Waarom Russische raketten steeds beter door de Oekraïense luchtafweer raken: ‘Ze hebben geleerd hoe Patriots werken’

Patriot-systemen die deel uitmaken van de Oekraïense luchtafweer slagen er minder in om Russische raketten neer te halen. © via REUTERS
Jeroen Zuallaert

Hoewel Rusland minder raketten afvuurt, slagen ze er steeds beter in om de Oekraïense luchtafweer te ontwijken. ‘De Russen hebben hun aanvalsstrategie aangepast.’

Oekraïne heeft het steeds moeilijker om zich te verdedigen tegen Russische raketaanvallen. Terwijl in augustus nog 37 procent van de Russische raketten onderschept werd, zakte het percentage in oktober naar 6 procent, bericht de krant Financial Times. Het totale aantal Russische raketlanceringen nam in die tijd net af. Die niet-onderschepte raketten richtten een ravage aan in de  Oekraïense wapenindustrie. Ook de Oekraïense energie-infrastructuur wordt, zoals de voorbije jaren, opnieuw onder vuur genomen.

Die verminderde effectiviteit baart zorgen. Nu het aantal Russische raketten afneemt, zou het net gemakkelijker moeten worden om ze te onderscheppen. Experts schatten dat Oekraïne ondertussen over 7 à 8 Patriotsystemen beschikt, al is het onduidelijk hoeveel er nog werken. Zelensky verklaarde eind juli dat Oekraïne nog eens 10 extra Patriotsystemen extra wil aankopen.

Hoe Patriots werken

Die Patriots gelden als Amerika’s meest geavanceerde luchtafweer. ‘Een Patriotsysteem bestaat uit drie componenten’, zegt Johan Gallant, professor ballistiek en wapensystemen aan de Koninklijke Militaire School. ‘Er is een radar, die het inkomende gevaar vanaf enkele honderden kilometers kan detecteren. Er is een vuurleiding, die bepaalt hoe de luchtafweer moet reageren. Dat is meestal een mens, maar het kan bij de Patriot ook door een computer gebeuren. En er is natuurlijk het wapensysteem zelf, dat interceptorraketten afvuurt om het inkomende gevaar neer te halen.’

De grote uitdaging is tijd. Hoe sneller een raket op zijn doelwit afvliegt, hoe moeilijker die is om neer te halen. Een andere complicerende factor is de hoeveelheid. Het Russische leger probeert de luchtverdediging te satureren door veel raketten tegelijk af te vuren. Daardoor kunnen de interceptorraketten op een bepaald moment op raken. ‘De Russen passen vaak de strategie toe om eerst een serie “eenvoudige” raketten te sturen’, legt Gallant uit. ‘Wanneer ze vermoeden dat de Oekraïense verdedigingsraketten uitgeput zijn, sturen ze hun meest gesofisticeerde raketten.’

Als er te veel doelwitten tegelijk zijn, kan een Patriot automatisch bepalen welke doelwitten de prioriteit krijgen. Het is belangrijk om te begrijpen dat luchtverdediging niet alles neerschiet wat in de buurt komt, benadrukt Gallant. ‘Het is niet nodig om raketten die ergens in een veld landen neer te halen. Soms beslist een vuurleidingsofficier om interceptorraketten te sparen, omdat ze vermoeden dat er nog zwaardere raketten komen.’

Zelensky belooft om te vertrekken als de oorlog in Oekraïne stopt. Meent hij dat ook?

Russische innovatie

Dat de Oekraïense luchtverdediging het zoveel moeilijker krijgt, heeft in de eerste plaats te maken met innovatie aan Russische kant. Rusland zet tegenwoordig vaak ballistische raketten in, die vanaf grote hoogte bijna loodrecht neervallen, meer snelheid maken en daardoor moeilijker te onderscheppen zijn.

‘De meest gesofisticeerde raketten maken net voor impact een soort golfbeweging, waardoor het voor een afweersysteem moeilijker wordt om hun traject te voorspellen.’

Bovendien lijken de Russen recent een technologische innovatie te hebben doorgevoerd. ‘De meest gesofisticeerde raketten maken net voor impact een soort golfbeweging, waardoor het voor een afweersysteem moeilijker wordt om hun traject te voorspellen’, legt Gallant uit. ‘De Russen hebben ondertussen heel wat ervaring opgedaan met hoe Patriotsystemen werken. Ze hebben hun aanvalsstrategie daarop aangepast.’

Fabian Hoffman, die onderzoek doet naar rakettechnologie aan de Universiteit van Oslo, ziet nog twee andere mogelijke verklaringen. Hoffman vermoedt dat Rusland nu vaker raketten afvuurt op gebieden die dicht bij de frontlijn liggen. Oekraïne heeft te weinig luchtverdediging om zijn hele grondgebied ‘af te dekken’.

Bovendien heeft Oekraïne al enige tijd een acuut gebrek aan interceptoren. Hoffman vermoedt dat de Oekraïners daardoor hun afweerraketten ‘rantsoeneren’. Aanvankelijk lanceerde het Oekraïense leger twee of drie interceptorraketten per doelwit, omdat dat de kans vergrootte om het doelwit neer te halen. Omdat Oekraïne nu meestal maar één interceptor per doelwit afvuurt, is de kans kleiner dat het doelwit wordt neergehaald.’

Zwitserse kaasmodel

Die verminderde effectiviteit moet vooral Amerika zorgen baren, vindt Gallant. ‘Het is nu aan de Amerikanen om te reageren. Zij zullen ongetwijfeld de software waarop de Patriots draaien aanpassen om in te spelen op die vernieuwingen bij Russische raketten. Al zal dat vermoedelijk enige tijd duren. Het is een ingewikkeld proces.’

In zekere zin mag het niet verbazen dat zo veel Russische raketten toch door de mazen van het net glippen. ‘Luchtverdediging was oorspronkelijk vooral gericht op het uitschakelen van gevechtsvliegtuigen en helikopters, en niet op het onderscheppen van hypersone raketten’, zegt Gallant. ‘Dat is het moeilijke aan luchtverdediging: we moeten aanvaarden dat geen enkel systeem 100 procent effectief is. Zelfs de Israëlische Iron Dome slaagt er niet in om alle vijandige raketten neer te halen.’

‘Het heeft geen zin om met een Patriot op een drone te schieten.’

De ervaringen in Oekraïne moeten westerse landen tot nadenken stemmen. ‘Het volstaat niet dat je een duur en gecompliceerd wapensysteem aankoopt’, benadrukt Gallant. ‘Die zet je enkel in voor de moeilijkste doelen. Het heeft geen zin om met een Patriot op een drone te schieten.’

Gallant spreekt over het ‘Zwitserse kaasmodel’. ‘Elke verdedigingslaag heeft gaten. Maar als je die laagjes goed over elkaar stapelt, kun je de meeste gaten afdekken. Luchtverdediging is nooit waterdicht. Er zullen altijd projectielen zijn die aan de verdediging ontsnappen.’

Hoe bereiden we ons voor op de droneoorlog? ‘Met dure, hoogtechnologische drones ben je in Oekraïne niets’

Partner Expertise