Terwijl de regering-Wilmès tobt over de beslissing om de kerncentrales al dan niet open te houden, worstelde de Belgische kernenergiesector vorige maand met de fall-out van de kernramp van Tsjernobyl.
Iedere week zoekt Knack naar misleidende informatie op het internet.
In de tweede helft van april zond Canvas de bejubelde HBO-miniserie Chernobyl uit. Het gefictionaliseerde relaas van de kernramp in Tsjernobyl is internationaal zowel bij recensenten als bij het publiek een groot succes. De dure productie, pakkende vertolkingen en beklemmende soundtrack laten op veel kijkers een diepe indruk na. De uitzending op Canvas zinderde ook na op Wikipedia: het Wiki-artikel ‘Kernramp van Tsjernobyl’, dat op een normale dag ongeveer 1000 paginaweergaven telt, verwerkte op 15 april plotseling meer dan 20.000 bezoekers. In de daaropvolgende week was het geregeld de drukst bezochte van alle Nederlandstalige Wikipediapagina’s. In de Verenigde Staten had zich in mei 2019 hetzelfde fenomeen voorgedaan, toen de miniserie er in première werd uitgezonden.
Canvas-kijkers die na de aftiteling ‘Tsjernobyl’ googelden, kregen echter als eerste zoekresultaat niet het Wikipedia-artikel voorgeschoteld, maar een betaalde advertentie die doorverwees naar de website van het Nucleair Forum. Die federatie en lobbygroep vertegenwoordigt dertien organisaties uit diverse toepassingen van kerntechnologie, gaande van energieproducenten die kerncentrales uitbaten, zoals Luminus en Engie, tot allerlei centra en ondernemingen actief in onderzoek, toepassingen of logistiek van radioactieve materialen.
Behalve de Googleadvertentie lanceerde Nucleair Forum ook een reclamecampagne op Facebook, waar de organisatie de schermnaam ‘Tout sur le nucléaire / Alles over kernenergie’ gebruikt. Sinds 14 april verschenen elf verschillende advertenties voor de Vlaamse markt, onder andere gericht naar mensen die interesse vertoonden in ’televisieseries’. ‘Nu de HBO-serie Chernobyl op tv is, is de ramp weer actueel. Maar wat liep er mis en waarom kan zoiets niet bij ons gebeuren?’ luidde een van de gesponsorde boodschappen. Elders klonk het: ‘Kernenergie is de “bad guy” in de reeks Chernobyl. Maar wat is historisch juist en wat is fictie? We zochten het voor je uit.’ De gesponsorde Facebookposts verwezen door naar twee artikels op de website van het Nucleair Forum: een bestaand, breder stuk over Tsjernobyl en een recent artikel dat ‘Chernobyl van HBO: feiten versus fictie’ heet.
Waarom die advertentiecampagne? Woordvoerder Matthias Meersschaert legt uit dat het Nucleair Forum het zijn taak vindt ‘om de feiten in detail uit te leggen en foutieve percepties te vermijden’. Voor de kernenergiesector kwam de timing van de uitzending zacht gezegd ongelegen. Niet alleen was er de jaarlijkse internationale herdenking van de ramp op 26 april, vorige maand moesten ook 1400 Oekraïense brandweerlui uitrukken om hardnekkige bosbranden te bestrijden in de nucleaire exclusiezone rond de reactor. Tegen die achtergrond probeert het Nucleair Forum de publieke opinie ervan te overtuigen dat de Belgische regering de geplande kernuitstap in 2025 beter zou terugdraaien.
Zombies
Hoe accuraat is de factcheck van het Nucleair Forum? Over de gefictionaliseerde aspecten van de HBO-serie zijn het voorbije jaar al talloze artikels verschenen. Die wijzen er bijvoorbeeld op dat Oelana Chomjoek, het personage dat door Emily Watson wordt vertolkt, een verzonnen composietpersonage is, of dat het hoofdpersonage Valery Legasov in werkelijkheid niet aanwezig was op het Tsjernobylproces. Het Nucleair Forum focust vooral op wat het ‘het echte hoofdpersonage in de reeks’ noemt: kernenergie en radioactiviteit. Enerzijds wijst de factcheck van het Forum terecht op allerlei onjuistheden en artistieke vrijheden. Zo vond de helikoptercrash, die in de serie kort na de kernramp te zien is, inderdaad pas zes maanden later plaats. Ook is er geen bewijs dat de bewoners van het nabijgelegen Pripjat die de kernramp zouden hebben gadegeslagen vanaf de zogenaamde Brug des Doods later allemaal omkwamen. Maar de factcheck bevat anderzijds ook verschillende onzorgvuldigheden.
Soms gaat het om kleine fouten, zoals een vermangeld citaat van een voormalige Tsjernobylwerknemer. Soms gaat het om ernstige minimaliseringen. Het Nucleair Forum neemt bijvoorbeeld aanstoot aan wat het ‘zombieachtige verschijnselen’ noemt bij de weergave van de ergste stralingsslachtoffers onder de personages. Volgens de factcheck van het Forum komt bij hoge stralingsdosissen ‘de huid niet los van het lichaam’ en is er slechts sprake van ‘een opeenhoping van extracellulair vocht in het weefsel, zoals de reactie van onze huid op een muggenbeet of steek door een netel’. De weergave van stralingswonden in de tv-serie is inderdaad bijzonder dramatisch, maar ‘droge en vochtige desquamatie’ (het loskomen van de huid), blaarvorming, zweren en necrose zijn wel degelijk voorkomende gevolgen van blootstelling van de huid aan hoge dosissen radioactieve straling. Contemporaine getuigen en beeldmateriaal bevestigen de ernst van de huidverwondingen bij Tsjernobylslachtoffers.
De factcheck hekelt verder dat de tv-serie radioactieve straling zou voorstellen als ‘besmettelijk’, zoals een virus of een gif. Het is ‘compleet fout’, stelt het Nucleair Forum, dat de hand van een verpleegster in het ziekenhuis na contact met een brandweerman ‘vurig rood’ wordt. Toch is radioactieve contaminatie wel degelijk overdraagbaar, ook tussen personen. Intern gecontamineerde personen kunnen ze doorgeven via lichaamsvocht. Externe contaminatie door afzetting van radioactief materiaal op kledij, huid of haren kan zich eveneens verspreiden. De bewuste verpleegster in de tv-serie is daarvan een voorbeeld: haar hand werd niet rood na contact met een persoon, maar na een scène waarin ze hielp om de ernstig gecontamineerde kleding en laarzen van brandweerlui uit te trekken en in de kelders van het ziekenhuis te deponeren.
Disclaimer
Opvallend aan de Facebookcampagne van het Nucleair Forum is dat slechts twee van de elf gesponsorde posts een disclaimer bevatten dat ze gaan over ‘maatschappelijke kwesties, verkiezingen of politiek’. Facebook verplicht een dergelijke waarschuwing om de transparantie van politieke en maatschappelijk relevante advertenties te vergroten. Meersschaert schuift de verantwoordelijkheid door naar het ‘gespecialiseerde media buying agency‘ dat de advertenties in opdracht aankocht: ‘Is een factcheckpagina over een tv-serie een maatschappelijke kwestie? Mogelijk vond het agentschap van niet, en Facebook van wel.’
In ieder geval legt het Nucleair Forum in de laatste paragrafen van zijn factcheck zelf de link met het huidige maatschappelijke debat over kernenergie. ‘Op een tijdstip dat we belangrijke beslissingen zullen moeten nemen over de energietoekomst van ons land, is een rationeel debat over voor- en nadelen van verschillende energiebronnen meer dan welkom’, valt er te lezen. Ook op Twitter meldt de organisatie dat ze het belangrijk vindt om via haar website ‘uit te leggen waarom Tsjernobyl niet gebruikt kan worden als “argument” tegen kernenergie.’ Kort voor het ter perse gaan heeft Facebook alle advertenties verwijderd die door het Nucleair Forum zonder politiek waarschuwingslabel waren weergegeven. In de langlopende strijd om de publieke opinie in ons land was het uiteindelijk een Amerikaanse tv-serie die de Belgische kernenergiesector tot een opvallend pr-offensief heeft verplicht.
De factcheck van het Nucleair Forum bevat ook verschillende onzorgvuldigheden.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
