Brengt het einde van de Gazaoorlog en de terugkeer van de Israëlische gijzelaars ook het einde van Benjamin Netanyahu als premier dichterbij? ‘Voor Netanyahu zijn er eigenlijk geen rode lijnen als het over veiligheid gaat.’
‘Een fantastische dag voor de Arabische en de moslimwereld, Israël, alle omliggende landen en de Verenigde Staten van Amerika.’ Met kenmerkend enthousiasme kondigde Donald Trump aan dat de eerste fase van zijn twintigpuntenplan weldra ingaat. In die eerste fase komt er een staakt-het-vuren en moet Hamas de laatste Israëlische gijzelaars vrijlaten. Als dat gebeurd is, moet het Israëlische leger zich terugtrekken tot een vooraf bepaalde lijn.
Over het belang om de gijzelaars terug te krijgen bestaat een brede consensus binnen de Israëlische samenleving. Volgens de laatste onderzoeken van het Israel Institute for Democracy vindt 82 procent van de Israëli’s dat de gijzelaars de absolute prioriteit horen te zijn. Twee derde van de Israëli’s is bereid een plan te steunen waarbij het leger zich volledig terugtrekt uit Gaza, als het daarvoor de gijzelaars terugkrijgt.
Toch dreigt Trumps plan Netanyahu in de knel te brengen. Binnen zijn extreemrechtse coalitie liggen onderhandelingen met Hamas moeilijk. Itamar Ben-Gvir en Bezalel Smotrich, de ultranationalistische partijleiders binnen de Israëlische coalitie, zijn uitgesproken tegenstanders van Trumps twintigpuntenplan. ‘Als Hamas na het terugbrengen van de gijzelaars nog bestaat, zal Otzma Jehudit niet langer deel uitmaken van de regering’, beloofde Ben Gvir, die ermee uitpakt dat hij in het verleden al verschillende gijzelaarsdeals heeft gekelderd.
‘Netanyahu te zwak’
Netanyahu heeft er persoonlijk alle belang bij om zijn coalitie bij elkaar te houden. In de nasleep van de gruwelijke Hamasaanval op 7 oktober 2023 werd hij door de Israëlische publieke opinie gezien als de grote verantwoordelijke voor de catastrofe waarbij 1195 Israëlische burgers werden vermoord. Netanyahu klampte zich de voorbije jaren halsstarrig vast aan de macht. Een duidelijke overweging daarbij is de rechtszaak wegens fraude en machtsmisbruik die sinds 2019 tegen hem loopt. Mede door die dreiging kregen de extremistische partijen binnen de Israëlische regering een ongeziene macht. Laten zij de regering vallen, dan verliest Netanyahu meteen zijn onschendbaarheid.
Yonatan Touval, politiek analist bij de Israëlische denktank Mitvim, vermoedt dat Smotrich en Ben-Gvir de coalitie voorlopig niet zullen verlaten. ‘Ze zullen tegen het akkoord stemmen, maar ze zullen finaal aan boord blijven’, voorspelt Touval. ‘Het echte breekpunt voor deze regering worden vermoedelijk de begrotingsgesprekken. Als er tegen maart 2026 geen begroting is, wordt de Knesset automatisch ontbonden.’
Sowieso komen er uiterlijk op 26 oktober 2026 nieuwe verkiezingen. ‘Smotrich en Ben-Gvir wachten op het beste moment om de coalitie te verlaten’, zegt Touval. ‘De komende weken zullen ze nog even wachten – tot de euforie voor het terugkeren van de gijzelaars is weggeëbd. Zodra ze niets meer klaar krijgen in de coalitie, zijn ze weg. Ze willen campagne voeren met de boodschap dat Netanyahu te zwak heeft gehandeld tegenover Gaza, en dat hij aan het handje van Trump loopt.’
Geen rode lijnen
Dat de eerste fase nu toch ingegaan lijkt, betekent evenwel niet dat een finaal vredesakkoord om de hoek ligt. Eerst en vooral is er het probleem dat Trumps twintigpuntenplan geen echt plan is maar een redelijk los gedefinieerde set doelen. ‘Er is geen duidelijke chronologie’, zegt Touval. ‘De eerste opdracht van de onderhandelaars bestaat erin om van deze tekst een haalbaar plan te maken.’
Hoewel het twintigpuntenplan uiterst pro-Israëlisch is opgesteld, staat de tekst bol van de vereisten die voor Netanyahu moeilijk te verkroppen zullen zijn. Het is moeilijk voor te stellen dat het Israëlische leger zich volledig uit de Gazastrook zal terugtrekken. Het is nagenoeg ondenkbaar dat Hamas volledig zal ontwapenen en geen enkele invloed meer zal uitoefenen op het bestuur in Gaza. Als Israël de gijzelaars allemaal terug heeft, heeft Hamas niet echt meer een manier om Israël onder druk te zetten.
Toch ziet Touval Netanyahu het huidige staakt-het-vuren nog wel even aanhouden. ‘Netanyahu heeft geen rode lijnen wat veiligheid betreft’, zegt Touval. ‘Als hij een akkoord kan presenteren waarmee hij de overwinning kan claimen, is hij in staat om alles te verkopen.’ Touval maakt de vergelijking met het staakt-het-vuren dat Israël in november 2024 met Hezbollah sloot. ‘Hezbollah is veel sterker en gevaarlijker dan Hamas, en toch heeft Netanyahu er kennelijk geen enkel probleem mee dat Hezbollah blijft bestaan en niet volledig ontwapend is. Dat maakt het redelijk duidelijk dat hij de oorlog tegen Gaza vooral aanhield uit politiek gewin.’
Wie is Khalil al-Hayya, de Hamasleider die met Israël onderhandelt?
Aandacht van Trump
De onduidelijkheid over de chronologie en de vaagheid van de tekst maakt het huidige bestand extra broos. In theorie kan Israël de vijandigheden op gelijk welk moment heropstarten wanneer het vindt dat een van de punten niet voldoende wordt nageleefd.
Tegelijk hoeft het huidige staakt-het-vuren niet onmiddellijk in duigen te vallen. In tegenstelling tot de voorbije maanden zet Trump de Israëlische regering wel degelijk onder druk om mee te werken. Sinds de Israëlische aanval op de Hamasleiding in Qatar zetten ook de Golfstaten en Turkije druk op Amerika om Netanyahu tot de orde te roepen. Amerika zelf slaagde er pas in om de brokken te lijmen nadat het Qatar een heus defensieakkoord aanbood, waarin het beloofde om elke aanval op Qatar te zien als een directe bedreiging voor de Verenigde Staten.
‘Het voornaamste risico is dat Trump opnieuw zijn aandacht verliest’, zegt Touval. ‘Zolang hij de druk op Netanyahu opvoert, is het onwaarschijnlijk dat Netanyahu daartegen in zal durven te gaan. Maar, zoals bekend: het is echt niet uitgesloten dat Trump zijn aandacht er niet bij houdt.’
