‘Turkse raketten staan op scherp. Incidenten met Europese landen zijn dus goed denkbaar’

‘Erdogan zorgt voor spanningen en die zullen niet snel verdwijnen’, schrijft Jonathan Holslag (VUB).

Turkije verkeert in vrije val. De economie van het land was al verzwakt, maar de coronapandemie doet het op zijn grondvesten daveren. De werkloosheid piekt en de buitenlandse schuld neemt razendsnel toe. Het consumentenvertrouwen is volledig zoek. President Recep Tayyip Erdogan ziet nog één kans om de verkiezingen voorzien voor 2023 te winnen: de vlucht vooruit. Hij wil de interne eenheid versterken door externe vijanden te zoeken. De macht van Erdogan brokkelt af, maar hij kan de hele regio in zijn ondergang meesleuren.

De Turkse president slaat wild om zich heen. Eerder zocht hij de confrontatie met Israël, Rusland en Egypte. Telkens dreef hij de spanningen op, maar liet hij ze nét niet uit de hand lopen. Nu kiest Ankara opnieuw voor een ramkoers met het Westen. Enkele maanden geleden dreigde Turkije Syrische vluchtelingen naar Europa te sturen. Vervolgens maakte Erdogan van de Hagia Sophia, de Byzantijnse architectuurparel die met zijn enorme koepel het uitzicht van Istanbul bepaalt, opnieuw een moskee.

Tezelfdertijd stuurde hij er schepen op uit om aardgas te zoeken in wateren die verdragsmatig onder het gezag van Griekenland staan. Ankara betwist de juridische grond van Athenes zeggenschap. De Oruc Reis, een groot Turks onderzoeksschip, werd door vijf Turkse oorlogsschepen begeleid naar de betwiste zee. Oruc Reis, ook bekend als kapitein Roodbaard, was in de vijftiende en zestiende eeuw een beruchte Ottomaanse veroveraar, de kwelduivel van de Europese vloten in de Middellandse Zee. Die naam is dus niet toevallig gekozen.

Vandaag is de Turkse marine relatief klein en onervaren, maar de Middellandse Zee is sowieso turbulent geworden. De onveiligheid rondom is groot en tal van andere landen, met inbegrip van Rusland en Egypte, worden assertiever. Het maritieme nationalisme van Erdogan drijft vooral opnieuw een wig tussen de Europese landen. Frankrijk is Griekenland te hulp gesneld. Italië, Malta en Spanje blijven vasthouden aan goede betrekkingen met de Turken. Op het moment dat de Fransen en de Grieken weerwerk boden, sloot Spanje een handelsverdrag met Turkije af. Duitsland bemiddelt.

Erdogan probeert bij zijn achterban het beeld te scheppen dat Europa Turkije belemmert bij de behartiging van zijn maritieme belangen – de uitbouw van het zogenoemde ‘blauwe moederland’. Tezelfdertijd drijft hij de spot met de Europeanen, met de bemiddelingspogingen van Angela Merkel en met het ‘neokolonialisme’ van Emmanuel Macron. Het verdeelde Europa is de gedroomde tegenstander voor de president: een aantal Europese landen is kritisch genoeg om ze als vijanden af te schilderen, andere zijn opportunistisch genoeg om een collectief Europees front te ontlopen.

2023 is nog ver weg. Met de combinatie van economische rampspoed in Turkije en torenhoge militaire ambities loopt president Erdogan het risico op uitputting. Er zijn geen indicaties dat de economie zich de komende jaren zal herpakken. Investeerders keren Turkije de rug toe en vermogende families halen fortuinen het land uit. Militaire overwinningen zitten er evenmin in: de Turkse interventies in Libië en Syrië zijn intussen vastgelopen. Als het de komende jaren zou komen tot een confrontatie, dan is de Turkse marine niet opgewassen tegen landen als pakweg Frankrijk.

Erdogan meet zich wel de allures van een Ottomaanse sultan aan, maar hij ontbeert dergelijke macht. Toch blijft de situatie dreigend. Verschillende keren al waagden Turkse oorlogsschepen het om hun vuurgeleidingsradar op Europese marineschepen te richten, hetgeen zoveel betekent als: ‘We schieten je zo naar de bodem van de zee.’ Turkse gevechtsvliegtuigen scheren rakelings langs Griekse schepen en vliegtuigen. Turkse luchtverdedigingsraketten staan op scherp. Incidenten met Europese landen zijn dus goed denkbaar.

Het belangrijkste gevolg is dat de Middellandse Zee nog meer een kluwen van territoriale conflicten wordt. Ondertussen houden andere mogendheden nauwlettend in de gaten hoe het spel gespeeld wordt. Hoezeer zijn de Europese landen nog in staat om hun verdeeldheid te overwinnen? In welke mate kunnen hun vloten reageren op provocaties? Komt het tot een breuk binnen de NAVO? Blijven de Amerikanen gewicht in de schaal werpen? Wat is het effect van de inzet van nieuwe wapens, zoals drones en geavanceerde systemen voor elektronische oorlogvoering?

Zelfs zonder een eenentwintigste-eeuws equivalent van de Slag bij Zonchio, het zeegevecht in 1499 waarbij de Ottomanen de Europeanen overwonnen, verandert de machtsbalans in de Middellandse Zee. Erdogan zorgt voor spanningen en die zullen niet snel verdwijnen, welk lot de Turkse president ook te wachten staat.