Jonathan Holslag

‘Russische kerndreiging verklaart mee waarom het Westen weinig kan beginnen tegen de invasie’

Jonathan Holslag Politoloog en publicist.

‘De kans dat er een kernaanval komt, was en is nog steeds klein’, schrijft Jonathan Holslag (VUB). ‘Toch heeft Rusland wel degelijk zijn vermogen om een kernaanval uit te voeren getoond.’

Na ruim een maand oorlog kunnen we vier belangrijke lessen trekken. Eén: een strijdbaar land inpalmen blijft een hachelijke onderneming. Twee: de Verenigde Staten willen hun machtsopbouw in Oost-Azië niet in het gedrang laten komen door een conflict in Europa. Drie: Europese landen zijn nog steeds niet in staat te reageren zonder steun van de Verenigde Staten. Vier: kernwapens blijven belangrijk.

Voor het eerst sinds de Koude Oorlog wordt in Europa opnieuw gesproken over het risico van nucleaire escalatie. De kans dat er een kernaanval komt, was en is nog steeds klein. Toch heeft Rusland wel degelijk zijn vermogen om een kernaanval uit te voeren getoond. Signalling, heet dat. Amper vijf dagen voor de invasie begon het een grote oefening om de paraatheid van de strategische afschrikking – kernwapens dus – te testen. De oefening simuleerde een nucleaire tegenaanval met lange- en korteafstandsraketten (Yars en Iskander) een kernraket (Sineva) gelanceerd vanaf een onderzeeboot en kruisraketten afgevuurd vanaf zware bommenwerpers. Als signaal kon dat tellen.

Russische kerndreiging verklaart mee waarom het Westen weinig kan beginnen tegen de invasie.

Amper drie dagen na de invasie bracht het Kremlin de nucleaire troepen in verhoogde staat van paraatheid, naar niveau twee van vier. Er werd naar verluidt wat op en neer bewogen met enkele onderzeeboten die kernraketten vervoeren in het Poolgebied en met lanceerinstallaties van een type Iskanderraket dat – mogelijk – met een kernkop zou kunnen worden uitgerust. Weer stonden we hoegenaamd niet op de rand van een kernoorlog. Maar het vormde opnieuw een belangrijk signaal.

Later in het conflict lanceerde Rusland een Kinzhalraket. Dat is een supersnelle Iskanderraket, maar dan gelanceerd vanaf een vliegtuig. Deskundigen zijn niet allemaal even onder de indruk van de Kinzhal, maar het ding is hypersonisch en reikt tot 3000 kilometer ver. De raket kan worden uitgerust met een conventionele kop, maar eveneens met een nucleaire kop. Dat was dus een derde signaal.

Rusland begon al eerder met het herdenken van zijn nucleaire afschrikking. In de jaren negentig, toen het uitgeput was door economische en politieke onzekerheid, probeerde president Boris Jeltsin de zwakte van het leger goed te maken door meer in te zetten op kernwapens. Hij herzag de belofte uit de Sovjettijd om zulke wapens nooit als eerste te gebruiken en liet in de nationale veiligheidsstrategie van 1997 optekenen dat ze ook gebruikt kunnen worden als het bestaan van Rusland bedreigd wordt. Na 2000 zette Vladimir Poetin die koers voort. Zijn eerste veiligheidsstrategie verruimde het gebruik van kernwapens opnieuw tegen ‘grootschalige agressie met conventionele wapens in situaties die kritiek zijn voor de nationale veiligheid’. Dat werd min of meer herhaald in 2010 en 2020. Escaleren om te de-escaleren.

Al in de jaren negentig trok Boris Jeltsin de belofte in om nooit als eerste kernwapens te gebruiken.

Alle documenten beperken kernaanvallen tot scenario’s waarin Rusland wordt aangevallen. Ze maken geen gewag van het gebruik van kernwapens als Russische troepen bedreigd worden buiten het grondgebied. Deskundigen wezen de voorbije maand evenwel op onduidelijkheden. Enerzijds is er de verwijzing naar ‘nationale veiligheid’. Die zou verder kunnen reiken dan het grondgebied. Anderzijds was er ook nog de Krim: een schiereiland dat Rusland beschouwt als eigen grondgebied. Het Kremlin deed weinig om de onzekerheid weg te nemen. Er kwamen wat sussende woorden, maar die werden tenietgedaan door het aanhoudende machtsvertoon.

Hoe dan ook, de Russische kerndreiging verklaart mee waarom het Westen weinig wil en kan beginnen tegen de invasie in Oekraïne. Andere landen zullen die observatie ongetwijfeld meenemen in hun militaire plannen. Het was wellicht ook geen toeval dat Noord-Korea net tijdens de invasie zijn nieuwe kernraket testte: ‘Enkel met zo’n wapen kunnen we onze veiligheid garanderen.’

Partner Content