidelijk dat de Oekraïense regering tijdens de oorlog enkele kostbare fouten heeft gemaakt. Naarmate de oorlog verdergaat, komen Zelensky’s bestuurlijke gebreken opnieuw naar boven. In de bikkelharde Oekraïense partijpolitiek zullen die fouten en gebreken genadeloos worden uitgesmeerd. Voor zover Oekraïners er nog aan herinnerd moeten worden.
‘Zelensky is een klootzak,’ vertrouwde een Oekraïner ons enkele maanden geleden nog toe, ‘maar hij is tenminste onze klootzak. Rusland heeft het recht niet om hem tot ontslag te dwingen. Eens de oorlog ophoudt, stemmen we hem zelf weg.’
Is Zelensky nog de juiste man voor Oekraïne?
