Sneuvelt Theresa May dan toch door de brexit? ‘Ze heeft haar limiet bereikt’

Valt ze of valt ze niet? In het Verenigd Koninkrijk lijkt het slotakkoord van de regering te weerklinken. Premier Theresa May wil de stemming over de brexitdeal uitstellen en opnieuw onderhandelen met Brussel, maar het geduld lijkt op. Vindt May nog een uitweg?

Theresa May heeft maandag aangekondigd dat de stemming over de brexitdeal in het parlement van het Verenigd Koninkrijk wordt uitgesteld. Omdat de premier op dinsdag het pleit leek te verliezen, wil ze opnieuw aan de Europese onderhandelingstafel aanschuiven. Maar in Brussel staat men niet te springen.

Iedereen verliest bij Mays deal

Tijdens de onderhandelingen over het terugtrekkingsakkoord hebben de brexiteers afgedwongen dat Mays deal ook goedkeuring moet krijgen van het Britse parlement. Maar omdat het plan van May door te weinig parlementsleden wordt gesmaakt, zag May zich genoodzaakt om de stemming alsnog uit te stellen.

Wat staat er precies in Mays voorstel? Wordt haar voorstel alsnog in het parlement goedgekeurd, dan gaat er vanaf 29 maart 2019 een overgangsperiode van start waarin de toekomstige handelsrelatie tussen Londen en Brussel zal worden bepaald. Tijdens die overgangsperiode, die desgevallend met twee jaar kan worden verlengd, blijft het Verenigd Koninkrijk in de Europese douane-unie én de interne markt. Dat betekent evenzeer dat het Verenigd Koninkrijk haar bijdrage aan de Europese instellingen moet blijven betalen.

Voor de harde brexiteers binnen de Conservatieve partij, zoals Boris Johnsson en Jacob Rees-Mogg, is dat een onaanvaardbaar scenario. Zij zijn ervan overtuigd dat de keuze van het Britse volk te weinig wordt gerespecteerd en dat het Verenigd Koninkrijk meer op eigen benen moet kunnen staan.

Bovendien voorziet Mays brexitdeal ook een noodscenario, de zogenaamde backstop. Als er alsnog geen deal gevonden wordt en er dus een harde brexit komt, ontstaan er voor de Unie problemen aan de grens tussen Ierland en Noord-Ierland. Personen, goederen, diensten en kapitaal moeten namelijk aan Europese standaarden voldoen alvorens ze de Europese Unie binnenkomen. Daarvoor is een gedegen controle vanzelfsprekend van belang.

Maar gezien de historische onlusten tussen de protestanten en de katholieken werd in het Goedevrijdagakkoord van 1998 afgesproken dat er geen harde grens tussen Noord-Ierland en Ierland mag komen. Daarom werd besloten dat in het no-deal scenario Noord-Ierland in de douane-unie en interne markt blijft terwijl Groot-Brittannië enkel in de douane-unie blijft. Bij de Noord-Ierse Democratic Unionist Party (DUP), die gedoogsteun geeft aan Mays minderheidsregering, heerst er over deze backstop grote ontevredenheid. De partij vreest namelijk dat het Verenigd Koninkrijk (het gebied dat Noord-Ierland én Groot-Brittannië beslaat, nvdr.) erdoor uit elkaar zal vallen.

Bij haar traditionele partners kan May dus op onvoldoende steun rekenen. Maar ook bij oppositiepartij Labour voelt men zich allesbehalve geroepen om de conservatieve minderheidsregering een reddingsboei toe te werpen. Labourleider Jeremy Corbyn is vooral uit op nieuwe verkiezingen en hoopt via die weg zijn intrek te kunnen nemen in Downing Street 10. Bij de Liberal Democrats zijn ze dan weer tegen eender welke vorm van brexit en zullen ze evenzeer tegenstemmen.

Geen enkele partij is dus helemaal tevreden met het terugtrekkingsakkoord. Maar geeft May aan een bepaald kamp toe, dan zet ze automatisch kwaad bloed bij anderen. Haar ruimte om te manoeuvreren tussen de vastberaden Europese Unie enerzijds en het volatiele politieke landschap in het Verenigd Koninkrijk anderzijds is niet meer met het blote oog waar te nemen.

‘Geen nieuwe onderhandelingen’

Wat hoopt May met het uitstel precies te bereiken? Simpel: tijd kopen. May wil eerst en vooral voorkomen dat haar deal naar de prullenmand word verwezen. ‘De meeste parlementsleden zijn best tevreden over een groot deel van het terugtrekkingsakkoord. Maar ze struikelen over enkele details. Die zullen we eerst aanpassen, want stemmen heeft momenteel geen zin’, aldus Theresa May. De eerste minister wil vervolgens opnieuw in Brussel aanschuiven om de gesprekken met brexitonderhandelaar Michel Barnier te hervatten.

Ze wil vooral garanties bekomen dat de backstop, waarbij Noord-Ierland dus een andere status krijgt dan de rest van het Verenigd Koninkrijk, geen permantente status kan krijgen. Dat zou als een soort van interpretatieve nota aan het akkoord moeten worden toegevoegd. Maar de Unie heeft al gecounterd dat dit inlegvelletje niet-bindend zal zijn. Deze ochtend schoof ze reeds aan in Nederland en Berlijn. Later op de dag zit ze nog aan tafel met voorzitter van de Europese Raad Donald Tusk en Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker.

In Brussel staat men in ieder geval niet te trappelen om de onderhandelingen te heropenen. Donald Tusk zei dat er niet meer zal gesproken worden over de inhoudelijke substantie van het terugtrekkingsakkoord. Hij wil louter praten hoe de Europese Unie kan helpen om Mays deal door het Britse parlement te krijgen. Daarom heeft Tusk donderdag een nieuwe Europese top georganiseerd. De Ierse premier Leo Varadkar benadrukte dat debackstop niet herbekenen zou worden. Ook minister van Werk Kris Peeters (CD&V) benadrukte maandagavond via twitter dat er vanuit de lidstaten en de Unie geen bereidheid is om opnieuw over het akkoord samen te zitten.

https://twitter.com/peeters_kris1/status/1072088971566637056Kris Peetershttps://twitter.com/peeters_kris1

Arrest Europees Hof van Justitie: UK kan eenzijdig terugkomen op #brexit. Is tweede optie om uit impasse te raken, naast voorlopig akkoord dat premier May morgen voorlegt aan Lagerhuis. Voorlopig akkoord valt niet te heronderhandelen.

— Kris Peeters (@peeters_kris1) December 10, 2018

May weet dat er amper toegevingen zullen komen. Maar op die manier kan de Britse premier aan de brexiteers nogmaals tonen dat haar deal de enige realistische optie is. Het is dat of in de Unie blijven. Of wachten tot de crash op 29 maart 2019.

Misschien zal de Commissie alsnog bereid zijn om enkele cosmetische aanpassingen door te voeren, maar op substantiële wijzigingen zal May niet moeten rekenen. De Britse premier kan die cosmetische aanpassingen aan het thuisfront trachten te verkopen als een grote toegeving.Keeping up appearances. Het vertrouwen in May en haar regering is echter zo klein dat het erg onwaarschijnlijk is dat ze hiermee zal wegkomen. ‘Ze zal een grote doos met een grote strik moeten kopen, wil ze dit aan het thuisfront verkocht krijgen’, zegt Steven Van Hecke, professor Europese politiek aan de Katholieke Universiteit Leuven.

Vanuit de oppositie klinkt felle kritiek op Mays beslissing. ‘Op de dag dat u beloofde dat de stemming zou doorgaan, trekt u die belofte weer in. En dat om een deal te veranderen waarvan u zei dat die niet meer veranderd kon worden’, fulmineerde Labourlid Pat McFadden vanop de oppositiebanken. Bij de Noord-Ierse nationalistische Sinn Fein zijn ze evenmin beenhard voor het manoeuvre van May. ‘Jullie maken jezelf blaasjes wijs’, klinkt het.

De vraag is wat er nu zal gebeuren. De standaarduitstap van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie is een no-deal. Het Britse parlement kan zo’n standaarduitstap wegstemmen, maar het wordt hoe dan ook realiteit als er op 29 maart 2019 geen ander akkoord gevonden wordt. Dat zou zowel voor Londen als voor enkele Europese lidstaten zoals België en Nederland een stevige economische klap betekenen. Het is best mogelijk dat er op dat moment chaos uitbreekt over het Kanaal.

Verscheidene scenario’s

Maar zover is het voor alle duidelijkheid nog niet. Er liggen nog verscheidene scenario’s op tafel. Eerst en vooral zal de Britse premier toch nog proberen om haar terugtrekkingsakkoord door het parlement te krijgen. Daarom wordt gespeculeerd dat May de finale stemming enkele weken voor deadlinedag zal houden. Tegen de achtergrond van een beenharde uitstap moet de angst voor een no deal-scenario zo groot zijn dat ze alsnog een meerderheid zou vinden. Maar als het terugtrekkingsakkoord op zo’n cruciaal moment wordt weggestemd, is er amper nog tijd voor alternatieven. May zou hiermee dus een enorm risico nemen en de toekomst van haar land op het spel zetten.

Daarnaast kan de regering zelf beslissen om nieuwe verkiezingen uit te schrijven, waarmee ze naar alle waarschijnlijkheid haar eigen doodsvonnis tekent. Nieuwe verkiezingen zullen er mogelijks toe leiden dat sociaaldemocratische Labourpartij aan de macht komt. Alleen al de gedachte dat Corbyn de plak zou zwaaien, doet de Conservatieven huiveren. Jacob Rees-Mogg, notoir brexiteer, zei dat Theresa May met haar strapatsen Corbyn in het zadel dreigt te helpen. ‘U moet besturen of opstappen’, aldus Rees-Mogg. Voor nieuwe verkiezingen is in het Britse parlement alleszins een tweederdemeerderheid vereist. Het is maar de vraag of de Conservatieven daarmee zullen instemmen. May heeft bovendien al verscheidene keren herhaald dat ze nieuwe verkiezingen niet ziet zitten.

Het is ook mogelijk dat een motie van wantrouwen tegen de regering wordt ingediend. Maar dat hebben de brexiteers enkele weken geleden als eens geprobeerd. Voorlopig zonder succes. Net als in België, kan May ook zelf een motie van vertrouwen voorstellen om op die manier zelfzeker over te komen. Als ze zo’n stemming verliest, komt er een andere eerste minister aan het hoofd van een nieuwe conservatieve regering. Maar als die nieuwe regering vervolgens geen vertrouwen krijgt van het parlement, kan de huidige regering alsnog een nieuwe vertrouwensstemming vragen om toch nog verder te doen. Lukt ook dat niet, volgen nieuwe verkiezingen. Britse humor op zijn best.

Nieuw referendum of geen brexit?

May kan ook nog beslissen kan om een nieuw referendum te organiseren. Maar zoiets vergt natuurlijk tijd. Artikel 50 voorziet dat de uitstapdatum kan worden opgeschoven naar een later moment. ‘Daarvoor is unanimiteit nodig van de 27 lidstaten van de Europese Unie, wat de onderhandelingspositie van het Verenigd Koninkrijk nog verder verzwakt. Spanje zou bijvoorbeeld eisen kunnen stellen over Gibraltar in ruil om de uitstapdatum te verplaatsen’, zegt Hendrik Vos, professor Europese politieke aan de Universiteit Gent. Bovendien is het dan mogelijk dat het Verenigd Koninkrijk alsnog aan de Europese verkiezingen op 26 mei zou moeten deelnemen. Tweemaal een organisatorisch huzarenstukje.

Tenslotte bestaat nog de mogelijkheid dat het Verenigd Koninkrijk besluit om de hele brexit om te keren en simpelweg in de Europese Unie blijft. Maandag oordeelde het Europees Hof van Justitie dat het Verenigd Koninkrijk eenzijdig kan beslissen om artikel 50 alsnog te deactiveren, wat nog maar eens aantoont dat lidmaatschap van de Unie een vrijwillige kwestie is. De vraag is of de Britse regering met die maatregel de doos van Pandora niet opent omdat ze de uitslag van het referendum niet respecteert.

Kortom, elk scenario dat momenteel voorligt, is voor de Britse premier hoe dan ook nadelig. Ze probeert zich ternauwernood vast te houden aan de laatste strohalm die haar nog rest. Maar ditmaal ziet het er bijzonder slecht uit. De Britse pond viel gisteren alvast naar het laagste peil sinds achttien maanden. ‘May is al twee jaar lang aan het voortstrompelen en probeert steeds de limiet op te zoeken om haar akkoord er alsnog door te krijgen. Het lijkt erop dat ze haar eigen limiet heeft bereikt. Ik zie niet hoe de regering May hier nog kan uitraken’, besluit Vos.

Van Hecke denkt daarentegen dat May het nog even zal uitzingen. ‘Het momentum om May van de troon te stoten, lijkt voorbij. Ik verwacht eerder dat ze na 29 maart zal moeten vertrekken, als duidelijk wordt dat de deal helemaal niet zo’n goede is en de pond nog verder zal verzwakken. Dan krijgt ze de rekening gepresenteerd.’