Tunesië opgeschrikt door politiek steekspel: staatsgreep of legitiem manoeuvre?

Anti-regeringsprotesten in Tunesië op 25/07/2021 © belga
Kamiel Vermeylen

In Tunesië staat het politieke bestel op zijn kop. Aanleiding is een manoeuvre van de zittende president om de macht naar zich toe te trekken. Tegenstanders spreken van een regelrechte staatsgreep. Wat is er aan de hand?

De Tunesische president Kais Saied heeft zondag de regering van premier Hechim Mechichi de laan uitgestuurd en de parlementaire werkzaamheden voor dertig dagen opgeschort – een periode die kan worden verlengd. Parlementsleden zijn hun immuniteit kwijt. Saied kondigde bovendien dat hij de uitvoerende macht naar zich zal toetrekken en snel een nieuwe eerste minister zal aanstellen. Tegenstanders, vooral de gematigde Islamitische regeringspartij Ennahda, spreken van een regelrechte staatsgreep en roepen hun aanhangers op om de straat op te gaan. Waarnemers vrezen voor een opflakkering van geweld in het enige land waar de Arabische opstanden van 2011 tot een aanzienlijke democratisering van het politieke bestel hebben geleid.

Crisis na crisis

Tunesië verkeert weliswaar al een tijdlang in de problemen. Het coronavirus raast momenteel als een sneltrein doorheen het Noord-Afrikaanse land. Ook bij de zopas afgezette eerste minister Hechim Mechichi werd het coronavirus in juni vastgesteld. Enkel in Namibië en op de Fiji-eilanden ligt het aantal overlijdens per miljoen inwoners momenteel hoger dan in Tunesië. Ziekenhuizen kampen al een tijdlang met acute zuurstoftekorten en beschermingsmaterieel, dokters slaken noodkreten. Volgens de laatste gegevens heeft nog maar 13,5 procent van de bevolking minstens één dosis coronavaccin ontvangen en is 7 procent volledig gevaccineerd – België heeft het land 150.000 vaccins en ander medisch materiaal geschonken.

Vorige week liep het volledig fout wanneer de toenmalige minister van Volksgezondheid aankondigde dat er op een Tunesische feestdag een onbepaalde hoeveelheid vaccins beschikbaar zou zijn. Door de massale opkomst geraakte de voorraad echter in sneltempo uitgeput en bleven veel Tunesiërs verstoken van een felbegeerde eerste of tweede prik. De aanleiding voor toenmalig eerste minister Hichem Mechichi om zijn minister van Volksgezondheid de laan uit te sturen. Al kon dat de teleurstelling en woede bij velen niet verzachten. Voor president Saied, die verantwoordelijk is voor de strijdkrachten, reden genoeg om het leger in te schakelen bij de bestrijding van de covidpandemie.

Daarnaast zit Tunesië al een tijdlang economisch aan de grond. Zo ondervindt de toeristische sector in het land al een tijdlang problemen door sporadische aanslagen van islamitische extremisten in het land. Vorig jaar viel het bruto binnenlands product (bbp) volgens het Internationaal Monetair Fonds (IMF) met maar liefst 8,8 procent terug – een evolutie waarvan Tunesië vanaf dit jaar met mondjesmaat zou moeten herstellen. De directe buitenlandse investeringen in het land daalden in het eerste kwartaal van dit jaar met 31 procent. Momenteel lopen er onderhandelingen tussen het IMF en Tunesië over bijkomende leningen om het land van een faillissement te behoeden.

Protesten

De precaire economische situatie, de sputterende vaccinatiecampagne en snelle stijging van het aantal coronagevallen zorgden afgelopen zondag voor een golf van protesten doorheen het land. Die zijn weinig verrassend gericht tegen regeringspartij Ennahda, een gematigde Islamitische partij die in het parlement de meeste zetels heeft. De partij is sedert de Arabische opstanden de grootste in het land, maar zag haar steun steeds verder afbrokkelen. Bovendien heeft Tunesië de afgelopen jaren veel politieke oproer gekend en was de regering-Mechichi reeds de derde op twee jaar tijd. Afgelopen zondag werden enkele kantoren van de partij doorheen het land aangevallen en in brand gestoken.

Bovendien ligt de grootste partij van het land Ennahda, die tot het manoeuvre van Saied in de regering zat, al een tijdlang in de clinch ligt de zittende president. Saied, voormalig professor grondwettelijk recht, schopte het in 2019 als een onafhankelijke kandidaat met zeventig procent van de stemmen tot in het presidentieel paleis. Aanvankelijk verliepen de betrekkingen tussen hem en Mechichi best goed. Tot die laatste in januari van dit jaar de regering wilde herschikken en op een veto van het staatshoofd stootte. Sindsdien ontstond er een politieke impasse in het land die goed bestuur nagenoeg onmogelijk maakte.

Tunesisch president Kais Saied
Tunesisch president Kais Saied© Reuters

Saieds manoeuvre komt tegen die achtergrond niet uit de lucht gevallen. Sterker nog, er waren heel wat signalen dat Saied een en ander aan het bekokstoven was. Reeds in april jongstleden benadrukte de president dat niemand anders dan hijzelf aan het hoofd staat van het leger én de politiediensten. Vooral dat laatste zorgde toen voor oproer, want volgens de grondwet uit 2014 is de eerste minister daar de uiteindelijke verantwoordelijke van de politiemacht.

Niet onbelangrijk: Tunesië is er na de goedgekeurde grondwet in 2014 nooit in geslaagd om een Grondwettelijk Hof op te richten om bovenstaande geschillen uit te klaren. In diezelfde toespraak liet Saied bovendien optekenen dat de parlementaire immuniteit niet langer houdbaar was.

Met andere woorden boden de protesten van afgelopen zondag Saied de uitgelezen kans om het laken naar zich toe te trekken. Enkele uren na Saieds aankondiging rolden op strategische plekken in de hoofdstad legerwagens door de straten. Parlementairen worden de toezicht tot het halfrond ontzegd. De president liet bovendien optekenen dat hij geweld van tegenstanders geenszins zou dulden. ‘Kogels zullen worden beantwoord met kogels’, aldus de Tunesische president.

Confrontaties

Vrijwel meteen na de aankondiging bliezen grote aantallen mensen verzamelen in de hoofdstad Tunis en andere steden om Saieds beslissing toe te juichen. In het centrum van Tunis kwamen de feestvierders voornamelijk op de Habib Bourguiba-laan samen – daar waar ruim tien jaar geleden de Arabische opstanden ontstonden.

Bij monde van Ennahda-partijkopstuk en parlementsvoorzitter Rached al-Ghannouchi betekent het manoeuvre van de Saied niets minder dan een regelrechte staatsgreep. Ennahda-politici vragen hun achterban om zich niet zomaar bij de gang van zaken neer te leggen.

Maandagmiddag ontstonden er in de omgeving van het versperde parlement confrontaties tussen de verschillende kampen. Intussen zou de rust er wel zijn teruggekeerd, meldt AP-correspondente Franscesca Ebel vanuit de hoofdstad.

In de rest van de wereld weerklinken alvast bezorgde reacties. Het Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken laat optekenen dat het grondwettelijke bestel in het land moet worden gerespecteerd en meent dat Saied de grondwet erg ruim interpreteert. En zo blijft het ruim tien jaar na het begin van de Arabische opstanden in Tunesië afwachten of het fragiele democratische bestel in het land terug naar af gaat of net een duwtje in de rug krijgt.

Een aanhanger van regeringspartij Ennahda in een opstootje met een politie-agent in de Tunesische hoofdstad Tunis.
Een aanhanger van regeringspartij Ennahda in een opstootje met een politie-agent in de Tunesische hoofdstad Tunis.© Reuters

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content