Terwijl Hamas zijn macht in Gaza consolideert, blijft het Israëlische leger meer dan 50 procent van het gebied controleren.
De eeuwigheid is niet meer wat ze geweest is. Toen Donald Trump op 13 oktober het Midden-Oosten bezocht om het staakt-het-vuren in Gaza te ondertekenen, sprak hij over ‘vrede voor de eeuwigheid’ in de regio. Nog geen week later vielen bij een gevecht tussen Israël en Hamas in het zuiden van Gaza tientallen doden. Enkele Israëlische functionarissen haastten zich om het akkoord ongeldig te verklaren. Bezalel Smotrich, de extreemrechtse minister van Financiën, tweette één woord: ‘Oorlog!’
Het was niet de eerste keer dat Israël en Hamas hun beloften schonden. Hamas heeft getalmd met het teruggeven van de lichamen van gijzelaars die in gevangenschap stierven. Slechts 12 van de 28 lichamen zijn aan Israël overgedragen, dat op zijn beurt weigert de grensovergang bij Rafah tussen Gaza en Egypte te heropenen. Het Israëlische leger (IDF) heeft herhaaldelijk geschoten op Gazanen die de vaag afgebakende grens overstaken naar gebieden onder Israëlische controle.
Dat alles betekent evenwel niet dat het staakt-het-vuren op instorten staat. Hoewel er ongetwijfeld nog schendingen zullen volgen, zal een mengeling van eigenbelang en Amerikaanse druk er voorlopig voor zorgen dat Israël en Hamas zich aan het akkoord blijven houden. De gebeurtenissen van de voorbije week benadrukken wel hoe dringend het is om over de volgende fase van het bestand te onderhandelen – én hoe moeilijk dat zal zijn.
Ontvlambaar
De Israëlische eenheid die op 19 oktober werd aangevallen, had als opdracht tunnels te vernietigen in een door Israël gecontroleerd deel van Rafah. Volgens het Israëlische leger kwam de eenheid onder vuur te liggen van Hamas-strijders, die antitankraketten afvuurden en twee soldaten doodden. Israël voerde daarop tientallen luchtaanvallen uit over het hele grondgebied, waarbij volgens het Palestijnse ministerie van Volksgezondheid minstens 26 Palestijnen omkwamen. De bombardementen gingen urenlang door, tot Israël aankondigde dat het staakt-het-vuren opnieuw van kracht was.
Hoewel het bestand eist dat Hamas ontwapent, zijn onderhandelaars het nog niet eens over een praktisch mechanisme om dat af te dwingen.
Dergelijke incidenten lijken haast onvermijdelijk. Hoewel het bestand eist dat Hamas ontwapent, zijn onderhandelaars het nog niet eens over een praktisch mechanisme om dat af te dwingen. Het Israëlische leger behoudt de controle over naar schatting 53 procent van het Gazagebied. En na twee jaar oorlog, waarin veel leiders van Hamas werden gedood, opereren de overgebleven militaire eenheden semi-autonoom: hun bevelhebbers elders in Gaza weten niet altijd wat ze doen – laat staan hun politieke leiders die in villa’s in het buitenland wonen. Dat alles zorgt voor een ontvlambare situatie.
Amerikaanse druk
Toch hebben beide partijen er ook belang bij om een totale ineenstorting te vermijden. Sommige Hamas-commandanten hopen wellicht de Israëlische troepen via sporadische guerrilla-aanvallen te blijven uitdagen. Ze willen uittesten hoever ze kunnen gaan. Maar ze willen niet dat het staakt-het-vuren verdwijnt. Nu het geen levende gijzelaars meer in handen heeft, kan Hamas nog weinig druk uitoefenen om een nieuwe ronde van gevechten tegen te houden.
In Israël daarentegen willen extreemrechtse ministers het akkoord al sinds de ondertekening verscheuren. Premier Benjamin Netanyahu heeft zorgvuldig vermeden te verklaren dat de oorlog definitief voorbij is. Toch staat er voor Trump veel op het spel: hij heeft Israël duidelijk gemaakt dat het het staakt-het-vuren voorlopig niet mag opgeven. Toen de gevechten in Rafah uitbraken, kondigde Israël aan dat het de levering van humanitaire hulp aan Gaza zou opschorten. Onder zware Amerikaanse druk draaide het die beslissing binnen enkele uren terug.
Trump probeerde het incident te minimaliseren en suggereerde dat ‘dissidente’ leden van Hamas verantwoordelijk konden zijn. ‘Ze zijn nogal opgewonden geweest. Ze hebben wat geschoten’, vertelde hij aan verslaggevers aan boord van Air Force One. ‘We denken dat de leiding daar misschien niet bij betrokken is, je weet wel, een paar rebellen binnen de groep.’ Het Israëlische leger is intussen begonnen met het plaatsen van betonblokken om de zogenoemde gele lijn af te bakenen: de grens tussen de gebieden in Gaza die het controleert en de zones die het niet controleert.
Bibibewaking
Op 20 oktober arriveerden Steve Witkoff, de Midden-Oosten-gezant van de president, en diens schoonzoon Jared Kushner in Israël voor overleg met functionarissen. Vicepresident JD Vance werd de volgende dag verwacht. Hun bezoeken zijn opnieuw een oefening in wat de Amerikanen wel eens ‘Bibibewaking’ noemen – een verwijzing naar Netanyahus bijnaam, Bibi. Zelfs als de premier de oorlog wil hervatten, is hij niet degene die de beslissingen neemt.
Zelfs als premier Netanyahu de oorlog wil hervatten, is hij niet degene die de beslissingen neemt.
Toch blijft de langetermijntoekomst van het staakt-het-vuren onzeker. Trumps plan voorziet in een multinationale vredesmacht die de veiligheid in Gaza moet overnemen. Enkele landen hebben interesse getoond om deel te nemen, maar nog geen enkel land heeft een toezegging gedaan. Verschillende diplomaten in de regio zeggen dat het geweld in Rafah de angst bij Arabische leiders zal aanwakkeren: zij vrezen politieke repercussies thuis als hun troepen in een vuurgevecht met Palestijnen zouden belanden.
Zelfs als er toezeggingen komen, zal het waarschijnlijk maanden duren voor de vredesmacht operationeel is. Tot dan is er weinig kans dat Hamas ontwapend wordt, en zal het Israëlische leger zich niet verder terugtrekken. Hamas zal die tijd gebruiken om zijn macht in Gaza te consolideren, door rivalen te doden en te martelen (het heeft al tientallen executies uitgevoerd).
Van een hernieuwde totale oorlog zal geen sprake zijn – maar van eeuwige vrede evenmin.
