Dat Donald Trump en Vladimir Poetin elkaar binnenkort weer in de ogen kijken, is de verdienste van Steve Witkoff. De 67-jarige vastgoedmiljardair ontpopte zich het voorbije jaar tot Trumps belangrijkste diplomaat bij alle grote wereldcrises – van Gaza over Iran tot Oekraïne. Een opmerkelijke machtspositie voor iemand zonder diplomatieke ervaring, die tot voor kort vooral bekend stond als een van Trumps trouwste vrienden en golfmakkers.
Vrijdag ontmoeten de Amerikaanse president Donald Trump en zijn Russische collega Vladimir Poetin elkaar in Alaska voor gesprekken over Oekraïne. De top is historisch: het is Poetins eerste reis naar Amerika in bijna tien jaar, en een cruciale doorbraak in zijn diplomatieke isolatie, sinds hij Oekraïne binnenviel. De architect van deze ontmoeting is echter niet minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio, maar wel ‘speciaal gezant’ Steve Witkoff. Vorige week vloog hij naar Moskou om deze ontmoeting voor te bereiden, al zijn vijfde bezoek aan het Kremlin dit jaar.
Witkoff heeft directere toegang tot de president dan om het even welke minister: hij kan het Oval Office binnenwandelen wanneer hij dat wil, en heeft dagelijks contact met Trump. Op eigen kosten reist hij in zijn privéjet de wereld rond, om namens Amerika te onderhandelen in ‘s werelds grootste broeihaarden. Hij heeft een klein team van minder dan twaalf mensen, verdeeld tussen het Witte Huis en State Department (het ministerie van Buitenlandse Zaken), dat het doorgaans met weinig informatie moet stellen. Ze weten vaak zelfs niet wat zijn dagschema is en krijgen ook geen voorafgaande informatie over Trumps ontmoetingen met wereldleiders.
Door volledig buiten de geijkte diplomatieke kanalen te werken, doet hij vele carrièrediplomaten huiveren.
Kaas en hesp
De vriendschap tussen Trump en Witkoff lijkt uit een soort buddyfilm weggelopen. In 1986, tijdens een nachtelijke vastgoeddeal, ontmoetten de twee elkaar in een New Yorkse deli, om drie uur ’s nachts. Trump had geen geld op zak, dus kocht Witkoff hem een broodje met kaas en hesp.
Hoe Rusland leerde met Donald Trump om te gaan
Witkoff was toen zelf nog advocaat bij het New Yorkse kantoor Dreyer & Traub, dat Trump vertegenwoordigde in vastgoedtransacties. ‘Ik wilde hem zijn’, vertelde hij later aan Tucker Carlson over die eerste ontmoeting. Witkoff voelde zich geinspireerd door Trumps ‘onverschrokken stijl’, en stapte zelf in de vastgoedwereld.
Terwijl vader Witkoff de wereld afreist als diplomaat, reist zijn zoon naar dezelfde landen om er cryptodeals te sluiten.
Hij begon met een aantal huurapparamenten in de Bronx, waar hij persoonlijk huur ging innen – en dat met een revolver aan zijn enkel voor de veiligheid, aldus The Atlantic. Door de jaren heen bouwde hij zo een mini-imperium op, kocht enkele van New York’s meest iconische gebouwen (zoals het Daily News Building en het Woolworth Building), en wist zo een vermogen van 2 miljard dollar te vergaren.
Alaska-top Trump-Poetin: Europese leiders vrezen ‘Oekraïne zonder Oekraïne’-akkoord
Trump en Witkoff bleven elkaar regelmatig zien, vooral op de golfbaan. Na de dood van Witkoffs zoon Andrew als gevolg van een overdosis in 2011, vond hij naar eigen zeggen ook troost bij Trump. Zelf bleef hij trouw aan Trump na de verkiezingsnederlaag van 2020, toen veel voormalige bondgenoten hem lieten vallen.
Nul ervaring
Witkoffs diplomatieke CV is opvallend leeg: voor zijn aanstelling als ‘speciaal gezant voor het Midden-Oosten’ had hij geen enkele ervaring in buitenlands beleid. Zijn voornaamste kwalificatie is vier decennia ervaring in vastgoedonderhandelingen, waarbij hij een reputatie opbouwde als iemand die moeilijke deals tot een goed einde weet te brengen. Don Peebles, een vastgoedontwikkelaar die zowel hem als Trump goed kent, vertelde aan The Wall Street Journal dat Witkoff steeds zoekt naar win-winsituaties en ‘niet het soort onderhandelaar is die bloed op de vloer wil zien voordat de deal wordt gesloten’.
Maar een vastgoeddeal valt natuurlijk moelijk te vergelijken met de grootste internationale diplomatieke crises van onze generatie. Een veteraan in de diplomatie bekritiseerde zijn aanpak bij televisiezender CNN: ‘Dit is iemand die er op z’n eentje op uit trekt, zonder diplomatieke ervaring. Aan Russische kant staat hij tegenover zeer ervaren diplomaten. Het gevaar is dan dat je iemand hebt die overtroffen wordt door zijn tegenhangers.’
Gemengde resultaten
Ondanks die kritiek kan Witkoff toch een aantal overwinningen claimen. Hij speelde een sleutelrol in het tot stand komen van de zes weken wapenstilstand in Gaza in januari. Hij overtuigde zelfs de Israëlische premier Benjamin Netanyahu om zijn sabbatviering te onderbreken voor spoedoverleg. Deze maand werd Witkoff de eerste Amerikaanse hoge functionaris in tien jaar die Gaza bezocht.
Ook speelde hij een belangrijke rol in de onderhandelingen over de vrijlating van de Amerikaanse gevangene Marc Fogel uit Rusland en een Israëlisch-Amerikaanse gijzelaar uit Gaza. Die resultaten blijven echter gemengd: de Gaza-wapenstilstand stortte in maart in elkaar, en Witkoff is er sindsdien niet in geslaagd een nieuwe overeenkomst te bemiddelen. Ook zijn nucleaire gesprekken met Iran stagneren, en zijn inspanningen met Rusland hebben nog geen doorbraak opgeleverd.
Poetins charme
Witkoff voert zijn gesprekken met Poetin doorgaans alleen – zonder carrièrediplomaten, notulist, en zelfs zonder Amerikaanse tolk. Dit zijn expliciete voorwaarden van de Russische president, waar Trump persoonlijk mee heeft ingestemd, al zijn ze hoogst ongebruikelijk en riskant volgens de meeste diplomatieke experts.
Hij oogstte ook al controverse met publieke uitspraken over Rusland: in een interview met Tucker Carlson in maart, na zijn ontmoeting met Poetin, noemde hij die ‘not a bad guy‘, prees hij zijn charme en herhaalde hij Russische propaganda over Oekraïne, waarbij hij suggereerde dat de bezette gebieden ‘Russisch sprekend’ zijn en daarom loyaal aan Moskou.
Ook de ontmoeting vorige week bleef niet onbesproken: Poetin huldigde hem met de Orde van Lenin voor een gesneuvelde Amerikaanse soldaat, de zoon van een hoge CIA-functionaris, die aan Russische zijde vocht in Oekraïne. Hij aanvaardde de onderscheiding zonder commentaar. Deze week nog berichtte de Duitse krant Bild over een pijnlijke vertaalfout waarbij hij Poetins eis voor een ‘vreedzame terugtrekking’ van Oekraïense troepen uit Cherson en Zaporizja verkeerdelijk interpreteerde als een Russisch aanbod om zich terug te trekken.
‘Legale’ corruptie
Witkoffs diplomatieke missies raken ook verweven met zakenbelangen in de cryptowereld. Zijn zoon Zach is medeoprichter van World Liberty Financial, een cryptobedrijf waarin de Trump-familie een belang van 60 procent heeft. Terwijl vader de wereld afreist als diplomaat, reist zijn zoon naar exact dezelfde landen om cryptodeals te sluiten die miljoenen winst kunnen opleveren voor beide families. Zo kondigde Zach Witkoff een deal van 2 miljard dollar aan met de Verenigde Arabische Emiraten, vlak nadat zijn vader daar onderhandelde over toegang tot Amerikaanse computerchips.
Witkoff zou een uiterst controversieel plan steunen dat Israëls bezetting van de Westelijke Jordaanoever als model gebruikt voor Oekraïne.
Deze week kondigde World Liberty Financial een deal aan waarbij het beursgenoteerde bedrijf ALT5 Sigma voor 1,5 miljard dollar Trumps cryptomunt zal kopen. Eric Trump zal gaan zetelen in de raad van bestuur van het bedrijf. Volgens critici zet dit de deur wagenwijd open voor een soort ‘legale’ corruptie, waarbij buitenlandse mogendheden indirect gunsten bij Trump kunnen kopen door te investeren in zijn cryptomunt.
Alaska-top
De Alaska-top op vrijdag wordt een cruciale test voor de effectiviteit van Witkoffs diplomatie. Trump dreigt met nieuwe sancties tegen Rusland als er geen vooruitgang wordt geboekt, maar Poetin lijkt weinig zin te hebben in toegevingen. Meerdere Europese landen waarschuwden al dat er geen pad naar vrede is zonder de inbreng van Oekraine.
Volgens The Times zou Witkoff een uiterst controversieel plan steunen dat Israëls bezetting van de Westelijke Jordaanoever als model gebruikt voor Oekraïne. Onder dit scenario zou Rusland militaire en economische controle behouden over bezet Oekraïens grondgebied onder een eigen bestuurlijk orgaan, zonder dat de grenzen officieel veranderen.
Na maanden van beperkte resultaten groeit de druk op Witkoff om concrete doorbraken te bereiken. Toch lijkt Witkoffs status als Trumps favoriete onconventionele diplomaat voorlopig veilig. In een regering waar loyaliteit doorgaans zwaarder doorweegt dan expertise of resultaten, blijft hun veertigjarige vriendschap – die voor beiden al lucratief is gebleken – wellicht zijn grootste troef.