Europa voert al decennialang een krampachtige goednieuwsshow. Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker schakelde nog een versnelling hoger door ook media, cultuur en wetenschap voor de kar van zijn communicatiebeleid te spannen.
“De EU moet beter communiceren wat ze goed doet.” Dat was de conclusie van voormalig Europees president Herman Van Rompuy na de brexit, en lijkt rond het Schumanplein de heersende analyse.
Maar niet iedereen is het daarmee eens. “Enkel goed nieuws brengen werkt niet, je moet mensen ook uitleggen wat niet goed gaat”, stelt professor Hendrik Vos, directeur van het centrum voor EU-studies aan de UGent. Ook Gareth Harding, de oprichter van communicatiebureau Clear Europe en directeur van het EU-programma van de Missouri School of Journalism, denkt in die richting: “Europa moet debat stimuleren, mensen informatie aanreiken op basis waarvan ze hun eigen oordeel kunnen vormen. Anders doe je aan propaganda, en dat werkt niet.”
Europa heeft geen populair mediaplatform voor een gemeenschappelijk debat. Daar maken politici als Nigel Farage handig gebruik van om zich te profileren ten koste van de EU. Maar in plaats van dat debat te stimuleren, verkoos Europa de afgelopen decennia haar riante communicatiebudgetten uit te geven aan semi-propagandistische media, aftandse folders en een resem obscure ngo’s en denktanks.
Harten en geesten
Voormalig Commissievoorzitter Jacques Delors liet in 1989 optekenen dat je niet verliefd wordt op een Interne Markt. Sindsdien evolueerde Europa van een economische gemeenschap naar het begin van een politieke unie. Het kreeg er de Euro bij, net als een gemeenschappelijk veiligheids- en buitenlands beleid.
Maar de Europeanen werden niet verliefd. Buiten de vlag en het volkslied roept de unie weinig emotionele associaties op. En in haar pogingen om zieltjes te winnen, geeft ze te veel de indruk mensen te willen indoctrineren. “Zo kopieert Europa het recept van de natiestaten in de 19e eeuw door de meest roemrijke delen uit de geschiedenis te pikken en de rest te verzwijgen”, zegt Hendrik Vos.
Dat bleek onlangs bij de bouw van het “Huis van de Europese geschiedenis” in Brussel, toen historici hun ongenoegen uitten over politieke inmenging. De EU staat voor vrede en democratie, was de boodschap, en het conflictueuze verleden van het continent paste niet in dat plaatje. Er kwam druk om de tijdslijn van de permanente tentoonstelling pas in 1946 te laten starten. Na commotie in de pers ging dat uiteindelijk niet door.
Mannen in pakken
Hoe komt het dat de vele hoog opgeleide en goed betaalde bureaucraten er niet in slagen het imago van de EU hoog te houden? “De Commissie bevolkt haar communicatietak met mannen in pakken die weinig van het vak kennen. Hun voornaamste ambitie is opklimmen in de hiërarchie”, legt Gareth Harding uit. Volgens Harding zou een privébedrijf meteen het bijna volledige communicatieteam aan de deur zetten.
Het personeel is niet het enige probleem. Om het broze evenwicht tussen de instellingen onderling en met de 28 lidstaten te bewaren, maakt de structuur het moeilijk om direct en eenduidig te communiceren, argumenteert een bron binnen de Commissie. Dat leidt tot een omfloerst taalgebruik dat weinig burgers aanspreekt, in schril contrast met de duidelijke woorden van Marine Le Pen of Geert Wilders.
Juncker trekt het laken naar zich toe
In die omgeving kwam Jean-Claude Juncker in november 2014 aan het hoofd van de Europese Commissie. De Luxemburger maakte van meet af aan duidelijk dat hij met een uitgesproken politieke commissie de grip op het beleid wilde versterken.
Juncker centraliseerde het communicatiebeleid door de portefeuille naar zich toe te trekken, beschrijft KU Leuven-professor Steven Van Hecke. Communicatie was in de Commissie Barosso I nog in handen van Junckers land- en partijgenote Viviane Reding. Daarnaast stroomlijnde hij de omgang met de media, om een kibbelkabinet te vermijden. Waar vroeger elk van de 28 commissarissen over een woordvoerder beschikte, bracht hij dat aantal terug tot 6, allemaal onder zijn gezag. Het aantal communiqués daalde spectaculair.
Junckers kabinetschef, de Duitse jurist Martin Selmayr, coördineert de communicatie. “Selmayr waant zich een communicatiegod, maar is een bureaucraat, en die hebben zelden de gave van goede communicatie”, oordeelt Gareth Harding. “Het kleine team kan niet voldoen aan de vraag van het groeiende journalistenkorps in Brussel. Juncker wilde de commissarissen ook zelf de media te woord laten staan, maar die hebben amper tijd om te bellen.”
Contrapropaganda
Naast het communicatiebeleid zelf, aarzelt Europa ook niet om media en cultuur in te schakelen voor politieke doeleinden. Sinds de oplopende spanningen met Rusland hanteert het steeds nadrukkelijker deze instrumenten van soft power in haar buitenlands beleid.
Bij Junckers aantreden was het conflict in Oekraïne verzand in een ordinaire informatie-oorlog. President Vladimir Poetin bleek met de geoliede Russische propagandamachine over een machtig wapen te beschikken, een stiekeme droom van menig wereldleider. Het was het signaal voor Europa om, met de nieuwsbrief “Disinformation Review”, een tegengewicht te bieden aan de Russische leugens. Er kwamen ook uitzendingen voor etnische Russen in de voormalige Sovjetrepublieken. En Nederland zegde 1,3 miljoen euro toe voor de oprichting van een Russischtalige news exchange.
Op EuroparlTV, een zender die ondanks een jaarlijkse toelage van miljoenen euro’s amper kijkers trekt, bekloeg Duits Europarlementslid en hoofd van de commissie Buitenlandse Zaken Elmar Brok zich dat op zijn hotelkamer in Irak geen BBC of Deutsche Welle te zien was, maar wel Russia Today. Brok pleit voor een samenwerking tussen Europese zenders en hoopt dat er ook meer middelen vrijkomen voor deze inspanningen.
Gareth Harding: “Je kan je de vraag stellen of de EU Rusland wel met dezelfde wapens moet bestrijden, en of dat geen afbreuk doet aan onze waarden. Maar dan nog is het resultaat teleurstellend. In vergelijking met Russia Today of Sputnik lijkt de Europese contrapropagandasite wel ontworpen door een twaalfjarige.”
Cultuur als instrument
Het Europese soft power-arsenaal is nog niet uitgeput. Op 8 juni kwamen Europees Buitenlandminister Federica Mogherini en de Hongaarse Commissaris voor Onderwijs en Cultuur Tibor Navracsics met een nieuwe strategie om cultuur centraal te stellen in de buitenlandse betrekkingen van de Europese Unie.
‘Je kan je de vraag stellen of de EU Rusland wel met dezelfde wapens moet bestrijden’
In voorafgaandelijk overleg met culturele en educatieve verenigingen die ze subsidieert, polste de Commissie hoe deze organisaties hun actieradius konden uitbreiden naar landen in het Oosters Partnerschap, het Midden-Oosten en Azië. Rusland of Zuid-Amerika staan voorlopig niet op het culturele prioriteitenlijstje.
Op sociale media reageert de sector enthousiast over het initiatief van haar broodheer, maar achter de schermen klinkt onrust over instrumentalisering. Mogherini had het openlijk over cultuur als een “sterk instrument”, de jurist Navracsics noemde cultuur “het verborgen juweel van ons buitenlands beleid.”
“De laatste jaren werd de culturele sector sterk in een economische logica ingeschakeld. De vrees bestaat dat we nu ook voor een diplomatieke kar gespannen worden”, klinkt het bij één van de Europese netwerken. “Terwijl creativiteit het best werkt zonder inmenging.”
Door Simon Van Dorpe
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
