Spanningen rond Iraans kernprogramma lopen op: wat is er aan de hand?

De nucleaire installatie in Natanz, Iran in 2015. © iStock
Kamiel Vermeylen

Na enkele mysterieuze ontploffingen lopen de spanningen rond het Iraanse nucleaire programma opnieuw in sneltempo op.

‘Sabotage’, aldus woordvoerder van het Iraanse Atoomagentschap Behrouz Kamalvandi, ruim anderhalve maand na een explosie en brand in de nucleaire verrijkingsinstallaties in het stadje Natanz ten zuiden van hoofdstad Teheran.

Hoewel Iraanse staatsmedia eind juli al over buitenlandse tegenwerking spraken, geven de officiële autoriteiten voor de eerste keer openlijk te kennen dat er wel degelijk kwaad opzet in het spel was. Begin juli, enkele dagen na het incident, waarschuwde de Iraanse minister van Buitenlandse Zaken voor weerwraak indien er buitenlandse inmenging mee was gemoeid.

Over de oorzaak van de feiten wil de Iraanse regering naar eigen zeggen pas ’ter tijd en ter stond communiceren’. De nucleaire installatie in Natanz, waarvan het gros onder de grond is gebouwd, is een van de centrales die onder het toezicht staan van het Internationaal Atoomagentschap (IAEA) van de Verenigde Naties. Het is de grootste basis waar uranium kan worden verrijkt.

Eerder deze maand citeerde de Amerikaanse nieuwssite Bloomberg een geheim document van het IAEA waarin stond dat Iran de meest moderne centrifuges naar Natanz wil verhuizen om de nucleaire productie te verhogen, al is het niet helemaal duidelijk of dat document dateert van voor of na de explosie.

Iran beweert dat het zijn nucleair programma enkel voor burgerlijke doeleinden gebruikt, andere landen – Israël en de Verenigde Staten op kop – zijn ervan overtuigd dat de Iraanse regering kernwapens wil ontwikkelen.

De voorzitter van het VN-agentschap, de Argentijn Rafael Grossi, is maandag op bezoek in Iran om toegang te vragen tot twee sites waarvan gedacht wordt dat er nucleaire werkzaamheden plaatsvinden.

Bij wijze van signaal ging de Iraanse minister van Defensie afgelopen zaterdag op de koffie bij zijn Russische collega, waarbij die eerste het jaarlijkse militaire wapenforum bezocht.

De Iraanse regering is echter niet zomaar van plan dat toe te staan, volgens een woordvoerder van de regering verleent het land reeds veel meer toegang tot de organisatie dan alle andere landen in de wereld.

Reeks explosies

De explosie in Natanz was geen alleenstaand feit. Alleen al tussen 2 juli en 19 juli vonden er acht op elkaar gelijkende voorvallen plaats. De afgelopen maanden hebben er zich meerdere mysterieuze incidenten voorgedaan in het land. Vooral de strategische sectoren werden op korte tijd door ontploffingen of een plotse brand getroffen.

Vaak wezen de Iraanse autoriteiten op een ongeluk door een technische of menselijke fout. Volgens recent onderzoek van de Universiteit van Milaan kan die uitleg kloppen. Een jaar eerder, tussen midden mei en eind juli, vonden er dagelijks gemiddeld meer dan twee explosies of branden plaats in het land. Wel is het volgens het vergelijkend onderzoek opvallend dat er meer incidenten zijn in de militaire en nucleaire sector.

Voorlopig is het dus onduidelijk of en welke incidenten met elkaar verband houden en wie verantwoordelijk is. Heel wat waarnemers kijken richting Israël, dat – net zoals in het verleden – er heel wat belang bij heeft om het opgeschroefde kernprogramma van Iran te vertragen. Met regelmaat wordt er verwezen naar het zogenaamde Stuxnet-virus, dat ruim tien jaar geleden door Israël en de Verenigde Staten zou zijn ontwikkeld om het kernwapenprogramma van Iran te vertragen.

Israël wil zijn betrokkenheid bij de recente incidenten tot op de dag van vandaag bevestigen noch ontkennen. Sommige hooggeplaatste Israëlische figuren laten tussen de regels door wel eens optekenen dat ze wel degelijk een rol hebben gespeeld, al heeft dat uiteraard ook te maken met de binnenlandse aangelegenheden in het land.

Nucleair akkoord

Komt de ontploffing in de nucleaire centrale dan louter als bij toeval? Neen. Een en ander heeft te maken met de inwoner van het Witte Huis aan de andere kant van de Atlantische Oceaan. Sinds Amerikaans president Donald Trump in 2018 uit het nucleaire akkoord stapte en de sancties tegen Iran opnieuw invoerde, verkeert het land in flinke economische malaise, die door de coronacrisis en de politieke instabiliteit in het land nog verder is toegenomen. Volgens Iran betekent het Amerikaanse manoeuvre een inbreuk op de afspraken omdat de deelnemende partijen in 2015 in Wenen overeen zijn gekomen dat een aanzienlijk deel van sancties tegen Iran zouden verdwijnen.

De Europese Unie, China, Rusland, Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk proberen nog steeds om het akkoord in leven te houden. Vooral de Unie en haar lidstaten ondervinden moeilijkheden om de impact van de Amerikaanse extraterritoriale sancties op hun bedrijven tot een minimum te beperken. Ook België trad eind vorig jaar toe tot het zogenaamde INSTEX-mechanisme waarmee de Unie haar bedrijfsleven van de Amerikaanse boetemaatregelen tracht te beschermen.

Iran is echter ontevreden en heeft ruim een jaar geleden besloten om zijn nucleaire activiteiten verder op te schroeven. In november overschreed Iran de afgesproken limiet van hoeveelheden zwaar water en verrijkt uranium waarmee het zijn kernwapenprogramma nieuw leven kan inblazen.

In die context kwam de explosie in Natanz niet geheel uit de lucht gevallen. Experts verwachten dat het incident het kernwapenprogramma van de Iraanse regering twee jaar vertraging zou kunnen doen oplopen omdat er heel wat centrifuges beschadigd zouden zijn.

Ook de woordvoerder van het Iraans Atoomagentschap liet zondag optekenen dat het nucleaire programma naar alle waarschijnlijkheid vertraging zou oplopen, maar dat er twee bijkomende vertrekken worden voorzien waarin de werkzaamheden kunnen hervat worden.

VN-Veiligheidsraad

De aankondiging van het Iraanse atoomagentschap vindt plaats tegen de achtergrond van aanzienlijke spanningen in de VN-Veiligheidsraad, waar Knack al eerder over berichtte. De Verenigde Staten, die dus geen deel meer uitmaken van het nucleaire akkoord, menen dat het vijfjarige wapenembargo tegen Iran dat ik in oktober afloopt, moet worden verlengd. Dertien van de vijftien leden van de VN-Veiligheidsraad, waaronder België, hebben reeds laten optekenen dat ze met die gang van zaken niet akkoord gaan en de Verenigde Staten vanuit juridisch oogpunt niets meer in de pap heeft te brokken.

De Verenigde Staten zijn het daar echter niet mee eens en willen het zogenaamde Snapback-mechanisme van het akkoord in werking stellen waarmee vrijwel alle sancties tegen Iran opnieuw van kracht zouden gaan. Dat plaatst niet alleen het hele nucleaire akkoord op de helling, maar dreigt ook tot een aanzienlijke confrontatie in de VN-Veiligheidsraad te leiden. Bij wijze van signaal ging de Iraanse minister van Defensie afgelopen zaterdag op de koffie bij zijn Russische collega, waarbij die eerste het jaarlijkse militaire wapenforum bezocht.

De Verenigde Staten blijven op hun beurt evenmin bij de pakken zitten. Bij zijn bezoek aan Israël en de Verenigde Arabische Emiraten, die recent een akkoord sloten om de relaties tussen beide landen te normaliseren, liet de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo optekenen dat zijn land er alles aan zou doen om de macht van Iran in de regio te beperken.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content