Al zes dagen trekken jongeren in Marokko massaal de straat op, ze eisen beter onderwijs en toegankelijke gezondheidszorg. Boutaina Souhail (24) en Salima Mahraoui (26) betoogden mee: ‘Als we nu zwijgen, krijgen we misschien nooit meer de kans om te spreken.’
Vier doden, meer dan vierhonderd arrestaties en tal van vernielde winkels en auto’s. Dat is het resultaat van zes dagen protest in verschillende Marokkaanse steden. Jongeren betogen er voor beter onderwijs en een toegankelijke gezondheidszorg. De rechtstreekse aanleiding was een betoging in het zuiden van het land: tien vrouwen stierven kort na elkaar op de kraamafdeling van het Hassan II-ziekenhuis in Agadir, ook wel ‘het ziekenhuis des doods’ genoemd door betogers.
‘Het probleem zit niet in één ziekenhuis of één school, maar in een systeem dat mensen met geld of connecties wél toegang geeft tot zorg en kansen terwijl bewoners in landelijke gebieden worden achtergelaten’, vertelt de 24-jarige student Boutaina Souhail uit Casablanca. Samen met leeftijdsgenoten eist ze betere basisvoorzieningen en het aftreden van premier Aziz Akhannouch. ‘Het is een systematisch falen.’
Bevrijd iedereen
De protesten worden gecoördineerd door het online jongerencollectief GENZ212, dat via Discord en sociale media oproept tot actie onder de hashtag #free_koulchi (‘bevrijd iedereen’). Hoewel de jongeren geïnspireerd werden door soortgelijke gen Z-protesten in Nepal, Peru en de Filipijnen, sudderde de onvrede ook in Marokko al langer.
Demonstranten zijn verontwaardigd over de miljardeninvesteringen in het WK van 2030 en de Africa Cup dit najaar – voor voetbal is er wel geld. ‘Stadions bouwen, allerlei investeringen en grote evenementen organiseren’, bevestigt Souhail. ‘Maar ondertussen sterven mensen omdat ziekenhuizen niet over basisvoorzieningen beschikken.’
‘Ik wil een Marokko waar een bezoek aan het ziekenhuis niet gevaarlijk is, waar je postcode niet bepaalt hoe goed je onderwijs is en waar jongeren niet hoeven te emigreren omdat er geen banen zijn.’
Het zijn de grootste demonstraties in Marokko sinds de Rif-protesten van 2016, die uitbraken na de dood van een visverkoper. Ook toen eisten betogers betere sociale voorzieningen. Voor Souhail en veel anderen is het de eerste keer dat ze hun stem laten horen. ‘Als we nu zwijgen, krijgen we misschien nooit meer de kans om te spreken.’
Vanaf de eerste dag traden de autoriteiten hard op, er waren arrestaties en samenscholingsverboden. ‘Mensen werden opgepakt omdat ze gewoon in de buurt waren’, vertelt Souhail. Ook haar vrienden moesten een nacht in de cel doorbrengen. ‘Studenten, minderjarigen, vrouwen en kinderen, zelfs journalisten werden gearresteerd.’
Ook het 26-jarige model Salima Mahraoui ging verschillende dagen betogen en werd samen met haar vrienden gearresteerd. ‘We stonden nog maar een paar minuten aan de kant van de menigte toen politieagenten ons meenamen. De telefoons van mijn vrienden werd helemaal doorzocht.’ Tot diep in de nacht werden ze ondervraagd. ‘Dus ja, naast basisbehoeften willen we ook vrijheid van meningsuiting’, voegt ze toe.
Politiegeweld
Op sociale media circuleerden beelden van buitensporig politiegeweld, onder meer in Oujda en Jeddah. Een video toont hoe dinsdagnacht de 19-jarige Amine uit Weddah met twee open botbreuken op de stoep lag, nadat hij door een politiewagen was overreden. In Lqliaa, nabij Agadir, opende de politie het vuur toen demonstranten een politiebureau probeerden te bestormen. Er vielen meerdere gewonden en twee jongens overleefden het niet. Donderdagavond werd Abdessamad Oubalat, een pas afgestudeerde filmmaker die de protesten wilde vastleggen, door het hoofd geschoten door de politie.
‘Mensen hebben geen vertrouwen meer in ziekenhuizen.’
Als reactie staken jongeren in verschillende kleinere steden auto’s en winkels in brand, volgens het ministerie werden veertig politievoertuigen en twintig privé-auto’s vernield. ‘Als deze jongeren toegang hadden tot goed onderwijs, zouden ze niet zo snel naar geweld grijpen’, zo wordt op sociale media nog maar eens de noodzaak van onderwijs benadrukt.
GENZ212 neemt nadrukkelijk afstand van elke vorm van geweld en benadrukt het belang van vreedzaam protest – wat de demonstraties in Marokko initieel ook waren. Tijdens massabetogingen in Tanger en Casablanca liepen woensdagavond mensen van alle generaties samen en sloot de politie zich voor het eerst bij de marsen aan zonder geweld.
Dure privékliniek
Mahraoui had een heel persoonlijke reden om te betogen: haar familie verhuisde jaren geleden van het verre Ouarzazate naar Casablanca omdat haar jongere broer hartproblemen had. ‘Mijn vader moest het verhaal eerst in de pers krijgen voordat er naar ons werd geluisterd.’ Haar broer overleed in 2014. ‘Mensen hebben geen vertrouwen meer in ziekenhuizen.’
Ook in stedelijke gebieden is goede zorg geen garantie, want wie het niet kan betalen, is aangewezen op het ondergefinancierde publieke ziekenhuissysteem. Rijke burgers kunnen terecht in privéklinieken.
‘Je verlaat het ziekenhuis nog zieker dan je al was bij aankomst’, zegt Mahraoui. Dat komt door een gebrek aan middelen, verouderde apparatuur en te weinig personeel. ‘De moeder van een vriendin moest dagen wachten op een operatie omdat de openbare ziekenhuizen overbelast waren’, vertelt Souhail. ‘Toen ze eindelijk aan de beurt was, was haar toestand zo slecht dat ze naar een dure privékliniek moest. Daar moest ze veel geld betalen voor de schade die ze in het openbare ziekenhuis had opgelopen.’
Voor veel Marokkanen is dit een realiteit. ‘Wat als we dringend medische hulp nodig hebben?’ vraagt Souhail zich af. In haar omgeving zijn er al mensen gestorven of zieker geworden door de slechte zorg. ‘Ik vraag me zelfs af of we hulp zouden krijgen bij een bevalling, een operatie of een ongeval.’
Eerlijker en gelijker
Ook het openbaar onderwijs kraakt in zijn voegen: overvolle klaslokalen, een schrijnend tekort aan lesmateriaal en overbelaste leraren. Klassen met meer dan veertig leerlingen zijn geen uitzondering. Een kwart van de jongeren tussen 15 en 24 jaar is werkloos of volgt geen opleiding. Zelfs met een diploma vreest Souhail voor haar toekomst, want wie een opleiding afrondt, vindt vaak geen weg naar de arbeidsmarkt. ‘Ik wil een Marokko waar een bezoek aan het ziekenhuis niet gevaarlijk is, waar je postcode niet bepaalt hoe goed je onderwijs is en waar jongeren niet hoeven te emigreren omdat er geen banen zijn’, vat ze haar situatie samen.
Mahraoui deelt die mening. ‘Ik hoop dat de protesten ons land gelijker en eerlijker maken. Dat er meer ziekenhuizen en scholen komen voor iedereen, en dat de volgende generatie betere kansen krijgt, want ik doe dit niet voor mezelf.’
De Marokkaanse overheid liet inmiddels weten bereid te zijn tot dialoog met jongeren om samen naar oplossingen te zoeken en betreurt de slachtoffers.