‘Wordt de Europese Zijderoute een zoveelste doodlopende weg?’

‘Zolang Europa geen werk maakt van een eigen nieuwe industrie, blijft China de wind in de zeilen hebben’, schrijft Jonathan Holslag (VUB).

Al bijna tien jaar bouwt China met het Belt and Road Initiative aan een Nieuwe Zijderoute. Door de bouw van havens, spoorwegen en andere infrastructuur probeert het landen economisch aan zich te binden. Hoewel dat die partnerlanden met veel schulden opzadelt en sommige projecten amper rendabel zijn, draagt de Nieuwe Zijderoute wel degelijk bij aan de Chinese uitvoer en is het project in zijn geheel winstgevend. Nu wil Europa zelf een Zijderoute. Global Gateway moet die heten. Het is moeilijk om daar enthousiast over te zijn.

Het doel van Global Gateway? Europa wil een duurzaam alternatief bieden voor de Zijderoute van China. Brussel neemt zich voor om daar de komende vijf jaar zo’n 300 miljard euro in te stoppen – 60 miljard per jaar dus. ‘Eerlijkheid, duurzaamheid voor partners en voordelen op lange termijn voor alle mensen in de wereld’, dat moeten de maatstaven worden. Global Gateway moet dus een evenwicht zoeken tussen commerciële belangen en de bekommernis om lokale ontwikkeling.

Mooi, maar ook laat en vaak naast de kwestie. Het uitgangspunt is dat Europa voor geloofwaardigheid staat als een eerlijke en verantwoordelijke partner, terwijl China kortzichtig klungelt met kredieten en megaprojecten waar niemand beter van wordt. Voor een deel is dat zo, maar China heeft ook enkele belangrijke lessen getrokken uit de eerste fase van de Nieuwe Zijderoute. Hoewel er nog veel Chinese avonturiers aan het werk zijn in Afrika, Azië en andere regio’s, maant de overheid bedrijven wel aan tot voorzichtigheid. Ze spoort hen aan om meer lokale werknemers aan te nemen en om vooral het imago van het thuisland niet te besmeuren met slechte kwaliteit.

Europese concurrerende bedrijven hebben het graag over de wanpraktijken, over Chinese wegen die na een jaar stuk zijn en stuwdammen die niet werken. Maar dat is lang niet meer altijd en overal het geval. Chinese bedrijven kunnen vandaag ingewikkelde projecten aan en leren erg snel. Daarenboven worden zij ook slimmer in de financiering. Ze richten zich bijvoorbeeld op publiek-private samenwerking en houden meer rekening met lokale wensen. Loopt het allemaal perfect? Allerminst. Maar China is ook niet langer de roekeloze investeerder die Europa makkelijk kan aftroeven door wat slimmer uit de hoek te komen.

Bovendien vertrekt de Global Gateway van een nogal naïeve kijk op de geo-economie. De Chinese Zijderoute is en blijft het gevolg van de honderden miljarden euro’s die Peking aan de handel met het Westen verdient en die het in het buitenland investeert. Zolang China een handelsoverschot van 540 miljard euro per jaar met het Westen boekt, blijft de 60 miljard van de Global Gateway dweilen met de kraan open. China heeft nu al voor ongeveer 1150 miljard aan buitenlandse leningen en exportkredieten openstaan.

Voorts volgt de Chinese Zijderoute de verschuivende productieketens. Veel Chinese havens, spoorwegen en pijpleidingen in het buitenland kanaliseren de Chinese uitvoer en invoer. Zij weerspiegelen het feit dat China dominanter wordt in de internationale productieketens. Zolang Europa geen werk maakt van een eigen nieuwe industrie, blijft China de wind in de zeilen hebben.

Wellicht zit een grote groep ontwikkelingslanden niet eens te wachten op de democratische agenda van de Global Gateway. In de nieuwe wereldorde willen landen vooral autonomie. Zelfs als zij de Europese kredieten overwegen, zal dat zijn om tezelfdertijd betere deals met andere spelers in de wacht te slepen, met China of de VS, maar bijvoorbeeld ook met Rusland en Turkije. Ze zullen onze centen aannemen, maar niet automatisch onze waarden en spelregels.

Zoals vaak wil de Europese Unie met Global Gateway een impuls geven aan lidstaten en bedrijven om meer te doen. Maar veel Europese bedrijven vinden het vandaag prima om met Chinezen samen te werken, waarbij Chinese aannemers het zware werk verzetten en de Europese firma’s nog wat geld kunnen kloppen uit hun knowhow. Het Chinese geld is tastbaar. Het Europese plan blijft deels een kwestie van voornemens.

Wordt de Europese Zijderoute een zoveelste doodlopende weg? De Global Gateway zou relevant kunnen worden. Als de Green New Deal, de projecten rond mineralen, de visie van de Open Strategische Economie én deze Global Gateway aan elkaar geklonken worden. Dan beginnen de puzzelstukjes in elkaar te passen. Zeker als dan ook nog iets gedaan wordt aan het gigantische langdurige handelstekort met China. Dat zou echt baanbrekend zijn.