Taalstrijd in Zuid-Afrika: ‘Afrikaans heeft altijd gefloreerd als het onderdrukt werd’

Na heel wat protest kondigde de Universiteit van Stellenbosch in Zuid-Afrika onlangs aan dat het Afrikaans niet langer de eerste onderwijstaal wordt in de instelling. De beslissing zorgde voor heel wat ophef bij Afrikaanssprekende studenten en personeelsleden, schrijft Elisabeth Brockmans.

De Universiteit Stellenbosch in Zuid-Afrika besloot op 22 juni dat ze niet langer het Afrikaans zal gebruiken als eerste taal van onderwijs. Engels en Afrikaans komen op hetzelfde niveau. De beslissing viel na meerdere betogingen dit jaar van voornamelijk zwarte studenten. Volgens Francois Smith, professor in Bloemfontein, zijn heel wat zwarte studenten gefrustreerd, omdat ze zich niet thuis voelen in eigen land. ‘Taal is ideologisch’, aldus Wim de Villiers, de rector van de Universiteit Stellenbosch.

Van #FeesMustFall naar #WhitesGoHome

De onrust op de Zuid-Afrikaanse universiteiten is niet nieuw. In oktober vorig jaar kondigde de Zuid-Afrikaanse regering aan dat ze het studiegeld zou verhogen met 10,5%, terwijl er dat jaar slechts een inflatie was van 6%. Studenten betoogden daaropvolgend wekenlang op de zetel van de Universiteit van de Witwatersrand in Johannesburg, waar de protesten begonnen. Ze gebruikten hiervoor de Twitterhashtag #FeesMustFall en noemden zichzelf de “Fallists”.

Uiteindelijk volgden massaprotesten en politiearrestaties in vele andere steden over het hele land, zoals Kaapstad, Pretoria, Bloemfontein en Stellenbosch. Op 23 oktober ging de Zuid-Afrikaanse president Jacob Zuma overstag en hij kondigde aan dat er geen verhoging van het studiegeld ging gebeuren.

Na deze mededeling viel de groep betogers uiteen. Vele studenten zagen hun doel bereikt. Een andere groep studenten ging over op een nieuwe eis: volledig gratis onderwijs. Zij zijn voornamelijk niet-blanke studenten, die opkwamen tegen sporen van apartheid en kolonialisme, die volgens hen nog steeds bestaan in het huidige Zuid-Afrika. Daarom ijverden zij ook voor de afschaffing van het Afrikaans, dat verwant is met het Nederlands, als de belangrijkste onderwijstaal

“De studentenbetogingen komen vanuit een diepgewortelde frustratie”, zegt professor Francois Smith (Universiteit van de Vrijstaat in Bloemfontein). “Sinds de democratie is hun toestand niet verbeterd en ze hebben het gevoel dat noch de universiteit, noch de regering echt naar hen luistert. Ze voelen zich niet thuis in hun eigen land.”

De Afrikaners hebben steeds meer het gevoel dat ze moeten vechten voor hun taal en hun cultuur, nu het Afrikaans steeds meer verdwijnt uit het openbare leven.

De racistische weldoener

In Stellenbosch waren er dit jaar ook vele studentenbetogingen, waarbij studenten vaak het standbeeld van Jan Marais bekladden. Marais zorgde in 1918 voor de universitaire status van de Universiteit Stellenbosch door een doorslaggevende schenking. De universiteit eert hem als een filantroop, maar de studenten riepen tijdens de betogingen slogans dat hij een racist was en een uitbuiter van de zwarten. Ze plaatsten eerder een container voor het standbeeld, om aan te tonen dat 150 ontslagen zwarte werknemers van de universiteit nu in containers in sloppenwijken moesten wonen omdat ze geen geld meer hebben.

In een reactie voor Knack.be verklaarde de rector van de Universiteit Stellenbosch Wim De Villiers dat de veiligheid van de studenten tijdens de betogingen niet-onderhandelbaar was. “De universiteit heeft al sinds twintig jaar een eigen campus security service. Verder zetten we indien nodig voor studentenbetogingen externe troepen in. We zijn liever té voorzichtig.”

Land met 11 officiële talen

Rector De Villiers sluit ook niet uit dat nieuwe protesten zich kunnen voordoen door de recente veranderingen in het taalbeleid op de universiteit. “Protest en controverse is te verwachten in een land met 11 officiële talen. Dit brengt ook uitdagingen mee voor de universiteiten. Wij erkennen dat taal een zeer gevoelig, emotioneel en ideologisch onderwerp kan zijn en dat er verschillende meningen zijn. Maar het nieuwe taalbeleid is in het beste belang van ons academisch project en onze medewerkers en studenten.”

Professor Smith heeft echter zijn twijfels over de positieve effecten van de beleidsbeslissing voor niet-blanke studenten. “Ironisch genoeg zorgt de verandering in het taalbeleid voor een toestroom van rijke, witte Engelssprekende studenten, omdat traditioneel Engelse universiteiten voor hen en hun ouders “te zwart” zijn geworden. Ook spelen de pretenties en het snobisme van de elite van Afrikaanssprekenden op de universiteit mee. De beslissing heeft naar mijn mening weinig te maken met de behoeften van noodlijdende zwarte studenten.”

‘Privatisering van onze cultuur’

De beslissing over het taalbeleid schoot ook bij bepaalde medewerkers van de universiteit in het verkeerde keelgat. Een universiteitsraadslid bood onmiddellijk na de verandering in het taalbeleid zijn ontslag aan. Deon Kotze, gepensioneerd botanicus van de Universiteit Stellenbosch, veranderde bovendien na het taalbeleid zijn testament. Voortaan zou niet de Botanische tuin in Stellenbosch, die een deel is van de universiteit, maar de Afrikaanse privé-universiteit Akademia zijn hoofdbegunstigde zijn. In een reactie poneert hij: “Als de Universiteit Stellenbosch als een Afrikaanstalige instelling was blijven bestaan, zou de Botanische tuin de hoofdbegunstigde zijn in mijn nalatenschap en niet Akademia. Door politieke gedienstigheid is dit niet gebeurd. De privatisering van onze cultuur is de enige en laatste optie die een Afrikaanssprekende nog overheeft. Ek voorspel ’n blink toekoms vir Akademia.“

Is Afrikaans dood?

Almal skree: Afrikaans is dood. Ons Maak… Afrikaans weer groot.

De Afrikaanse rapper Jack Parow uitte al eerder zijn ongenoegen over de verdrukking van de Afrikaanse taal. Studenten van de Zuid-Afrikaanse promotiegroep AfriForum, gaven op de dag van het veranderde taalbeleid in Stellenbosch een doodskist aan de universiteit om de dood van het Afrikaans te symboliseren.

Professor Smith uit zijn twijfels over het voortbestaan van de Afrikaanse taal: “Ik denk dat een taal zijn hoge functies nodig heeft om te kunnen overleven. Ze moet kunnen dienen als onderwijstaal, handelstaal en regeringstaal. Als deze bevoegdheden er niet zijn, zal het Afrikaans eraan kapotgaan. Maar op dit moment is de taal nog in leven. Bovendien heeft het Afrikaans in het verleden juist gefloreerd als ze onderdrukt werd. Ik denk dus dat we niet te snel moeten opgeven.”

Elisabeth Brockmans is afgestudeerd als jurist en huidig student journalistiek. Voor de studie journalistiek nam zij gedurende het zomersemester deel aan een uitwisseling in Stellenbosch. Vanuit een persoonlijke ervaring beschrijft ze het studentenleven en de studentenbetogingen in deze stad en de rest van Zuid-Afrika.