Een gratis visum, betaalde vlucht, taallessen Russisch en een maandelijks loon. Via verborgen rekruteringscampagnes worden Afrikaanse jongeren massaal geronseld om te vechten aan het Russische front. Sommigen worden misleid, anderen vertrekken bewust. ‘Rusland is de toekomst’, klinkt het op sociale media.
Door enorme verliezen aan eigen troepen heeft Rusland een constante behoefte aan meer mankracht om de oorlogsmachine draaiende te houden. Dat Moskou actief rekruteert in het buitenland is algemeen bekend, maar volgens Ruslandexpert Ivan Klyszcz (VUB) wordt het aantal vaak overschat: ‘Er zijn 4000 à 8.000 buitenlanders in het Russische leger – exclusief de Noord-Koreanen. Ze komen uit alle delen van de wereld, maar een aanzienlijk aantal uit Afrika.’ Claims dat er 10.000 Nepalezen, 5000 Cubanen en 15.000 Noord-Koreanen zouden meevechten zijn volgens Klyszcz niet correct.
‘Het groeiende antiwesterse en anti-Franse sentiment in West-Afrika slaat vaak om in openlijke sympathie voor Rusland.’
Onleesbare contracten
Wie de stap waagt naar Rusland, wordt een visum, maandsalaris, lessen Russisch en een nieuw leven beloofd. Maar bij aankomst stuiten sommigen op slechte leefomstandigheden en taalproblemen bij het tekenen van contracten. Zo zouden jonge mannen onbewust een militair contract tekenen in plaats van het studentencontract waarvoor ze oorspronkelijk kwamen.
Klyszcz benadrukt dat er wel degelijk veel mannen met militaire beweegredenen naar Rusland trekken. ‘Onderzoekers hebben bewijzen van systematische rekrutering’, vertelt hij. ‘Jonge mannen zoeken bewust contact met Rusland. Het is minder georganiseerd en gaat vaak via Telegramkanalen en tussenpersonen, maar is wel heel reëel: de wervingsadvertenties verschijnen in allerlei talen, van Frans en Chinees tot Amhaars, Swahili en Hausa, alsook de contracten die ze bij aankomst moeten tekenen.’
Pro-Russisch narratief
Hoewel Russisch staatsburgerschap en financiële motieven een rol spelen, zijn dat niet de enige drijfveren, zegt Klyszcz. ‘Het groeiende antiwesterse en anti-Franse sentiment in West-Afrika slaat vaak om in openlijke sympathie voor Rusland, een verhaal dat Moskou actief voedt en financiert.’ Zo ontstaan netwerken van Afrikaanse tussenpersonen en smokkelaars die jongeren naar Rusland sturen. Daarbij wordt de Russische betrokkenheid vaak verhuld.
Op sociale media is de steun zichtbaar: ‘Rusland heeft ons nooit gekoloniseerd, dus wie gaat vechten, doet dat vrijwillig’, luidt het op Tiktok. Voor velen staat Poetin symbool voor eerlijkheid en vrijheid, een scherp contrast met de kritiek die nogal wat Afrikanen hebben op Europese leiders. Rusland presenteert zich als alternatief voor het Westen, maar in werkelijkheid gebruikt ze uitzichtloze Afrikaanse jongeren om te vechten in een oorlog die de hunne niet is.
‘Jonge mannen zoeken bewust contact met Rusland. Het is minder georganiseerd, maar het is wel heel reëel.’
In landen die kampen met conflicten en humanitaire crises, zoals in Kameroen of Ethiopië, zijn jongeren extra vatbaar voor Russische rekrutering. ‘Wie uit rebellengroepen of oorlogsgebieden komt, heeft vaak geen ander professioneel leven buiten vechten. De stap naar Rusland is dan snel gezet’, legt Klyszcz uit.
Voor het Kremlin is de rekrutering vooral strategisch, zegt Klyszcz. ‘Rusland bouwt relaties met Afrikaanse landen uit om politieke steun te verzekeren, niet uit oprechte interesse. Afrikaanse landen hebben Rusland dan weer nodig voor graan en kunstmest. Zo blijft die balans bestaan.’
Droomleven van inluencers
Niet alleen mannen worden geronseld. Jonge vrouwen uit Oost- en Zuid Afrikaanse landen worden via influencers verleid om te studeren of werken in Moskou. In werkelijkheid belanden ze in een belangrijke dronefabriek in Tatarstan, waar ze vijftien uur per dag moeten werken in slechte omstandigheden. Meerdere vrouwen zeggen misleid te zijn, geen vrijheid te hebben en bovendien onbeschermd te werken met chemische stoffen.
Meerdere Afrikaanse vrouwen zeggen misleid te zijn, geen vrijheid te hebben en bovendien onbeschermd te werken met chemische stoffen.
De Special Economic Zone Alabuga, waar de drones gemaakt worden, is een groot productiecentrum in het zuidwesten van Tatarstan. De productie van Geran-2-drones, gebaseerd op de Iraanse Shahed 136, speelt een sleutelrol in aanvallen op Oekraïne.
Een Zuid-Afrikaanse influencer kwam onlangs in opspraak nadat ze van deze ‘oorlogsbanen’ had gepromoot. In Botswana heeft het trainingsprogramma inmiddels de aandacht van onderzoekers getrokken: Interpol is ingeschakeld om te onderzoeken of Alabuga Start betrokken is bij mensenhandel. Volgens The Associated Press zouden duizenden mensen zijn gerekruteerd uit Oeganda, Rwanda, Kenia, Zuid-Soedan, Nigeria en andere Afrikaanse landen.
Volgens cijfers die DW inkeek van een Russische overheidsdatabank, kwamen er in 2024 meer dan 111.000 Afrikaanse arbeidskrachten naar Rusland om te werken in fabrieken en andere sectoren — een stijging van 50 procentpunten vergeleken met het eerste oorlogsjaar in 2022. De sterkste groei werd geregistreerd bij Kameroeners, met daarnaast veel nieuwkomers uit Nigeria, Burkina Faso, Togo, de Centraal-Afrikaanse Republiek en Gambia.
De uitkomst voor Afrikaanse rekruten verschilt sterk. Als ze de oorlog overleven, blijven sommigen in Rusland, anderen geven zich over in Oekraïne of belanden in de Baltische staten. ‘Uiteindelijk komen ze meestal toch nog in Europa terecht’, concludeert Klyszcz.