15 jaar na het protest op Tienanmen weten veel Chinese jongeren niet wat toen is gebeurd. Drie vragen aan Hubert Van Humbeeck, voormalig hoofdredacteur van Knack.
Nu al weten vele Chinese jongeren niet meer wat toen gebeurde. Zal Tienanmen vergeten worden eenmaal de generatie die het meemaakte weg is?
Hubert Van Humbeeck: ‘De Chinese overheid doet er alles aan om de herinnering aan wat toen is gebeurd te begraven. Zelfs wie nog maar naar informatie zoekt op het internet, riskeert arrestatie. Voor zover die informatie beschikbaar is, want elke verwijzing naar Tienanmen of 4 juni 1989 wordt afgeblokt. Veel Chinese jongeren weten dus niet wat is gebeurd. De gebeurtenissen op Tienanmen stonden in datzelfde jaar 1989 ook in de schaduw van de val van de Muur in Berlijn enkele maanden later.
Toch zit het verhaal van Tienanmen wellicht in een soort van collectief geheugen. Het zal niet vergeten worden. Daarom ook dat ik denk dat studenten nu wel uitkijken. Het begon toen ook allemaal bijzonder onschuldig: de studenten wilden geen revolutie, zelfs nauwelijks verandering. Ze wilden aanvankelijk alleen een gesprek met de politieke leiders. Vragen over meer democratie kwamen pas geleidelijk aan bod, toen bleek dat de toenmalige partijchef Zhao Ziyang oren had naar hun vragen. De oude leider Deng Xiaoping kwam daarop voor zijn laatste kunstje uit pensioen om met harde hand orde op zaken te stellen.
Maar het economische succes maakt ook dat het land nauwelijks is aangesproken op de doden die toen zijn gevallen. De rol van China in de wereld is sindsdien veranderd. China kreeg economische, maar geen politieke vrijheid. En daar moeten de Chinezen het nog altijd mee stellen.’
Waarom probeert het regime de herinnering aan Tienanmen zo halsstarrig tegen te houden? Zou het hen niet meer opleveren excuses aan te bieden?
Van Humbeeck: ‘Het regime in China is niet van het soort dat excuses aanbiedt. Dat blijkt ook uit de houding tegenover de Oeigoerse minderheid in de provincie Xinjiang. Het haalt in het Westen nauwelijks het nieuws, maar er was in China de voorbije jaren behoorlijk veel sociale onrust. Maar die heeft minder met politieke vrijheden te maken, dan met werkomstandigheden en leefomgeving.’
Wat maakt dat het beeld van die ’tankman’ zo in ons collectief geheugen is gegrift?
Van Humbeeck: ‘Iedereen heeft dat iconische beeld voor ogen van die ene man, die met zijn boodschappentasje voor een rij tanks staat. Dat komt ook omdat er geen beelden zijn van wat zich enkele straten verder afspeelde.
De verbijstering daarover was toen ook groot omdat niemand verwachtte dat het leger zo hard zou optreden. Het ‘volksleger’ betekende toen in China nog echt: een leger voor het volk. Er werden voor de operatie ook eenheden aangevoerd van buiten Peking, die zeker geen banden hadden met de mensen op het plein.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier