Schaduw van misbruik hangt over pauselijk bezoek aan Ierland

Het is met gemengde gevoelens dat paus Franciscus dit weekend in Ierland wordt ontvangen. Het is bijna veertig jaar geleden dat een paus nog voet aan de grond zette in het land waar kinderen en vrouwen decennialang door priesters en kloosterzusters werden misbruikt. Er is inmiddels veel veranderd in het ooit streng katholieke land.

Paus Franciscus heeft zaterdag voet aan de grond gezet op Ierse bodem. Tijdens zijn tweedaagse bezoek, naar aanleiding van de Wereldfamiliedagen, zal hij onder meer slachtoffers van seksueel misbruik door geestelijken ontmoeten.

De paus werd op de luchthaven van Dublin ontvangen door aartsbisschop Diarmuid Martin en minister van Buitenlandse Zaken Simon Coveney. Als eerste punt op de agenda staat een ontmoeting met de Ierse president Michael D. Higgins. Nadien trekt Franciscus naar Dublin Castle, voor een gesprek met premier Leo Varadkar en leiders van andere Ierse kerken. Daar zou de paus ook een eerste speech geven. Er worden ongeveer 100.000 mensen verwacht wanneer de paus zaterdagnamiddag in de pausmobiel door de straten van Dublin zal rijden.

Misbruik

Het tweedaagse pauselijke bezoek staat in het teken van het gezin, deelde het Vaticaan mee. Maar de kerkvorst zal tijdens de Wereldfamiliedagen niet aan het thema misbruik kunnen ontsnappen.

Dat de Kerk de voorbije jaren de misbruikschandalen in het land niet consequent heeft aangepakt, heeft vele Ieren diep geraakt. Ze beschuldigen het Vaticaan er zelfs van de feiten te verdoezelen. Maandag nog had de paus zich in een uitgebreid schrijven gericht tot de 1,3 miljard katholieken wereldwijd en toegegeven dat de Kerk slachtoffers van misbruik lang heeft genegeerd.

De Kerk heeft in Ierland veel van haar geloofwaardigheid verspeeld. ‘De paus kan onmogelijk naar hier komen en doen alsof zijn neus bloedt’, zei Marie Collins. De Ierse kinderrechtenactiviste was ooit zelf slachtoffer van misbruik door geestelijken. Uit ‘frustratie’ over het gebrek aan medewerking van de Vaticaanse autoriteiten stapte ze vorig jaar uit de pauselijke kinderbeschermingscommissie. Haar ontslag was een bittere pil voor de paus in de strijd tegen kindermisbruik.

Verantwoording

Er zijn veel mensen verheugd over het bezoek van de paus, zei Collins. Maar er is ook veel woede, die tegen de Kerk als instelling en minder tegen Franciscus als persoon is gericht. ‘Hij heeft de juiste dingen gezegd en de juiste instelling getoond’, zei Collins. ‘Maar het enige wat er tot dusver is gebeurd, als kindermisbruik door een bisschop of een andere kerkleider is bewezen, is dat hen wordt gevraagd om af te treden. De paus moet iets veel concreter doen dan dat. Hij moet die mensen ter verantwoording roepen. Hij moet een systeem uitdokteren dat hen voor de rechtbank brengt’, vindt Collins. De Kerk heeft gepoogd om haar reputatie te beschermen met als resultaat dat die naar de bliksem is geholpen, klinkt het.

Ook aartsbisschop Diarmuid Martin wil als gastheer dat paus Franciscus duidelijke taal spreekt tijdens zijn bezoek en zijn ontmoeting met slachtoffers van misbruik. Het Vaticaan berichtte dinsdag dat een dergelijke bijeenkomst is voorzien. Het aantal slachtoffers is immens, vele gelovigen zijn verbitterd, klinkt het. Almaar meer schandalen komen aan het licht, zoals de slechte behandeling van ‘gevallen vrouwen, zoals ongehuwde moeders door de Kerk in Ierland werden genoemd, en het misbruik van kinderen in tehuizen’.

Verdoezeling

Het tientallen jaren durende duizendvoudige kindermisbruik door priesters en kloosterzusters en de systematische verdoezeling van die strafdaden in Ierland werden in onderzoeksrapporten omstandig gedocumenteerd. Ook kardinaal Seán Brady, destijds hoofd van de Katholieke Kerk in Ierland, versluierde seksuele delicten van priesters in kindertehuizen. Maar in plaats van om vergeving te vragen, hekelde Brady in 2010 vanop de preekstoel het gebrek aan tolerantie van het volk tegenover zondige vertegenwoordigers van de Kerk.

Het Vaticaan reageerde onthutst en wees beschuldigingen over doofpotoperaties van de hand. Steeds maar nieuwe gevallen uit de donkere geschiedenis van de Kerk steken de kop op – zoals de wantoestanden in de ‘Magdalene laundries’, wasserijen waar nonnen en priesters vele ongehuwde moeders als slavinnen uitpersten. Daar verbleven tussen tussen 1922 en 1996 meer dan tienduizend vrouwen.

En Ierland staat niet alleen, zoals de schandalen over kindermisbruik in Australië of Chili en een recent gepubliceerd rapport uit Pennsylvania laten zien. In die Amerikaanse staat zouden meer dan 300 priesters zich de afgelopen 70 jaar vergrepen hebben aan duizenden kinderen.

Abortus

Terwijl de Kerk worstelt met haar verleden, heeft Ierland zich van zijn aartsconservatieve imago bevrijd. Pas in mei hadden de Ieren zich met een overweldigende meerderheid uitgesproken voor een versoepeling van het strikte verbod op abortus. Zelfs na verkrachting, incest of een zieke foetus was zwangerschapsafbreking tot dan verboden. Duizenden vrouwen moesten voor een abortus naar het buitenland. ‘Er heeft een stille revolutie plaatsgevonden, een grote daad van democratie’, tweette premier Leo Varadkar na de stemming in het parlement. De regeringsleider heeft zelf bekendgemaakt dat hij homoseksueel is. Ierland had in 2015 het homohuwelijk ingevoerd, als eerste land ter wereld door een volksraadpleging. Tot 1993 was homoseksualiteit er nog strafbaar.

De Wereldfamiliedagen (van 21 tot en met 26 augustus) als forum voor christenen en familieorganisaties zullen door de vele schandalen geen routinebezoek worden voor de paus. Het bezoek komt op een moment dat de Kerk worstelt ‘om een nieuwe plaats in de Ierse samenleving en cultuur te vinden, een die verschilt van de dominante instelling uit het verleden’, verklaarde aartsbisschop Martin aan de pers.

De Wereldfamiliedagen worden om de drie jaar op een andere plaats gehouden, deze keer met tienduizenden mensen uit meer dan 100 landen. Franciscus zal tijdens zijn tweedaags verblijf een ‘familiefeest’ in Dublin bijwonen en een bezoek brengen aan een onderkomen voor daklozen en het bedevaartsoord Knock Shrine in West-Ierland. De slotmis is zondag in Dublin gepland.