Met hoge lonen en vergoedingen weet president Vladimir Poetin het verdriet en het gevoel van onrechtvaardigheid bij de families van de doden en gewonden te verzachten.
Juni blijkt een noodlottige maand te worden voor het Russische leger. Het begon met een gedurfde Oekraïense droneaanval op verschillende luchtmachtbases, van Siberië in het oosten tot Moermansk in het noorden.
Volgens Oekraïne werden daarbij 41 grote vliegtuigen vernield, ongeveer een derde van de Russische vloot strategische bommenwerpers. Maar er doemt nog een veel gewichtiger cijfer op: vóór het einde van de maand zal Rusland – op basis van het huidige tempo van zo’n 1000 gedode of gewonde soldaten per dag – zijn miljoenste slachtoffer hebben geleden sinds het begin van de grootschalige invasie van Oekraïne in februari 2022.
Die verbijsterende verliezen, die ruimschoots alle Russische verliezen in andere oorlogen sinds de Tweede Wereldoorlog overtreffen, getuigen van de hardnekkige verdediging van Oekraïne tegenover een veel sterkere vijand.
Tegelijkertijd roepen ze ook verontrustende vragen op voor de Europese NAVO-lidstaten: hoe kunnen democratieën die het individuele leven waarderen, een tegenstander afschrikken die zo weinig geeft om het leven van zijn soldaten dat hij jaar na jaar bereid is hen te offeren in een uitputtingsoorlog?
De Russische aanvalsgolven met kanonnenvoer zijn ‘grotendeels nutteloos’, zegt de Britse strateeg Sir Lawrence Freedman. ‘Maar er zijn geen tekenen van uitputting. Ze gaan gewoon door.’
Wat als Poetin een Ests stadje aanvalt? ‘40.000 dode militairen vinden wij een probleem, het Kremlin rekent anders’
250.000 doden
De sombere balans is afkomstig van cijfers die zijn opgesteld door de Oekraïense generale staf, en is dus voor discussie vatbaar. Toch wijken ze niet sterk af van schattingen van westerse inlichtingendiensten.
Ook onafhankelijke Russische media, zoals Meduza en Mediazona, komen tot soortgelijke ramingen. Rond deze tijd vorig jaar schatte Meduza dat tussen de 106.000 en 140.000 Russische soldaten waren gesneuveld. Hun analyse is grotendeels gebaseerd op erfrechtgegevens en overlijdensberichten op sociale media en in andere kanalen.
Een schatting van de oversterfte onder Russische mannen op basis van erfrechtgegevens kwam eind 2024 uit op 165.000 doden, waarvan 90.000 in de laatste zes maanden. Gezien de intensiteit van de Russische operaties in het voorbije jaar is het niet onrealistisch om te veronderstellen dat het aantal gesneuvelden inmiddels rond de 250.000 ligt. De verhouding ernstig gewonden per dode wordt geschat op vier op één, wat zowel de ernst van de verwondingen als het lage belang weerspiegelt dat Rusland hecht aan medische evacuatie en snelle behandeling in veldhospitalen.
Een bijkomende reden om deze slachtoffercijfers enige geloofwaardigheid toe te kennen, is dat ze in sterke mate gebaseerd zijn op daadwerkelijk tijdens gevechten opgelopen verliezen. In de meeste oorlogen is een aanzienlijk deel van de doden – ook onder strijders – te wijten aan ziekte, hongersnood, ongevallen of doelbewuste vervolging in bezette gebieden, wat een accurate telling extra moeilijk maakt.
Een treffend voorbeeld is de Tweede Congolese Oorlog (1998-2003), de dodelijkste oorlog van de 21e eeuw, die naar schatting 5,4 miljoen levens eiste, voornamelijk door ziekte en honger. Tijdens de Tweede Wereldoorlog kwamen van de bijna 27 miljoen gestorven Sovjetburgers er ongeveer 6,3 miljoen om in directe gevechten of aan hun verwondingen.
Meer drones en raketten: Rusland laat een hellevuur neerdalen op Oekraïne
Defensieve oorlog
Oekraïne publiceert zelf geen gedetailleerde cijfers over militaire verliezen. In december vorig jaar verklaarde president Volodymyr Zelensky dat sinds het begin van de invasie 43.000 Oekraïense soldaten waren gesneuveld en 370.000 gewond geraakt. Dat cijfer is vermoedelijk een onderschatting. Toch wijst het relatief lagere aantal Oekraïense slachtoffers op meerdere factoren.
Afgezien van de mislukte tegenoffensieven twee jaar geleden voert Oekraïne vooral een defensieve oorlog. De vooruitgang in drone-technologie speelt daarbij in het voordeel van de verdediging. Drones met explosieven, bestuurd in ‘first-person view’ (FPV), die doelbewust op tanks of soldaten worden gericht, vervullen vandaag eenzelfde rol als het machinegeweer in de Eerste Wereldoorlog: ze maken infanterieaanvallen extreem kostbaar. Rusland verloor sinds het begin van de oorlog bijna 11.000 tanks en zo’n 23.000 gepantserde voertuigen. Het rekent nu vooral op infanterieaanvallen van kleine groepen soldaten, te voet of zelfs op motorfietsen.
Operatie Spinnenweb: hoe Oekraïne erin geslaagd is om meer dan 40 Russische bommenwerpers te slopen
Een andere verklaring voor de grotere Russische slachtoffersaantallen is dat Oekraïne een democratie is, met slechts een kwart van de Russische bevolking om op terug te vallen. Het land moet dus zorg tonen voor het welzijn van zijn troepen. De verhouding gewonden per dode ligt bij Oekraïne vermoedelijk op acht op één. Telkens wanneer het Oekraïense leger daarin faalde, verergerden ook de problemen met rekrutering.
Rusland heeft elke maand 30.000 tot 40.000 nieuwe soldaten nodig om de linies te blijven vullen.
Toch blijft het opmerkelijk hoeveel verliezen Rusland weet te absorberen. Het heeft elke maand 30.000 tot 40.000 nieuwe soldaten nodig om de linies te blijven vullen. Ter vergelijking: het aantal Russische slachtoffers is vergelijkbaar met het totale aantal Britse doden in de Tweede Wereldoorlog, en nadert dat van de Verenigde Staten in diezelfde oorlog – toen de Amerikaanse bevolking vergelijkbaar was met de huidige Russische. Het aantal Russische doden in Oekraïne is meer dan vier keer hoger dan de Amerikaanse verliezen in Vietnam over acht jaar, een oorlog die aanleiding gaf tot massale protesten. Ook ligt het tien keer hoger dan het aantal Sovjetslachtoffers in Afghanistan.
Vijf keer het gemiddelde loon
Oekraïne vecht een oorlog van nationaal overleven. President Vladimir Poetin daarentegen heeft keuzemogelijkheden, maar voelt nauwelijks binnenlandse druk om ermee te stoppen. Nadat hij het overgrote deel van zijn professionele leger verloren heeft, heeft het Kremlin een nieuwe manier gevonden om het front van manschappen te blijven voorzien, zonder sociale onrust te riskeren. Het combineert de ideologische militarisering van de samenleving – door Russen ervan te overtuigen dat ze strijden tegen een imperialistische NAVO – met ruimhartige contracten voor wie zich aanmeldt.
Wat bedoelt Vladimir Poetin wanneer hij over de ‘onderliggende oorzaken’ van de oorlog in Oekraïne praat?
‘Poetin gelooft dat de Afghaanse oorlog een van de belangrijkste oorzaken is van de ineenstorting van de Sovjet-Unie’, zegt Aleksandr Golts van het Stockholm Centre for Eastern European Studies. ‘Hij heeft een revolutie teweeggebracht in het Russische militaire denken. Ik noem het marktmobilisatie, anderen spreken van doodonomie.’
De bedragen die soldaten ontvangen – meestal mannen uit armoedige provinciesteden, in de dertig of veertig – veranderen het leven van veel gezinnen ingrijpend. Volgens Elena Ratsjeva, een voormalige Russische journaliste die nu als onderzoeker werkt aan Oxford University, bedroeg de inschrijfpremie eind vorig jaar 1,19 miljoen roebel (13.400 euro), en lag het jaarloon van een contractsoldaat tussen de 3,5 en 5,2 miljoen roebel (39.133 tot 58.140 euro) – tot vijf keer het nationale gemiddelde. Als een soldaat sneuvelt, ontvangt zijn familie 11 tot 19 miljoen roebel, omgerekend 123.000 tot 212. 000 euro.
Volgens een peiling van het onafhankelijke Levada Centrum in oktober vorig jaar, zou 40 procent van de Russen ermee instemmen dat een familielid of goede vriend zich aanmeldt. Journalist Olesya Gerasimenko zag vorige zomer hoe veel vaders van middelbare leeftijd zich aanmeldden in een Moskous rekruteringscentrum, vergezeld van vrouw en kinderen, vastbesloten om hun gezin een betere toekomst te bieden. Volgens Golts is de impact zichtbaar in kleinere steden, waar de rekrutering het vlotst verloopt: er worden nieuwe huizen gebouwd, er verschijnen luxere auto’s in het straatbeeld, en nagelstudio’s en fitnesscentra openen de deuren.
Voorlopig, zegt Ratsjeva, aanvaardt de Russische samenleving dit systeem als alternatief voor een volledige mobilisatie. 88 procent van de Russen steunt het idee dat huurlingen geld en voordelen ontvangen ‘in onze plaats’. Voor de families van de doden en gewonden verzachten de hoge uitbetalingen het verdriet, het gevoel van onrechtvaardigheid, en helpen ze de samenleving om morele verantwoordelijkheid voor het oorlogsleed te ontlopen, aldus Ratsjeva. Met andere woorden: het contract is niet alleen tussen de soldaat en de staat. De vraag waar niemand een antwoord op heeft, is hoe lang dat contract standhoudt.
