Met de grootste militaire opbouw in Latijns-Amerika ooit zet Amerika Venezuela onder zware druk. President Donald Trump lijkt de ambitie te koesteren om het regime van de Venezolaanse president Nicolás Maduro omver te werpen. Kenners waarschuwen voor onderschatting. ‘Maduro is een politiek monster. Hij doet zich veel dommer voor dan hij is.’
Nicolás Maduro deed zijn best om de sfeer erin te houden. Tijdens de massale bijeenkomst in het centrum van Caracas van afgelopen zaterdag hief hij in zijn geheel eigen stijl Imagine van John Lennon aan. ‘Leve de vrede!’ brulde de besnorde Venezolaanse president zijn toehoorders toe.
Het is duidelijk dat Maduro onder enorme druk staat. Sinds vorige week ligt het grootste vliegdekschip ter wereld voor anker in de Caribische Zee. Naast de USS Gerald R. Ford heeft het Amerikaanse leger onder andere enkele tientallen bommenwerpers, drie torpedojagers en zes Reaper-drones naar de regio gebracht. In Puerto Rico heeft Amerika enkele F35-gevechtsvliegtuigen aangepast. Het is de grootste Amerikaanse militaire ontplooiing in Zuid-Amerika aller tijden.
De Amerikaanse minister van Defensie Pete Hegseth kondigde afgelopen vrijdag het begin van ‘Operation Southern Spear’ aan. Die operatie is een uitbreiding van de geregelde aanvallen op speedboten die het Amerikaanse leger in de Caraïbische zee lanceerde en waarbij al tachtig doden vielen. Hegseth formuleerde daarbij de opmerkelijke doelstelling om ‘narcoterroristen van ons halfrond te verwijderen’. Vooral het woord ‘verwijderen’ suggereert dat Amerika de spreekwoordelijke handschoenen heeft uitgetrokken.
Geen vissersboten
De nadruk die Hegseth op het bestrijden van drugstrafiek legt is niets nieuws. De strijd tegen drugs is een van de belangrijkste principes van Trumps buitenlandbeleid. De voorbije jaren stierven gemiddeld meer dan honderdduizend Amerikanen per jaar aan een overdosis, voornamelijk aan de hyperverslavende drug fentanyl. In Venezuela speelt die problematiek niet: het is vooral een doorvoerland voor cocaïne die in Colombia wordt geproduceerd.
‘Maduro wil absoluut ontkennen dat er speedboten vol drugs vanuit Venezuela vertrekken.’
De aangevallen boten zijn duidelijk geen vissersboten. Op satellietbeelden is te zien dat de boten aangedreven worden door vier uiterst krachtige 250 cc-motoren. ‘Een Venezolaanse visser moet tien jaar vissen om een van die motoren te kunnen kopen’, zegt Alejandro Cardozo Uzcátegui, Venezuelakenner aan de Universidad Sergio Arboleda in Bogotá. ‘Het is totaal onduidelijk waarom een visser zo’n hypersnelle boot nodig zou hebben.’ Cardozo wijst ook op de opmerkelijke ‘spiraal van stilte’ die er heerst over de doden. ‘Er is geen enkel spoor van publieke rouw in Venezuela. Er zijn geen beelden van de begrafenissen, geen beelden van moeders die klagen dat hun zoon gedood is. De reden daarvoor is duidelijk: Maduro wil absoluut ontkennen dat er speedboten vol drugs vanuit Venezuela vertrekken.’
De banden tussen Maduro’s regime en de georganiseerde maffia zijn evident. In 2017 werden de neefjes van Cilia Flores, de echtgenote van Maduro, veroordeeld tot een celstraf van achttien jaar wegens drugssmokkel. Hugo Carvajal, voormalig hoofd van de militaire inlichtingendiensten, pleitte in juni van dit jaar nog schuldig op beschuldigingen van drugstrafiek. ‘Het is duidelijk dat het Venezolaanse regime banden heeft met misdaadkartels’, zegt Anna Ayuso Pozo, die Latijns-Amerika bestudeert aan het Barcelona Centre for International Affairs. ‘Er zijn zones in Venezuela waar het Venezolaanse leger niet komt en waar de drugsbendes vrij spel hebben. Daarin is Venezuela trouwens niet zo anders dan de overige Andeslanden.’
‘De regering-Trump stelt Maduro voor als het kopstuk van een criminele organisatie die toevallig ook president is.’
Maar de Amerikaanse beschuldigingen gaan een stuk verder. In juli 2025 stelde het Amerikaans ministerie van Financiën al dat Maduro de leider is van het Cartel de los Soles, een verzameling bendes waarin verschillende Venezolaanse legerleiders acties zijn. Tren de Aragua, een andere van origine Venezolaanse drugsbende, werd in februari al uitgeroepen tot een buitenlandse terreurgroepering. ‘De regering-Trump zet Maduro weg als een soort Manuel Noriega (voormalige dictator van Panama, nvdr)’, zegt Cardozo. ‘Ze stellen hem voor als het kopstuk van een criminele organisatie die toevallig ook president is van een land. Het is een duidelijke manier om een aanval te rechtvaardigen voor het Amerikaanse Congres.’
https://www.knack.be/nieuws/wereld/hoe-fentanyl-het-centrale-thema-van-trumps-buitenlandbeleid-werd/
Artificiële intelligentie
Nog opmerkelijker dan het Amerikaanse spierballengerol was Maduro’s aanvankelijke reactie. Waar de Colombiaanse president Gustavo Pedro protesteerde dat Amerika onschuldige vissers aanviel, ontkende Maduro in eerste instantie dat de aanvallen hadden plaatsgevonden. De beelden die het Pentagon verspreidde, waren gecreëerd door artificiële intelligentie, stelde de president. Pas toen Amerika aanvallen bleef lanceren, erkende Maduro dat de beelden echt waren. ‘Maduro doet er alles aan om de confrontatie met Trump te vermijden’, zegt Ayuso Pozo. ‘Hij ging ervan uit dat Trump hem wel met rust zou laten in ruil voor wat olie. Als het aan hem ligt, gaan Amerika en Venezuela morgen om de tafel zitten om een deal te sluiten.’
Lange tijd leek Maduro ervan overtuigd dat hij Trump wel zou overhalen. Met voormalig Amerikaans president Joe Biden had Maduro nog zaken gedaan door Amerikaanse oliebedrijven opnieuw toe te laten. In tegenstelling tot buurlanden als Colombia en Ecuador toonde Venezuela zich bereid om mee te helpen met de deportatie van Venezolaanse migranten. Alleen lijkt Trump ondertussen van gedachten veranderd. ‘Trump wil een interimregering waarmee hij kan onderhandelen’, zegt Javier Corrales, professor politieke wetenschappen aan het Amerikaanse Amherst College. ‘Die gesprekspartner moet bereid zijn politieke gevangenen vrij te laten en samen te werken met het Amerikaanse drugsagentschap DEA.’
Een gedoodverfde kandidaat voor zo’n interim-regering is María Corina Machado, die in oktober nog de Nobelprijs voor de Vrede won en zich al meermaals lovend uitsprak over Trump. Maar Amerika wil van Venezuela niet per se een democratie maken, waarschuwt Corrales. ‘Als een interim-regering belooft dat ze verkiezingen zal houden, is dat voor de regering-Trump allang voldoende.’
Venezuela is al langer een doorn in het oog van Amerika. Na de aanslagen van 11 september verlegde Amerika de aandacht naar het Midden-Oosten en loste het de blik op Latijns-Amerika. Van die shift maakte voormalig Venezolaans president Hugo Chávez handig gebruik om de deur wagenwijd open te zetten voor China, Rusland, Iran, en eigenlijk elke staat die Amerika vijandig gezind is. Er is geen foute vriend die in Caracas geen kind aan huis is. De Venezolaanse drone-industrie is in handen van Iran. De Venezolaanse inlichtingendiensten zijn mee opgebouwd door Cuba. Venezuela biedt geregeld onderdak aan Hezbollah-strijders. De Wagnergroep van wijlen Jevgeni Prigozjin was onder andere actief in de mijnbouw en levert ook nu nog diensten aan het regime. Net als Rusland heeft Venezuela een spookvloot waarmee het sancties omzeilt.
‘Maburro’
Nicolás Maduro heeft niet het charisma van zijn voorganger Hugo Chávez. Hij torst de reputatie geen groot intellectueel te zijn. Zijn maduradas – een schier oneindige serie bulderende versprekingen en haperende zinsconstructies – zijn een bron van schijnbaar eindeloos vertier. Onder opposanten wordt hij steevast ‘Maburro’ genoemd (burro is Spaans voor ‘ezel’). Die reputatie is volslagen onterecht, waarschuwt Venezuelakenner Cardozo. ‘Maduro is een politiek monster. Hij doet zich veel dommer voor dan hij is.’
Die reputatie wordt versterkt door de economische catastrofes die het regime het voorbije decennium aanrichtte. Venezuela, het land met de grootste oliereserves ter wereld, strompelt al jaren van crisis naar crisis. Periodes van hyperinflatie – in 2018 bedroeg de inflatie in Venezuela om en bij de tachtigduizend procent – leidden tot enorm verpaupering en voedseltekorten. Volgens de VN zijn al minstens 7,9 miljoen Venezolanen het land ontvlucht. De presidentsverkiezingen van vorig jaar werden op zodanig klunzige manier vervalst dat het bedrog vrijwel onmiddellijk duidelijk was.
Desondanks blijkt Maduro er telkens in te slagen om de Venezolaanse oppositie relatief gemakkelijk aan de kant te schuiven. Juan Guaidó, de tegenkandidaat die tientallen miljoenen dollars van Amerika kreeg en door Washington een tijdlang werd erkend als Venezolaans staatshoofd, werd zonder al te veel moeite aan de kant geborsteld. Cynisch genoeg speelt de lamentabele economische toestand het regime in de kaart. ‘Een volk dat honger heeft, is niet in staat om revolutie te voeren’, zegt Alejandro Cardozo.
Zwarte lijst
Wat het regime ontbeert aan economische ontwikkeling, maakt het goed met rücksichtslose surveillance en controle. ‘In zekere zin heeft Venezuela het moderne autoritarisme uitgevonden’, zegt Cardozo. ‘Venezuela is geen klassieke Zuid-Amerikaanse dictatuur waarin het leger met ijzeren vuist regeert. Het is een politiestaat met een bijna orwelliaanse propaganda.’
‘Binnen het Venezolaanse leger sluiten leidinggevenden akkoorden met drugskartels en verdienen daar goed aan.’
Zowel Chávez als Maduro is erin geslaagd om een uiterst trouwe elite te creëren. ‘Voor wie trouw is aan het regime, geeft Maduro enorme mogelijkheden’, zegt Ayuso. ‘Binnen het Venezolaanse leger mogen leidinggevenden akkoorden sluiten met drugskartels, en daar goed aan verdienen. Maduro heeft ook een pact gesloten met de voornaamste Venezolaanse ondernemers, die alle ruimte krijgen om zich te verrijken zolang ze zich koest houden.’
Bovendien zijn er tal van instellingen die verzekeren dat Venezolanen in de pas lopen. Er zijn de zogenaamde Comités voor Lokale Bevoorrading en Productie (CLAP), waar Venezolanen sinds 2016 goedkoop voedsel kunnen kopen. Wie zich niet aan de partijlijn houdt, wordt uitgesloten. ‘Het systeem gaat enorm ver’, benadrukt Cardozo. ‘Artsen mogen geen medicijnen geven aan Venezolanen die op de zwarte lijst staan. Een kritische tweet is al voldoende om te verdwijnen. De Venezolaanse televisie brengt die verhalen over verdwijningen maar wat graag. Het is de bedoeling dat Venezolanen goed weten wat de risico’s zijn wanneer ze in opstand komen.’
Irak-scenario
De vraag is hoe ver Trump bereid is om te gaan. Enerzijds is hij verkozen met de belofte om geen ‘eeuwige oorlogen’ te starten, zoals in Afghanistan en Irak. Anderzijds is het niet zo dat zijn achterban uit louter vredesduiven bestaat. De aanval op Iran van afgelopen juni was aanvankelijk controversieel binnen zijn achterban, maar bleek finaal niet onpopulair. De verleiding bestaat ongetwijfeld om het recept van toen op Venezuela toe te passen.
Zou het Maduro ongerust maken dat Trump zondag aangaf dat er nog steeds gepraat kan worden? Dezelfde dag waarop Trump aankondigde dat Iran twee weken de tijd kreeg om een akkoord te sluiten, besliste hij om een zware raketaanval op de Iraanse nucleaire sites te lanceren. ‘Je verplaatst het grootste vliegdekschip ter wereld niet zomaar duizenden kilometers om het vervolgens niet te gebruiken’, merkt Ayuso fijntjes op.
Het is moeilijk om in te schatten wat Venezuela militair waard is. Het is onduidelijk of de Venezolaanse F-16’s nog operationeel zijn – door de sancties geraakt het al jaren niet meer aan wisselstukken. Het leger zelf is voornamelijk uitgerust met Russische wapensystemen. Maar door de hyperinflatie is er de voorbije jaren bespaard en het is onduidelijk of het leger ook gevechtsklaar is.
Het is duidelijk dat Venezuela niet te vergelijken is met Panama, waar Amerika in 1989 zonder al te veel problemen het regime van Manuel Noriega uitschakelde. ‘Er is enorm veel wapentuig in Venezuela’, benadrukt Corrales. ‘Er zijn bijzonder veel mensen die in staat zijn die wapens te gebruiken: militairen, gewone burgers, bendeleden. Als Maduro wegvalt vrees ik voor een Irak-scenario, waarbij Chavezgezinden, anti-Chavezgroepen en misdaadgroeperingen met elkaar zullen vechten. Dat zou voor een enorme destabilisering in de regio kunnen zorgen.’
In theorie bestaat natuurlijk de mogelijkheid dat Maduro in allerijl vlucht naar een bevriende staat, zoals de Syrische dictator Assad dat vorig jaar deed. Het is een scenario waarin Alejandro Cardozo niet gelooft. ‘De kopstukken van het regime hebben het gewoon te goed. Gaan zij dat luxueuze leventje opgeven om in Moskou, Teheran of – erger nog – Havana te gaan wonen? Maduro’s handlangers maken hem nog liever van kant dan hem te laten vluchten.’
