‘In deze kantelende tijden vervallen vroeger gemaakte beloftes en wordt alles gereduceerd tot die ene focus van veiligheid door opgedreven militarisering. Zijn we op deze manier wel op weg om een veiligere wereld te creëren of juist een gevaarlijkere wereld?’ schrijft Alma De Walsche van Oikos.
Het heeft tergend lang geduurd maar eindelijk beweegt er wat op het politieke forum om het onmenselijke leed van de Palestijnen in Gaza een halt toe te roepen. Too little too late, maar in een situatie van genocidaal geweld telt elke druppel. Het feit dat het zo moeilijk is voor de Europese politici om te erkennen dat er al lang een rode lijn is overschreden, maakt tegelijk duidelijk hoe bakens worden verzet, solidariteit en respect voor mensenrechten op losse schroeven komen en het concept ‘veiligheid’ een wel erg enge invulling krijgt.
Het is al eerder een trend om solidariteit te beschouwen als iets van Gutmenschen en wereldvreemde burgers maar deze houding kreeg intussen ook een structurele vertaling. Begin dit jaar besliste de Arizona-regering de steun aan ontwikkelingshulp met 25 procent in te krimpen. Ook in de buurlanden Nederland, Frankrijk en Duitsland werd het mes gezet in programma’s voor internationale solidariteit. En begin dit jaar was er de shocktherapie van de Amerikaanse president, die met één pennentrek een einde maakte aan USAID.
De achterliggende reden is niet ver te zoeken: er moeten in ijltempo gigantisch veel financiële middelen bijeengescharreld worden om de afgesproken NAVO-norm van 5 procent van het bnp voor defensie-uitgaven te halen. Die verhoogde investering is absoluut noodzakelijk, zo heet het, om de bedreigingen die op ons afkomen het hoofd te bieden en om overeind te blijven in de steeds onveiliger wordende wereld die ons omringt.
Toch roept deze gang van zaken heel wat vragen op. Over welke bedreigingen en welk soort defensie hebben we het, wanneer de 5 procentnorm naar voor wordt geschoven? En is besparen op ontwikkelingshulp de juiste maatregel om aan een veiligere wereld te bouwen? Wat is er nodig opdat de wereld een veiliger plek zou worden?
Toenemende onveiligheid
De oorlog in Oekraïne heeft ons bruusk wakker geschud en in een andere realiteit gekatapulteerd. Een realiteit waarin we gedwongen worden ons te focussen op een concrete agressor en op oorlog niet zo ver van ons bed. Na de invasie in Oekraïne was er 7 oktober 2023, de terroristische aanslag van Hamas en het disproportionele antwoord hierop van de Israëlische regering. En toen begon Trump – de “sadopopulist” zoals historicus Timothy Snyder de president van de VS noemt – in januari dit jaar aan zijn tweede ambtstermijn.
De gruwelijke oorlog in Gaza roept luid schreeuwend de vraag op naar de betekenis van wat we als wereldgemeenschap ooit met elkaar hebben afgesproken over menselijkheid, internationaal recht en een waardig bestaan. De beide conflicten maken ook duidelijk hoe de politiek zelf een metamorfose onderging. Boosaardige, autocratische leiders die weinig vatbaar zijn voor diplomatie en voor de waarden en argumenten die de afgelopen zeventig jaar de wereldpolitiek schraagden, zitten vandaag aan het stuur. “Het uur van de wolven” heeft geslagen, zoals Giuliano da Empoli, politicoloog en essayist, zo indringend beschrijft in zijn gelijknamig essay.
5%
Om het verwijt van de Amerikaanse president, dat Europa al lang genoeg heeft geprofiteerd van de VS, te counteren deed Mark Rutte er alles aan om de Europese NAVO-landen over de streep te halen om 5 procent van het bnp aan defensie te spenderen. Het was verbijsterend om te zien hoe in een mum van tijd die landen – Spanje uitgezonderd – toezegden, zonder een duidelijk plan voor de besteding van zoveel geld. Al sinds 2009, op de klimaatconferentie COP15 in Kopenhagen, hebben de geïndustrialiseerde landen de belofte gedaan om jaarlijks 100 miljard dollar bijeen te brengen om te investeren in mitigatie en adaptatie in de armere landen die het meest getroffen worden door de klimaatverstoring. Die 100 miljard, te weinig voor wat echt nodig is, is nooit gehaald en staat vandaag extra onder druk, ondanks de toenemende impact van extreme weersfenomenen, overstromingen, droogte, mislukte oogsten of bosbranden.
Intussen neemt het aantal klimaatslachtoffers toe. Volgens de Internationale Organisatie voor Migratie zijn het afgelopen decennium meer dan 218 miljoen mensen moeten vertrekken uit hun woongebied omwille van de impact van extreem weer. Het gruwelijke conflict in Darfoer, met de terreur van de Janjaweed-rebellen, wordt wel eens de eerste ‘klimaatoorlog’ genoemd, waarbij bevolkingsgroepen met elkaar slaags raakten in gebieden die door de droogte onleefbaar waren geworden. Het conflict eiste 300.000 mensenlevens, twee miljoen mensen sloegen op de vlucht. Sindsdien is de rust nooit weergekeerd in de regio.
Ook het conflict in Syrië is mee getriggerd door aanhoudende droogte van 2006-2007.
De klimaatverstoring is een al te reële dreiging die wereldwijd landen en lokale gemeenschappen ontwricht en mensen op de vlucht jaagt. En toch is het engagement van onze politici in het licht van die reële, aan de gang zijnde processen beschamend laag: we doen wat “haalbaar en betaalbaar is”.
0,7%
Geen 5% maar 0,7% was het streefcijfer dat rijke landen in de jaren 70 binnen de VN afspraken om te besteden aan ontwikkelingshulp. Het was een manier om hulp boven de liefdadigheid uit te tillen en meer structureel te maken; om de negatieve gevolgen van het koloniale verleden te compenseren en de Noord-Zuidkloof te verkleinen. De norm werd maar door een handvol landen ooit bereikt. Ons land haalde in 2023 0,44 procent. Op de website van de Federale Overheidsdienst Buitenlandse Zaken, Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking lezen we: “Er zijn vele redenen waarom we aan ontwikkelingssamenwerking doen. Zo kunnen we zonder ontwikkelingssamenwerking – of internationale solidariteit – nooit de grote problemen van vandaag oplossen. Denk alleen al aan de klimaatverstoring, migratie, vervuiling en veiligheid. Een gelijkere wereld is ook een harmonischer en veiliger wereld waarin mensen niet meer op de vlucht hoeven te slaan. Bovendien smeedt internationale solidariteit banden die cruciaal zijn in een turbulente wereld in beweging.”
Maar in deze kantelende tijden vervallen vroeger gemaakte beloftes en wordt alles gereduceerd tot die ene focus van veiligheid door opgedreven militarisering. Zijn we op deze manier wel op weg om een veiligere wereld te creëren of juist een gevaarlijkere wereld?
Wat gaat de impact zijn van het terugschroeven van die internationale solidariteit? Hulporganisaties wijzen er net op dat door het opschorten van die hulp, de kwetsbaarheid en de instabiliteit zullen toenemen.
Je kan je ook afvragen waarom ondanks de volgehouden hulp, armoede en ongelijkheid bleven stijgen. Dat heeft alles te maken met de diepe wortels van de koloniale structuren, die nooit ten gronde zijn uitgeroeid. De structuren van uitbuiting zijn blijven bestaan waardoor hele groepen tot op vandaag uitgesloten bleven van het ‘ontwikkelingsmodel’ dat er uit de plunderingen doorheen de eeuwen is gegroeid. De aanzwellende klimaatverstoring maakt uitgerekend die groepen nog kwetsbaarder, stimuleert migratie en verhoogt de instabiliteit. Het is allerminst het moment om de solidariteit in te krimpen, het komt er wel op aan om ze ten gronde te herstructureren.
USAID vs. ICE
Met de stopzetting van USAID werden in 130 landen in Afrika, Azië en Latijns-Amerika de programma’s opgeschort. Trump noemt de uitgaven voor die hulpverlening “verkwisting”. USAID werd in 1961 door president J.F. Kennedy opgezet in volle Koude Oorlog, als een manier om soft power te ontwikkelen en landen in het Zuiden voor het westers-kapitalistische kamp te winnen. Tegelijk vormden de talrijke organisaties en programma’s die door USAID in het Zuiden gefinancierd werden, een vangnet voor de slachtoffers van de sociale afbraak die vaak het gevolg was van de door het IMF opgelegde neoliberale programma’s van de jaren 80 en 90. De abrupte terugtrekking van USAID maakt niet alleen de tienduizenden hulpverleners werkloos maar stort ook miljoenen mensen die ervan afhankelijk werden voor hun gezondheidszorg, onderwijs of huisvesting, van de ene dag op de andere dieper in de miserie. Nu al zorgen toenemende conflicten en armoede in deze landen ervoor dat er een voedingsbodem ontstaat voor illegale en criminele activiteiten, bij gebrek aan toekomstperspectief. Maar misschien is dat net de bedoeling: verdere verarming genereren, zodat mensen nog makkelijker tot slaaf kunnen gemaakt worden in illegale en maffioze ondernemingen en ontginningsprojecten, een extreme vorm van race to the bottom.
Tegelijk met het schrappen van de financiële middelen voor USAID, investeert Trump’s Big Beautiful Bill 75 miljard dollar extra in de migratiepolitie ICE (Immigration and Customs Enforcement), boven op het jaarlijkse bedrag van 10 miljard dollar. Die extra middelen moeten dienen om de opvangcapaciteit van detentiecentra zoals “Alligator Alcatraz” te vergroten en om het aantal agenten uit te breiden. Dat is de new American way om aan veiligheid te bouwen. Migreren is al helemaal geen optie meer.
Duurzame veiligheid
De toenemende onveiligheid vandaag wordt getriggerd door de klimaatverstoring maar kan ook niet los gezien worden van de wedloop om toegang tot grondstoffen. Al meer dan vijf eeuwen wordt die toegang geforceerd op een gewelddadige manier om een ontwikkelingsmodel op te bouwen waar grote groepen mensen van verstoken blijven. Het model wordt steeds vraatzuchtiger, het gaat ten koste van lokale gemeenschappen en vernielt hele ecosystemen. Genocide en ecocide gaan hand in hand om een bepaald model van eindeloze economische groei staande te houden.
Duurzame veiligheid vraagt om grenzen aan dit groeimodel en dit consumptiepatroon. Niet alleen omwille van de miljoenen mensenlevens die erdoor opgeslokt worden. De aarde zelf kreunt, het weefsel van de biodiversiteit zit vol gaten, de bodem die ons voedsel produceert, de lucht die we inademen en de oceanen die ons bufferen, zijn diepgaand vervuild.
De enige manier om aan een veilige wereld te bouwen die toekomstperspectief biedt, is door te bouwen aan een levensstijl die de mens en de aarde niet langer geweld aandoet. Daar zijn geen wapens voor nodig maar een systeemverandering en een andere invulling van een zinvol leven.
Alma De Walsche is als freelance journalist gespecialiseerd in Latijns-Amerika en ecologie.
