Vredesoverleg over Syrië: ‘Assad staat nu sterker en kan onderhandelingen uitbuiten’

In de Kazachse hoofdstad Astana starten nieuwe vredesonderhandelingen over het conflict in Syrië, dit keer onder leiding van Rusland, Turkije en Iran. Duurzame vrede moet echter niet meteen verwacht worden, zegt arabist Chams Eddine Zaougui. ‘Dit gaat vooral over een militaire oplossing voor een dieperliggend politiek probleem’.

Met deze vredesconferentie willen Rusland, Turkije en Iran een nieuwe poging ondernemen om een oplossing te vinden voor het bloedige conflict dat nu al bijna zes jaar woedt in Syrië, aan bijna een half miljoen mensen het leven kostte en meer dan elf miljoen mensen op de vlucht heeft gejaagd.

‘Concreet is het in de eerste plaats de bedoeling om de wapenstilstand te consolideren die eind vorig jaar werd overeengekomen maar niet goed is nageleefd,’ legt arabist Chams Eddine Zaougui uit aan Knack.be. Hij volgt de situatie in Syrië op de voet en publiceerde vorig jaar het boek Dictators. Een Arabische geschiedenis. ‘In tweede instantie zou daar een politieke oplossing uit moeten voortvloeien.’

Het vorig overleg over Syrië, onder leiding van de Verenigde Naties, werd begin 2016 opgeschort. Heeft deze conferentie meer kans op slagen?

Zaougui: ‘Het belangrijkste verschil is dat er ondertussen enkele grote veranderingen op het terrein hebben plaatsgevonden, die Assad de wind in de zeilen geven. Zo is ’s lands grootste stad Aleppo, het laatste grote bolwerk van de rebellen, in december weer in handen van het regime gevallen. Dankzij de steun van de Russen en sjiitische milities is Assad aan de winnende hand. Daarnaast is Turkije, dat altijd de rebellen heeft gesteund tegen Assad, geleidelijk aan dichter bij Rusland gekropen uit opportunistische overwegingen: een autonome Koerdische staat in het noorden van Syrië zou immers een groter probleem dan Assad zijn. Bij vorige conferenties was het aanblijven van Assad voor de oppositie onbespreekbaar, nu niet meer. Dat is inhoudelijk een cruciaal verschil.’

Mogen we dan concrete resultaten verwachten?

‘Het best mogelijke resultaat van dit overleg is dat het staakt-het-vuren gerespecteerd wordt. Dat is meteen ook de grote achilleshiel van Astana: het gaat om een militaire oplossing voor een politiek probleem. Als er geen geloofwaardige politieke hervormingen komen, zal dat niets veranderen aan de dieperliggende kwestie. Assad wil dat de rebellen eindelijk definitief door de knieën gaan en aanvaarden dat hij aanblijft. Bovendien zit het regime nu in een positie om de onderhandelingen in haar voordeel uit te buiten, de oppositie is zwaar in het nadeel. Dan kan je geen faire deal krijgen. Op die manier zal het gevoel van rebellie nog heel lang blijven, vrees ik’.

Opvallende afwezigen aan tafel zijn ook – naast Islamitische Staat en Jabhat Fateh al-Sham (het vroegere Al-Nusra) – de Verenigde Staten. Leden van de gewapende Syrische rebellen schuiven dan weer wel mee aan.

‘Vorige conferenties gingen uit van de Verenigde Staten, de Verenigde Naties en Rusland, nu zit Rusland in de front seat. Ook dat is een belangrijke breuk met het verleden en een mogelijke opsteker voor president Vladimir Poetin. De Russen hebben het verschil op het terrein gemaakt en proberen die nieuwe situatie nu te consolideren. Wat terreurgroeperingen als IS en Jabhat Fateh al-Sham betreft: niet alleen heeft het geen zin om hen erbij te betrekken, ze zijn ook niet Assads grootste probleem. Dat is de oppositie, die wil hij onder de duim krijgen. Bovendien zijn de jihadisten veel van hun legitimiteit onder de bevolking kwijt.’

‘Daartegenover bestaat wel het risico bestaat dat de oppositie zich opnieuw onderdrukt zal voelen en dat kan zuurstof geven aan IS. We mogen niet vergeten dat IS bij ons nog niet zolang bekend is, maar wel een fenomeen is dat al meer dan tien jaar bestaat. Het is gegroeid uit frustraties als gevolg van repressie door de regering die in Irak werd geïnstalleerd na de inval van de Verenigde Staten in 2003.’