Waarom een Mexicaanse misdaadbende een persverantwoordelijke in dienst heeft

Recent werden zoveel journalisten vermoord in Mexico, dat zelfs een krant het voor bekeken houdt. In de netelige noordelijke grensstaat Tamaulipas houdt een ander dagblad zich ondertussen noodgedwongen aan een strikte kartelcensuur, zag Knack.be. ‘Er zijn geen garanties meer om kritische journalistiek te beoefenen.’

In de noordelijke Mexicaanse grensstaat Tamaulipas, tegenover het Amerikaanse Texas, is van een vrije pers geen sprake meer. Ernstige, onafhankelijke misdaadberichtgeving, onder meer, is off limits: drugskartels leggen aan lokale media een strikte censuur op, of tolereren enkel hun eigen gemanipuleerde versie van de feiten in de krantenkolommen.

Knack.be sprak in Nuevo Laredo, een grensstad van zo’n 400.000 inwoners, met Diego (34), redactiechef van een stadskrant met zusteredities in andere steden van de regio. Om veiligheidsredenen is Diego een schuilnaam en zijn een aantal details veranderd.

Tamaulipas is de thuisstaat van Los Zetas, een misdaadbende met vertakkingen tot in Zuid-Mexico gespecialiseerd in drugstrafiek, afpersing, ontvoeringen en mensensmokkel, die in de jaren 90 is opgericht door een groep ex-militairen, als gewapende vleugel van het Golfkartel. Sinds Los Zetas van hun voormalige broodheer afscheurden in 2010, staan beide kartels elkaar naar het leven en vinden er in de staat regelmatig gewelddadige confrontaties plaats, vaak pal in een stadskern. Zoiets domineert daags nadien de verontwaardigde lokale krantenkoppen, zou je denken. Niet zo: ofwel houden media zich aan een onvrijwillige omerta en wordt de veldslag stilgezwegen, ofwel verschijnt een gemanipuleerde, eenzijdige versie van de feiten, gedicteerd door de plaatselijke capo.

‘In Nuevo Laredo is de situatie de voorbije jaren zodanig geëvolueerd dat de lokale bende een communicatiedepartement met een heuse persverantwoordelijke heeft, naast een boekhouder of hoofdbeul’, zegt redactiechef Diego in een gesprek met Knack.be. ‘Die stuurt perskits en communiqués uit of zelfs volledig uitgeschreven artikels met foto’s en al. De bedoeling daarvan is: bij een schietpartij met een concurrerende groep willen zij hun versie van de feiten geven en zo nodig de schuld bij de anderen leggen. Ook zullen ze vanuit hun strategische belangen wel eens vragen om dit of dat bedrijf aan te vallen.’

De voorbije jaren zijn journalisten in de regio zo vaak aangevallen, dat ze inmiddels niet anders kunnen dan strak in de pas lopen en die kartelcommunicatie netjes over te nemen, zegt Diego. Tijdens grootschalige karteloorlogen in de jaren 2004-2006 zijn de redactielokalen van zijn krant meermaals aangevallen met granaten en aanvalswapens. In 2004 werd de directeur vermoord. Achteraf gingen journalisten niet meer de straat op zonder kogelvrije vest. Mettertijd werd misdaadberichtgeving gewoon geschrapt.

En dan een gruwelijke apotheose in Nuevo Laredo: in 2011 werd de 39-jarige Marisol Macías vermoord door Los Zetas. Onder een schuilnaam publiceerde ze online vlammende aanklachten en onthullend nieuws over hun aanwezigheid in de stad. Los Zetas maakten een voorbeeld van de journaliste: haar hoofd werd bovenop een zichtbaar monument in het stadscentrum achtergelaten. De rest van haar lichaam lag een eind verderop naast een toetsenbord en een handgeschreven briefje gericht aan Nuevo Laredo: ‘ik lig hier door mijn internetartikels…’

‘Vandaag gebeuren zo’n gruwelijke dingen niet meer omdat we goed weten dat ze er niet mee spelen’, vervolgt Diego. ‘We hebben inmiddels bewijzen genoeg gezien.’

‘Er komt geen einde aan’

Tamaulipas is niet alleen een belangrijke oversteekplaats voor drugs, maar ook voor de tienduizenden migranten, vooral uit Centraal-Amerika, die er jaarlijks naar de VS willen oversteken. Ze komen toe, zoeken contact met een mensensmokkelaar of wachten tot de Río Bravo laag genoeg staat om erdoor te waden, ze wachten hun moment af in migrantenherbergen en zelfs Mexicanen zonder papieren worden per bus vanuit de VS naar Nuevo Laredo uitgewezen. Al die migranten vallen op in het straatbeeld. Maar ook dat wordt amper aangeraakt door lokale media:

‘In een stad als deze raakt alles op de een of andere manier aan de georganiseerde misdaad’, aldus Diego. ‘Berichten over migranten op zich is niet noodzakelijk verboden, in tegenstelling tot zaken als mensensmokkel en drugstrafiek bijvoorbeeld. Maar toch: sommige migranten worden gedwongen gerekruteerd voor het vuile werk van kartels, drugs verpakken bijvoorbeeld, en anderen verdwijnen in het niets nadat ze bestolen worden, ze worden zelfs geen misdaadstatistiek. Daar zwijg je beter over. Uiteindelijk doe je gewoon aan zelfcensuur.’

‘En zo komt er nooit een einde aan’, besluit Diego. ‘Er staan steeds jongere gastjes klaar om het over te nemen van de oudere garde en zelf hun wetten te dicteren. Het zijn loden miniatuursoldaatjes bijna: neem er enkele weg, vervang ze door nieuwe, allemaal perfect inwisselbaar. Ze worden aangetrokken door een verheerlijking van de narcocultuur en die jonge gastjes moeten zelfs niets verdienen: met een blitse SUV en wapens zijn ze al tevreden. Dat vinden ze leuk: foto’s maken met de volledige tactische uitrusting, terwijl ze amper weten wat ermee aan te vangen. Misschien kunnen ze een jaar of twee meedraaien, weten ze, en daarom nemen ze de grootste risico’s. Ze leven in het moment.’

‘Geweld tegen pers bereikt historische hoogte’

Mexico heet vandaag één van de gevaarlijkste landen ter wereld voor journalisten. Volgens het Committee to Protect Journalists (CPJ), een internationale belangenvereniging, werden er sinds 1992 maar liefst 38 journalisten omgebracht, om redenen die hoe dan ook met hun werk te maken hebben. Tijdens dezelfde periode werden om onduidelijke redenen nog eens vijftig andere journalisten vermoord.

‘In 2016 bereikte geweld tegen de pers een historische hoogte’, zegt de Mexicaanse persmonitor Artículo 19 in zijn zopas verschenen jaarrapport. Vorig jaar werden elf Mexicaanse journalisten vermoord en werden nog eens honderden bedreigingen, fysieke aanvallen en ontvoeringen geregistreerd. Niet minder dan 99,75 procent van die feiten bleef uiteindelijk onbestraft.

‘Dat krijg je met een grote mond’

2017 lijkt geen verbetering te brengen in de zorgwekkende trend. In maart alleen al werden opnieuw drie journalisten vermoord. Twee anderen ontsnapten ternauwernood aan een executie.

Freelance misdaadverslaggever Cecilio Pineda Birto (38) werd in de staat Guerrero doodgeschoten in een carwash. Via een Facebookpagina berichtte Birto regelmatig over lokale corruptie: volgens een collega ontving hij daarom wekelijks doodsbedreigingen. In 2015 overleefde hij een moordpoging.

Columnist Ricardo Monlui Cabrera (57) uit de staat Veracruz werd doodgeschoten toen hij met vrouw en kind een restaurant verliet in de stad Yanga. Monlui schreef vaak over de suikerrietindustrie, die niet vrij is van gewelddadige conflicten. Monlui zou echter nog geen doodsbedreigingen hebben ontvangen.

De zaak die recent een golf van verontwaardiging en protest veroorzaakte was die van journaliste Miroslava Breach Velducea , die op 23 maart werd neergekogeld voor haar huis in de stad Chihuahua, hoofdstad van de gelijknamige staat in Noord-Mexico. De 54-jarige vrouw stond op het punt haar achtjarige zoon naar school te brengen toen ze achter het stuur van haar auto van dichtbij acht keer geraakt werd door een 9mm-pistool. Naast haar lichaam lag een boodschap op een stuk karton: ‘dat krijg je met een grote mond.’

Miroslava Breach was correspondente in haar thuisstaat Chihuahua voor de krant La Jornada, één van de grootste van Mexico, alsook voormalig redactiechef bij de krant Norte uit de noordelijke grensstad Ciudad Juárez. Ze stond bekend als een erg goed geïnformeerde, doorgewinterde journaliste.

‘De laatste maanden deed ze onderzoek naar de banden tussen lokale politici en drugstrafikanten in Zuid-Chihuahua. Daaruit bleek dat plaatselijke misdaadgroepen hun mannetjes proberen plaatsen in lokale overheden ‘, zegt journalist Arturo Cano aan Knack.be. Cano begon bij La Jornada in hetzelfde jaar als Miroslava Breach, in 1997. Na de dood van zijn collega organiseerde hij een opgemerkte betoging in Mexico-Stad.

Miroslava Breach berichtte naast corruptie en confrontaties tussen misdaadbendes ook over de gedwongen onteigening van landbouwfamilies door drugsproducenten in de zogenaamde Sierra Tarahumara, een geïsoleerde bergachtige regio in het zuiden van de staat Chihuahua. Die zone ligt in de zogenaande Gouden Driehoek tussen de staten Chihuahua, Sinaloa en Durango, zowat de voornaamste regio in Mexico voor de productie van heroïne en in mindere mate cannabis. Een groot deel ervan wordt gecontroleerd door het Sinaloakartel, waarvan de voormalige leider Joaquín Guzmán, ofwel El Chapo, recent aan de VS werd uitgeleverd.

Ook Arturo Cano van La Jornada kan overigens meespreken van de (zelf)censuur bij media in Tamaulipas. ‘Ik was er voor het laatst drie jaar geleden. Er vond toen een grote gewapende confrontatie plaats, ik kon het vuurgevecht tot in mijn hotelkamer horen. Daags nadien bracht slechts één enkele krant dat nieuws, en dan nog kort met een wazige foto van het politiekordon. In Tamaulipas heerst absolute stilte, aan vrije journalistiek doen is er onmogelijk.’

Cano twijfelt eraan of de moord op zijn collega Miroslava Breach ernstig onderzocht zal worden. ‘Bijna geen enkele moord op een journalist is de voorbije jaren opgelost. Dat is overigens niet anders in doorsnee moordzaken.’

Adiós!

Journalistiek uitoefenen lijkt inmiddels zodanig riskant dat de krant Norte, uit Ciudad Juárez, gewoonweg de handdoek in de ring gooit. Miroslava Breach was er ooit redactiechef en schreef nog regelmatig voor het dagblad: op de voorpagina van de allerlaatste editie afgelopen zondag, kort na de moord op Breach, verklaarde de eigenaar onder de nadrukkelijke kop ‘Adiós!’ dat Norte de pen aan de wilgen hangt vanwege het aanhoudende en vaak onbestrafte geweld tegen journalisten.

‘Vandaag, waarde lezer, informeer ik u dat ik de beslissing heb genomen deze krant te stoppen omdat, onder meer, er geen veiligheid noch garanties meer zijn om kritische en confronterende journalistiek uit te voeren’, aldus Oscar A. Cantú Murguía. Nu zat de krant naar verluidt ook in financiële moeilijkheden, maar in haar 27-jarig bestaan had de redactie al te vaak te maken gekregen met bedreigingen en confrontaties, klinkt het. Norte had een oplage van een 30.000 exemplaren. Zo’n 150 mensen komen op straat te staan.

‘De meeste media leren echter omgaan met de dreiging’, weet Arturo Cano van La Jornada. ‘De laatste jaren ontstaat veel meer bewustzijn over veiligheidsmaatregelen, zowel op het terrein als digitaal. Sommige media laten een aantal details weg uit artikels, zonder aan de grond te raken. Anderen houden de naam van de journalist achter. Maar iedereen blijft wel werken, en mensen protesteren. Niemand legt het werk neer.’

Mexicaanse journalist Heriberto Paredes heeft bijgedragen aan dit artikel.