De Zuid-Afrikaanse mensenrechtenactiviste Candice Mama ontmoette de man die haar vader vermoordde tijdens de apartheid, knuffelde hem en schonk hem vergiffenis. Ze schreef er een boek over. ‘Ik was negen jaar oud toen ik een foto van het verkoolde lijk van mijn vader zag.’
‘Ik was nog een baby toen mijn vader vermoord werd door Eugene de Kock, een moordenaar van het apartheidsregime’, vertelt Candice Mama. De 28-jarige Mama schreef onlangs Forgiveness Redefined, een boek over die moord en hoe ze daarmee in het reine kwam. Daarin schuwt Mama geen pijnlijk detail en ontziet ze ook zichzelf niet.
Toch verliest ze zich nooit in zelfmedelijden, wat mee haar internationale succes verklaart. Zo werd ze geïnterviewd door BBC en The Guardian, en vorig jaar riep Vogue haar uit tot een van de 33 meest inspirerende vrouwen ter wereld. Knack interviewde haar naar aanleiding van haar boek.
Uw vader werkte voor een belangrijke oppositiepartij. Hij werd vermoord in 1992, nauwelijks twee jaar voor het einde van de apartheid.
Mama: De periode tussen 1992 en 1994 was de meest gewelddadige in de Zuid-Afrikaanse geschiedenis, omdat een regimewissel steeds waarschijnlijker werd.
De Kock was een militaire leider die het land probeerde te destabiliseren. Vanuit een hinderlaag schoot hij met zijn mannen op de wagen van mijn vader en enkele medestanders. Toen De Kock zag dat mijn vader niet onmiddellijk dood was, leegde hij zijn geweer. Vervolgens overgoot hij de auto met benzine en stak hem in brand.
U was negen jaar toen u op een vreselijke manier ontdekte hoe uw vader gestorven was.
Mama: Mijn moeder had een boek gekocht dat ze geregeld aan bezoekers toonde. Op de voorkant stond een foto van De Kock. Ik wist dat die man mijn vader had vermoord en dat er ergens in het boek een foto van mijn vader stond. Toen ik op een dag alleen was, doorbladerde ik het boek, zag mijn vaders verkoolde lijk, en hoe hij met zijn handen net het stuur aanraakte.
Dat moet zowat de slechtste manier zijn voor een kind om de waarheid te ontdekken. Hebt u uw dat moeder vergeven?
Mama: Ik wist zelfs niet dat ik boos kon zijn op haar. Zij was ook maar een jonge vrouw wiens
echtgenoot vermoord was en die niet wist hoe ze de situatie moest aanpakken.
Welke impact had de dood van uw vader?
Mama: De dag dat ik die foto zag, veranderde ik compleet. Het was de laatste dag waarop ik echt vrolijk kon zijn. Ik werd vreselijk boos, vond de wereld onrechtvaardig en zonk weg in een depressie. Dat ging gepaard met allerlei lichamelijke problemen: ik verzwakte, kreeg paniekaanvallen en had maagzweren. Op mijn zestiende belandde ik in het ziekenhuis en besefte ik dat er iets moest veranderen.
U citeert Nelson Mandela, die boosheid een gevangenis noemt.
Mama: Absoluut. Ressentiment is vergif. Als je je daaraan overgeeft, maak je de persoon op wie je zo boos bent de bewaker van je eigen gevangeniscel. Elke keer als je hem ziet of hoort, herbeleef je het trauma. Toen ik daar middenin zat, leek dat normaal. Pas achteraf besefte ik hoe beperkt mijn leven was.
Veel zwarte studenten beweren dat de apartheid voorbij is, en dat we er niet meer over moeten praten.
U beschrijft de apartheid als een alomvattend systeem dat iedereen corrumpeerde.
Mama: De apartheid wordt vaak voorgesteld alsof blank en zwart gesegregeerd leefden. Op die manier lijkt de apartheid slecht, maar ook niet afschuwelijk. In werkelijkheid werden zwarte Zuid-Afrikanen constant ontmenselijkt. In elk gebied van hun leven werden ze door de overheid gecontroleerd en onderdrukt. Het systeem was tot op het bot gewelddadig, waardoor elke normaliteit onmogelijk werd.
Rond uw zestiende besloot u de woede los te laten. Waarom?
Mama: Toen ik in het ziekenhuis belandde, besefte ik hoeveel ik leed, en hoeveel macht ik De Kock had gegeven.
In het begin was ik niet bezig met vergiffenis. Ik was boos omdat ik mezelf ziek maakte, terwijl De Kock rustig doorleefde. Ik wilde niet langer dat hij macht over me had. Maar terwijl ik de pijn probeerde los te laten, ontdekte ik bijna per ongeluk het belang van vergeving.
Makkelijk ging het niet.
Mama: O nee, in het begin bezorgde het idee dat ik De Kock vergiffenis zou schenken me de rillingen. Het leek alsof ik mijn vader verraadde en de misdaden van De Kock goedpraatte.
U ontmoette De Kock in de gevangenis. Was het niet overweldigend om de moordenaar van uw vader te ontmoeten?
Mama: Nogal ja. Ik dacht niet dat ik De Kock ooit zou ontmoeten, tot we plots gecontacteerd werden met de vraag of we dat wilden. Ik was toen 23 en zei onmiddellijk ja, omdat ik wist dat ik daar anders mijn hele leven spijt over zou hebben.
Je kan jezelf nooit écht voorbereiden op zo’n ontmoeting. De Kock beschreef tot in de kleinste details hoe hij mijn vader vermoord had, en dat zijn dood eigenlijk onnodig was. Tijdens het gesprek was ik in shock. Op het einde zeiden al mijn familieleden tegen de Kock dat ze hem vergaven. Dat had ik ook gedaan, maar vooral om mezelf te ontzien. Dat is echter iets helemaal anders dan die woorden tegen de moordenaar van je vader uitspreken. Ik zei dat ik hem wilde vergeven, maar dat ik eerst een ding wilde weten: kon hij zichzelf vergiffenis schenken?
En?
Mama: Voor het eerst in het gesprek was hij de situatie niet meester. Alles ervoor was routine voor hem, maar toen ik die vraag stelde, keek hij weg en zei: ‘Telkens een familie langskomt, hoop ik dat ze die vraag niet stellen.’
Vervolgens mompelde hij iets, en werd hij stil. Ik drong aan, hij veegde iets uit zijn oog, en antwoordde: ‘Hoe kan je jezelf ooit vergeven als je gedaan hebt wat ik gedaan heb?’
Ik barstte in tranen uit. Niet om wat hij mij had aangedaan, maar omdat ik voor het eerst besefte hoeveel De Cock zelf leed, en dat hij nooit meer een normaal leven zou leiden. Op dat moment zag ik hem als een mens die leed. Dat veranderde mijn leven.
U hebt hem zelfs een knuffel gegeven.
Mama: Aan het einde van onze bijeenkomst vroeg ik hem of dat mocht. Natuurlijk was hij gechoqueerd. Hij stond op, drukte me dicht tegen hem aan en zei: ‘Het spijt me. Je vader zou zo trots geweest zijn op de vrouw die je geworden bent.’
Bent u een heilige?
Mama: (lacht) Nee hoor, ik ben geen uitzonderlijk mens. Als je een verhaal als het mijne hoort, denk je misschien dat je zoiets zelf nooit zou kunnen. Maar dan onderschat je hoe empathisch en medelevend we kunnen zijn.
Zuid-Afrikanen schamen zich over de apartheid.
Hoe gaat het tegenwoordig met Zuid-Afrika?
Mama: Het land worstelt met problemen, bijvoorbeeld in de elektriciteitsvoorziening. Momenteel woedt er een groot debat over enkele uitspraken van de voormalige president Willem Frederik de Klerk, die samen met Nelson Mandela de Nobelprijs heeft gewonnen. De Klerk heeft gezegd dat de apartheid geen misdaad tegen de mensheid was, maar met zo’n uitspraken minimaliseert hij het leed van de slachtoffers en zorgt hij voor veel spanningen.
De problemen zijn groot, maar daardoor kunnen er ook nieuwe leiders opstaan. Steeds meer Zuid-Afrikanen beseffen dat ze niet kunnen rekenen op de politici, maar dat ze zelf de handen uit de mouwen moeten steken. Dat ze zelf hun verantwoordelijkheid kunnen nemen is angstaanjagend, maar ook opwindend.
Iets gelijkaardigs zie je overigens in heel Afrika. En in de wereld, met figuren als de klimaatactiviste Greta Thunberg. Zij beseffen dat je niet gewoon moet achterover leunen en klagen, maar dat je zelf iets kan doen.
Als tiener had u een conflict met een leerkracht omdat hij de apartheid eenzijdig onderwees. Is het onderwijs verbeterd?
Mama: Eigenlijk niet. Hoe verder een periode van ons afligt, hoe minder we weten hoe het toen was. Veel Zuid-Afrikaanse jongeren, ook aan de universiteit, hebben merkwaardig weinig voeling met ons verleden. Best veel zwarte studenten beweren dat de apartheid voorbij is, en dat we er niet meer over moeten praten.
Toen ik dat voor het eerst hoorde, snapte ik niet wat er aan de hand was, maar die jongeren hebben niet het juiste onderwijs gekregen. Ze denken dat zijzelf, hun ouders en grootouders in armoede leven omdat ze niet hard genoeg hebben gewerkt, terwijl het systeem hen enorm benadeelt.
We zien de apartheid te vaak als een onderdrukkend systeem. Maar eigenlijk was het een oorlog. Als je het in die termen bekijkt, is het makkelijker te begrijpen dat we nu de naweeën van een oorlog beleven.
Wat wil u veranderen aan het onderwijs?
Mama: We moeten de geschiedenis op een goede manier onderwijzen, zodat de Zuid-Afrikanen een eerlijke dialoog kunnen voeren. We moeten hen daarbij geen schaamte aanpraten, dat heeft geen zin.
Maar zowel witte als zwarte jongeren moeten weten wat de apartheid was, en wat de slachtoffers hebben meegemaakt. Want ook al werd de democratie 25 jaar geleden ingevoerd, het economische systeem blijft een probleem. Zelfs als zwarte mensen een goede job bemachtigen, ligt hun inkomen lager, omdat ze vaak voor hun ouders en grootouders moeten zorgen die in armoede leven.
Kent de rest van de wereld de apartheid nog? Zelf was ik tien jaar oud toen die werd afgeschaft, en mijn kennis is in het beste geval rudimentair te noemen.
Mama: Tijdens mijn lezingen merk ik dat buitenlanders geen diepgaande kennis hebben van de apartheid. Vreemd genoeg zijn ze empathischer dan veel Zuid-Afrikanen, want die schamen zich over hun geschiedenis. Maar hoe kan je van de rest van de wereld verwachten dat ze de apartheid begrijpen, als Zuid-Afrikanen dat zelf niet doen?
Bekijk een video van een lezing van Candice Mama
4801.0Candice Mama480
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
