Volgens het VN-Wereldvoedselprogramma doet de humanitaire ramp in Gaza denken aan de hongersnoden in Ethiopië en Nigeria vorige eeuw. Hoe rampzalig is de situatie ter plekke? Knack sprak erover met de Vlaamse Caroline Willemen (39), die sinds een maand in Gaza werkt als noodhulpcoördinator voor Artsen Zonder Grenzen. ‘Het is de morele plicht van elke regering in de wereld – ook de Belgische – om druk uit te oefenen om tot een staakt-het-vuren én vrije toegang voor humanitaire hulp te komen. Zo snel mogelijk.’
De voorbije drie maanden zijn in Gaza liefst 20.000 kinderen behandeld voor acute ondervoeding. Dat blijkt uit het zogenoemde Integrated Food Security Phase Classification (IPC), een systeem om de ernst en omvang van honger te analyseren.
Nadat dat schrijnende nieuws dinsdag publiek gemaakt werd, reageerde het VN-Wereldvoedselprogramma door de situatie in Gaza te vergelijken met de hongersnoden in Ethiopië en Biafra in Nigeria – beelden van uitgemergelde kinderen die voor altijd op ons netvlies gebrand staan. ‘Er is een catastrofe bezig voor onze ogen, op onze televisieschermen’, zei Ross Smith, directeur Spoedhulp van het Wereldvoedselprogramma.
Knack sprak na bijna twee jaar oorlog over de humanitaire situatie in Gaza met een van de weinige Belgische hulpverleners ter plekke.
‘Het aantal patiënten in ons “ondervoedingprogramma” is sinds mei verviervoudigd. Het gaat vooral om kinderen onder de vijf jaar, zwangere vrouwen, en vrouwen die borstvoeding geven.’
De voorbije twee jaar deed Artsen Zonder Grenzen in Gaza bijna 50.000 mentale gezondheidsconsultaties. Hoe zou u de mentale toestand van de inwoners van Gaza omschrijven?
Caroline Willemen: Ik was onlangs in gesprek met een kind van elf jaar. Ze was heel grappig en vrolijk. Maar op een bepaald moment zei ze doodserieus: ‘Het zou beter zijn dat er een hele grote bom valt, zodat we ineens allemaal dood zijn in plaats van dat we elke dag een beetje moeten sterven.’ Dat zegt veel over de mentale gezondheid in Gaza.
Volgens het IPC doet het ergste scenario van hongersnood zich voor in Gaza. Eén op de drie Gazanen heeft dagenlang niet gegeten. Hoe ziet u dat op het terrein?
Willemen: Artsen Zonder Grenzen kan officieel geen hongersnood uitroepen. Maar in ons basisgezondheidscentrum hier in Gaza-stad, zien we wel dat het aantal patiënten in ons “ondervoeding-programma” sinds mei verviervoudigd is. Het gaat daarbij om kinderen onder de vijf jaar, zwangere vrouwen, en vrouwen die borstvoeding geven.
‘Op de markt in Gaza-stad zie je nog een beetje groenten en fruit. Maar vorige week was er drie tot vier dagen echt helemaal niéts meer te krijgen. Alles was dicht.’
Die kwetsbare categorieën hebben niet alleen nood aan voedsel op zich, maar aan de juiste voeding in de juiste hoeveelheid en variatie. We kunnen hen nog enigszins helpen met ‘ready to use therapeutic food’, zeg maar medisch-therapeutisch voedsel, vaak gebaseerd op pindakaas met extra vitaminen en voedingsstoffen. Maar wie écht zwaar ondervoed is (’severely acutely malnourished’), kunnen we zelfs daar niet mee helpen. Die hebben specifiekere medische hulp nodig.
Wat eet de gemiddelde Gazaan?
Willemen: Op de markt zie je nog een beetje groenten en fruit. Maar vorige week was er drie of vier dagen echt helemaal niets meer te krijgen. Alles was dicht. Natuurlijk heeft zoiets een impact – mensen lijden al maanden honger.
Mijn Palestijnse collega’s hier krijgen als gezondheidswerkers één keer per dag een portie rijst. De meesten eten dat niet op maar geven het thuis aan hun kinderen. Sommige collega’s zijn de voorbije tijd 20 tot 25 kilo afgevallen. Toch vinden ze een manier om te blijven functioneren.
‘Laat mij heel duidelijk zijn: de vrachtwagens met hulpgoederen die Israël nu in de Gazastrook toelaat, zijn absoluut niet genoeg.’
Voor de derde dag op rij laat de Israëlische overheid nu wel vrachtwagens met hulpgoederen toe in de Gazastrook.
Willemen: Laat mij heel duidelijk zijn: dit is absoluut niet genoeg. Doordat er weer wat meel binnenkomt, zie je hier en daar opnieuw wat bakkers op straat die broodjes bakken. Maar dat volstaat niet.
Sinds zondag zijn ook voedseldroppings opnieuw toegelaten.
Willemen: Dat is heel gevaarlijk. Niet alleen omdat zo’n pakketten in het overbevolkte Gaza op mensen kunnen vallen, maar ook omdat je geen controle hebt over hoe zo’n gedropt pakket verdeeld wordt. Als je compleet wanhopig bent, vlieg je daar uiteraard op af.
Daarom ijveren wij als Artsen Zonder Grenzen voor een systeem waarbij de VN het voedsel verdelen. Zoals elders in de wereld gebeurt. Zo behandel je mensen ook met waardigheid, zodat ze niet als een gek achter gedropt eten moeten rennen in de hoop iets te bemachtigen.
Volgens het VN-mensenrechtenbureau zou Israël de voorbije weken meer dan 500 Palestijnen hebben gedood bij voedselbedelingen. Klopt dat? Wat zou daar dan de logica achter zijn?
Willemen: Wat is de logica van het Israëlische leger om mensen te beschieten? Goede vraag. Artsen Zonder Grenzen noemt de situatie in Gaza een genocide. Het beleid rond honger en gebrek aan voedsel maakt daar deel van uit. Idem met die beschietingen van voedselverdeelpunten.
Meer dan 410 doden zouden bij distributiepunten van de Gaza Humanitarian Foundation zijn gevallen. Kunt u dat bevestigen?
Willemen: Die organisatie is vooral actief in het zuiden van de Gazastrook, terwijl mijn eigen team in het noorden patiënten ziet. Maar onze collega’s in het zuiden stellen inderdaad dat patiënten zich aandienen die beschoten zijn aan die voedselverdeelsites. En ook hier in het noorden zien we dat mensen beschoten worden wanneer ze vrachtwagens van het Wereldvoedselprogramma naderen.
Komen die kogels dan uit de loop van het Israëlische leger of uit die van Hamas?
Willemen: Ik was er zelf natuurlijk niet bij. Maar het Wereldvoedselprogramma heeft verklaard dat het in het noorden van Gaza het Israëlische leger was dat de schoten loste.
‘Uiteraard heb je hier in Gaza sociale spanningen. Niet enkel binnen, maar ook tussen families. Als je twee miljoen mensen in zo’n staat van ontreddering brengt, dan begint op een bepaald moment natuurlijk de wet van de sterkste te spelen.’
In de Nederlandse krant Trouw zegt onderzoekster Ingrid de Zwarte (Universiteit Wageningen) dat honger ook grote gevolgen heeft voor de maatschappelijke orde. Merk je dat ook in Gaza?
Willemen: Uiteraard heb je hier sociale spanningen. Niet enkel binnen, maar ook tussen families. Als je twee miljoen mensen in zo’n staat van ontreddering brengt, dan begint op een bepaald moment natuurlijk de wet van de sterkste te spelen.
Hoe zag u de humanitaire situatie in Gaza de voorbije maand evolueren?
Willemen: Het is absoluut verergerd sinds ik ben toegekomen. Vooral vorig weekend was het echt acuut. Deze week is het iets beter, maar het is absoluut niet genoeg. Het is toch hallucinant dat mensen die een inkomen hebben niét aan voedsel geraken, simpelweg omdat er niets is. Niets. Kijk, ook jij en ik kunnen wel eens een keertje honger hebben. Maar dagenlang niets te eten hebben, of maandenlang onvoldoende voedsel binnenkrijgen… dat is een niveau van honger dat wij niet kennen.
‘Miskijk je niet: niet bij elk geval van ondervoeding zie je uitgemergelde kinderen. Soms gaat het om kinderen waaraan je op het eerste gezicht helemaal niets ziet. Maar dan blijkt dat zo’n kind eigenlijk jaren ouder is dan het eruit ziet.’
‘Honger is een bloedbad in slow motion’, aldus Alex de Waal, de directeur van de Word Peace Foundation. Lees: ook op lange termijn zijn er ernstige gevolgen.
Willemen: Zelf ben ik niet medisch geschoold – ik coördineer hier de noodhulp – maar ik ben natuurlijk wel omringd door artsen en verpleegkundigen. Hoe langer deze situatie aanhoudt, hoe groter het risico van langetermijneffecten. En miskijk je niet: niet bij elk geval van ondervoeding zie je uitgemergelde kinderen. Soms gaat het om kinderen waaraan je op het eerste gezicht helemaal niets ziet. Maar dan blijkt dat zo’n kind eigenlijk jaren ouder is dan het eruit ziet.
Tot slot: heeft u nog een boodschap voor de Belgische regering?
Willemen: Iederéén weet wat hier aan de hand is. Het kan niet duidelijker zijn. De schaal waarop mensen gedood worden – zij het door bombardementen, zij het door honger – maakt dat Artsen Zonder Grenzen spreekt van een genocide. Het is de morele plicht van elke regering in de wereld – ook de Belgische – om druk uit te oefenen om tot een staakt-het-vuren én vrije toegang voor humanitaire hulp te komen. Zo snel mogelijk.
