De Amerikaanse president Donald Trump noemde zijn ontmoeting met Vladimir Poetin een succes. Maar Gabrielius Landsbergis, ex-minister van Buitenlandse Zaken van Litouwen, denkt daar heel anders over. ‘Geef Poetin een hand, en hij neemt niet alleen je arm, maar bijt ook nog je vinger af.’
Afgelopen vrijdag hebben Amerikaans president Donald Trump en zijn Russische ambtsgenoot Vladimir Poetin elkaar ontmoet op de Amerikaanse luchtmachtbasis Elmendorf-Richardson in Alaska. Trump gaf de ontmoeting na afloop een welverdiende tien op tien. Maar van de voormalige Litouwse minister van Buitenlandse Zaken krijgt de Amerikaanse president eerder een dikke buis. ‘Trump liet zich wel erg gemakkelijk inpakken. Poetin keerde terug naar Moskou met alles waar hij op uit was.’
Hoe bedoelt u?
Gabrielius Landsbergis: Trump heeft ontzag voor Poetin. Dat merkte je in Alaska aan kleine en grote dingen. De rode loper werd door Amerikaanse militairen uitgerold, Trump applaudisseerde voor Poetin bij diens aankomst, hij nam zijn Russische collega mee in zijn eigen wagen en op de persconferentie kreeg Poetin de meeste spreektijd. Dat zijn allemaal zaken die we niet bepaald van Trump gewoon zijn. Of toch wat de inhoud betreft. Trump dreigde met sancties als Poetin niet snel met een staakt-het-vuren akkoord zou gaan, maar dat dreigement is intussen helemaal naar de achtergrond verdwenen terwijl de Russische bombardementen en opmars verdergaan. Wat Trump vrijdag in Alaska deed, was exact wat Poetin wilde. En Poetin vindt het allemaal vanzelfsprekend. Hij krijgt, zonder te moeten geven. Geef hem een hand, en hij neemt niet alleen je arm, maar bijt ook nog je vinger af. Het doet denken aan Jozef Stalin in 1945: die kreeg van het Westen alles waar hij om vroeg, en zelfs dat stemde de man niet tevreden, met alle gevolgen van dien.
Trump zorgt voor een nieuwe diplomatieke dynamiek. Is dat al geen verdienste op zich?
Landsbergis: Dat hangt af van de vraag of Trump het niet nóg erger maakt. Er is afgelopen vrijdag in Alaska wel degelijk iets aan Trumps opvattingen veranderd. Wanneer hij in januari opnieuw aan de macht kwam, was zijn boodschap duidelijk: het doden moet stoppen. Daarom hamerde hij de voorbije zeven maanden zo nadrukkelijk op een staakt-het-vuren. En hoewel het wantrouwen in Kiev aanvankelijk groot was, begon ook Oekraïne die lijn stukje bij beetje over te nemen – zeker nadat Trump Oekraïens president Volodymyr Zelensky in het Witte Huis een uitbrander had gegeven. Het is ook de logische gang van zaken: eerst stop je met schieten, dan zit je met elkaar rond tafel. Maar sinds vrijdag lijkt Trump zo’n staakt-het-vuren als voorwaarde voor onderhandelingen los te laten. Hij wil, ongeduldig zoals hij is, in één klap een alomvattend vredesakkoord. Dat is een totaal andere benadering en sluit naadloos aan bij de wensen van Poetin. De Russische president vraag al langer dat de ‘grondoorzaken’ van de oorlog worden aangepakt en blijft het liefst de militaire druk opvoeren tijdens de onderhandelingen.
Er wordt dezer dagen druk gespeculeerd over toegevingen – met name het opgeven of ruilen van territorium. Trump meent dat Oekraïne de Krim en het NAVO-lidmaatschap moet loslaten.
Landsbergis: Voor Oekraïne is dat begrijpelijkerwijs een uiterst moeilijke kwestie – zeker als het gaat over territorium dat Rusland niet eens helemaal onder controle heeft, zoals in de Donbasregio. Maar het is nogal hallucinant om te moeten vaststellen dat er wordt gediscussieerd over de mogelijkheid om het door Rusland veroverde gebied alleen feitelijk te erkennen, en niet juridisch. De Baltische Staten, waar ik vandaan kom, werden door de Sovjet-Unie ook jarenlang bezet. Ook hier hebben mensen hun leven verloren in de strijd om aan het juk van Moskou te ontsnappen. De Oekraïners vechten al drieënhalf jaar voor hun levens en hun onafhankelijkheid. Voor hen maakt het niet uit als hun woonplaats feitelijk door Rusland gecontroleerd wordt, dat Europa dat niet juridisch erkent.
‘Vergis je niet: Poetins oorlogsdoelen blijven onveranderd.’
Bij een compromis moeten er toch aan weerskanten toegevingen worden gedaan?
Landsbergis: Akkoord. En waartoe is Poetin bereid? Alleen maar even stoppen met moorden? Met zulke compromissen wordt agressie beloond, niet bestraft. Vergis je niet: Poetins oorlogsdoelen blijven onveranderd. Voor hem heeft Oekraïne geen recht op een onafhankelijk bestaan en móét het land volledig onder Russische controle komen. Zelfs met een overeenkomst zal Poetin het veroverde Oekraïense gebied binnen afzienbare tijd gebruiken als springplank om zijn veldtocht voort te zetten, net zoals hij dat in februari 2022 deed met het gebied dat Rusland vanaf 2014 onder controle kreeg. De Minsk-akkoorden die daarop volgden, werden door Moskou evenmin gerespecteerd.
Veiligheidsgaranties voor Oekraïne zouden ditmaal wel moeten voorkomen dat Poetin opnieuw de wapens opneemt – u had het al over een afschrikkingsmacht. Gelooft u daarin?
Landsbergis: Op dit moment helaas niet. Europa en zijn leiders beseffen nog altijd niet dat de vredestijd voorbij is en dat Rusland de Europese landkaart met bruut geweld wil herschikken – en niet alleen die van Oekraïne. Een van de redenen waarom Europa Oekraïne al drieënhalf jaar lang onvoldoende steunt, is omdat het tijd wil kopen om zichzelf op een Russische aanval voor te bereiden. Tot zover reikt het strategische denken op vele plaatsen van het oude continent momenteel. Dat blijft een enorme strategische fout. Wie denkt dat we Rusland in de onderhandelingskamer kunnen verslaan vanuit een positie van zwakte, is in het beste geval naïef en in het slechtste geval medeplichtig.
Met veiligheidsgaranties heeft Oekraïne bovendien geen goede ervaringen.
Landsbergis: Inderdaad. In 1994 ging het land ermee akkoord kernwapens uit de Sovjettijd op te geven in ruil voor veiligheidsgaranties van het Westen, maar die bleken meer dan eens een dode letter. Bovendien wil Poetin dat alle landen die Oekraïne veiligheidsgaranties bieden, Rusland incluis, het unaniem met elkaar eens raken voordat er, in het geval van een nieuwe oorlog, bijstand kan komen. Die eis legde Rusland al in 2022 op tafel. Rusland wil met andere woorden een veto, waardoor er helemaal geen garantie op bijstand bestaat. Ook benadrukt Trumps speciaal gezant Steve Witkoff dat Rusland bereid is om in zijn grondwet op te nemen dat het Oekraïne niet meer zou aanvallen.
‘Het Westen moet alles op tafel leggen.’
Wat kan en moet het Westen op tafel leggen?
Landsbergis: Alles. NAVO-lidmaatschap, EU-lidmaatschap, een geloofwaardige afschrikkingsmacht, nieuwe sanctiepakketten die de Russische schaduwvloot in het hart raken, militaire en financiële steun voor Oekraïne, onder meer met de honderden miljarden aan bevroren Russische tegoeden. Pas dan zal Poetin onder de indruk zijn en substantiële toegevingen durven te doen. Voor het Westen, en zeker voor Europa, is dat bovendien met voorsprong de goedkoopste optie – zowel op het vlak van mensenlevens als vanuit een financieel oogpunt. Als we toelaten dat Poetin in Oekraïne zijn slag slaat, dan zal hij dat binnen afzienbare tijd elders proberen te doen. Ooit zullen we moeten laten zien dat het ons menens is, en het is veel verstandiger om dat meteen te doen. Als een land, dat de Verenigde Staten en Europa als bondgenoten heeft, een oorlog verliest, dan ligt dat toch vooral aan de bondgenoten.
Maar liefst acht Europese leiders probeerden Trump maandag op andere gedachten te brengen.
Landsbergis: Dat was wél een overtuigend signaal: de mensen die in Washington moesten zijn, waren er. Frans president Emmanuel Macron, Brits premier Keir Starmer en Duits Bondskanselier Friedrich Merz kunnen veel gewicht in de schaal leggen als het gaat over wapens en industrie, en commissievoorzitter Ursula von der Leyen wat betreft de sancties. Fins president Alexander Stubb en Italiaans premier Giorgia Meloni staan erom bekend goed op Trump te kunnen inpraten. Desalniettemin komt Europa steeds meer voor een dilemma te staan. Het is verre van ondenkbaar dat niet Poetin, maar wel Zelensky weldra een nieuw ultimatum van Trump aan zijn broek krijgt om toegevingen te slikken. Hoe zal Europa daarmee omgaan? Blijft het Zelensky steunen of sluit het zich uit vrees voor Trumps toorn bij Washington aan? Dat laatste zou een fatale fout blijken.
