Nieuwe aanvallen op Oekraïense doelwitten brengen de luchtverdediging op het verzadigingspunt. Ballistische raketten vormen de grootste dreiging, en slechts een handvol landen beschikt over systemen om die aan te kunnen.
Een jaar geleden gold het als uitzonderlijk wanneer er in één nacht dertig drones Oekraïne bestookten. Nu overspoelt Rusland de Oekraïense luchtverdediging met honderden tegelijk. Op 25 mei voerde het Kremlin een aanval uit die het zelf omschreef als een ‘massale aanval’ op Oekraïense steden, met maar liefst 298 drones – vermoedelijk een record.
Rusland zet ook meer raketten in: diezelfde nacht werden er 69 afgevuurd. Daardoor begeeft Oekraïne zich opnieuw op onbekend terrein. Als de huidige wapenstilstandsonderhandelingen mislukken – wat zeer waarschijnlijk lijkt – zullen luchtafweereenheden hun interceptorraketten moeten rantsoeneren. Meer Russische drones en raketten zullen dan hun doel bereiken: steden, dorpen en kritieke infrastructuur.
De Russische luchtoorlog werd begin dit jaar opgevoerd, met een duidelijke verschuiving in de gebruikte wapens. Ballistische raketten, waarvan vele afkomstig zijn uit Noord-Korea, spelen nu een centrale rol, naast een nieuwe en dodelijkere generatie Shahed-aanvalsdrones. Die ballistische raketten zijn moeilijk te onderscheppen vanwege hun hoge snelheid; enkel de steeds kleiner wordende voorraad Patriot PAC-3-raketten van Oekraïne biedt enige kans op succes.
De Russische wapenindustrie leeft van bluf en vervalste rapportage. Maar het is duidelijk dat het aantal drones fors zal toenemen.
Intussen gebruiken de Shaheds – intussen al aan hun zesde versie sinds Iran ze in 2023 aan Rusland begon te leveren – machine-learning om goed verdedigde doelwitten zoals Kiev te treffen. Op 24 mei sloegen drones stukken uit gebouwen in de noordelijke buitenwijken van de hoofdstad.
Twee weken eerder veroorzaakte een drone met een brandstof-luchtbom een gat in een nabijgelegen winkelcentrum, waarbij ramen tot driehonderd meter verderop werden weggeblazen. Diezelfde week trof een andere drone – geladen met clustermunitie met vertraagde ontsteking – een oefenterrein aan de zuidoostelijke rand van de stad.
De extra’s van de Knack-stemtest: Vlaamse partijen klaar voor vredesmissie naar Oekraïne
Verhoogde Russische druk
De grootste uitdaging voor Oekraïense luchtafweereenheden vandaag, is het aantal toestellen dat op hen afkomt. Vorig jaar produceerde het Kremlin zo’n driehonderd Shahed-drones per maand; vandaag rolt dat aantal al van de band in minder dan drie dagen.
Volgens Oekraïense militaire inlichtingendiensten beschikt Rusland over documenten waaruit blijkt dat het zijn productie wil opdrijven tot vijfhonderd drones per dag – wat betekent dat zwermen van duizend drones realiteit kunnen worden. Dat is wellicht overdreven, waarschuwt de Oekraïense luchtvaartexpert Kostiantyn Kryvolap.
De Russische wapenindustrie leeft van bluf en vervalste rapportage, zegt hij. ‘Maar het is duidelijk dat het aantal fors zal toenemen.’ Zelfs als Oekraïne erin slaagt om het oostfront te stabiliseren, zal de bescherming van het luchtruim almaar moeilijker worden.
In een geheime werkplaats in een uithoek van Kiev demonteren een bont gezelschap ingenieurs de binnenkant van een Shahed-drone van Russische makelij. Elk stuk metaal dat op Oekraïense steden neerkomt, belandt in dit soort laboratoria voor een grondige post mortem.
Het doel is de trucs van het wapen in kaart te brengen, bruikbare onderdelen na te bouwen, en er een aangepaste versie van terug te sturen naar de afzender. De voorbije maand kwam het werk geen moment stil te liggen.
Ondanks de hoop op een wapenstilstand vindt Rusland almaar nieuwe manieren om door de Oekraïense luchtverdediging te breken, die steeds meer worstelt met een tekort aan interceptorraketten, veranderende vijandelijke tactieken en een Amerikaanse politiek die niet langer bevriend is.
In een drone vonden ze een briefje – allicht achtergelaten door een meelevende Russische ingenieur – met een hint naar het nieuwe aansturingsmechanisme.
Terwijl de ingenieurs de nieuwste Shahed-variant ontleden, zeggen ze dat hun grootste bezorgdheid momenteel de manier is waarop Russische drones worden aangestuurd. De nieuwste modellen lijken ongevoelig voor Oekraïense elektronische oorlogvoering. Dat komt omdat ze niet langer vertrouwen op storingsgevoelige gps-signalen, gebruikmaken van artificiële intelligentie en meeliften op het Oekraïense (mobiele) internet.
Volgens het team troffen ze in een drone onlangs een briefje aan – vermoedelijk achtergelaten door een meelevende Russische ingenieur – dat een hint bevatte naar het nieuwe aansturingsalgoritme. De drones worden via bots op het sociale mediaplatform Telegram bestuurd, aldus het briefje, en sturen live vluchtgegevens en videobeelden terug naar menselijke operatoren.
Militair expert Carlo Masala: ‘Poetin is geen onberekenbare gek. Hij is juist heel rationeel’
Ballistische luchtverdediging
Tot voor kort gebeurde het meeste dronejagen door mobiele teams met goedkope machinegeweren, schouderraketten en korteafstandskanonnen. Nu, zegt kolonel Denys Smazhny van de luchtverdediging, manoeuvreren drones moeiteloos rond zulke groepen. Ze vliegen eerst laag om detectie te vermijden en stijgen dan plots naar 2000 à 2500 meter bij het naderen van steden, buiten bereik van kleinkaliberwapens.
Daarom schakelt Oekraïne nu ook helikopters, F-16’s en interceptordrones in – met groeiend succes. Een hoge ambtenaar stelt dat de luchtverdediging rond Kiev nog steeds zo’n 95% van de inkomende drones neerhaalt. Maar de 5% die erdoor glipt, richt zware schade aan.
We zullen Russische lanceercomplexen, fabrieken en voorraden moeten vernietigen.
Tegen drones en kruisraketten maakt Oekraïne nog een goede kans. Maar tegen ballistische dreiging oogt het somberder. Slechts een handvol landen beschikt over systemen die zulke snelle en verwoestende wapens aankunnen. In het Westen heeft het Amerikaanse Patriot-systeem zo goed als een monopolie op het vlak van ballistische luchtverdediging. Oekraïne beschikt nu over minstens acht Patriot-batterijen, al zijn er daar altijd wel enkele van beschadigd of in herstelling.
De bemanningen bedienen ze met indrukwekkende bekwaamheid. Sinds het voorjaar van 2023 haalden ze meer dan 150 ballistische raketten en ballistische projectielen vanuit de lucht neer. Maar die systemen zijn grotendeels rond Kiev geconcentreerd.
President Volodymyr Zelensky zegt dat Oekraïne minstens tien extra batterijen nodig heeft, met de bijhorende voorraden PAC-3-raketten, om steden enig gevoel van veiligheid te kunnen geven. Hij benadrukt dat zijn land bereid is daarvoor te betalen – vermoedelijk met Europees geld. Het Witte Huis reageerde tot dusver ontwijkend.
Overlevingsstrategie
Het probleem is dat Oekraïne van een prioriteit voor de regering-Biden, is afgegleden naar slechts een van de vele klanten die strijden om een beperkte productiecapaciteit onder Donald Trump. Lockheed Martin, dat de Patriot-systemen en hun PAC-3’s bouwt, verhoogt zijn output tot 650 raketten per jaar.
Maar dat is nog altijd zo’n honderd minder dan het geraamde Russische aantal ballistische raketten. Volgens een bron binnen de Oekraïense regering beschikt het Kremlin nu al over een voorraad van zo’n vijfhonderd exemplaren. Voor de onderschepping van één Russische raket zijn doorgaans twee PAC-3’s nodig.
Oekraïne is van een prioriteit voor de regering-Biden, afgegleden naar een van de vele klanten die strijden om een beperkte productiecapaciteit onder Donald Trump.
Voor de China-haviken in Trumps entourage geldt: een Patriot-raket die naar Oekraïne gaat, is er een minder voor het Pacifisch front. Zelfs de meest Oekraïnegezinde Amerikaanse regering – wat deze niet is – zal moeite hebben om het tempo van de Russische dreiging bij te houden.
Oekraïne heeft om een licentie gevraagd om zelf PAC-3’s te mogen produceren, maar weet dat de kans klein is. In Duitsland start wel een productie, maar pas eind 2026. Andere gezamenlijke productieprojecten zitten in de pijplijn, maar ook daar is de doorbraak pas over minstens een jaar te verwachten.
Oekraïne zal mogelijk een overlevingsstrategie moeten ontwikkelen waarin luchtverdediging wordt gecombineerd met offensieve luchtaanvallen en afschrikking. ‘We zullen Russische lanceercomplexen, fabrieken en voorraden moeten vernietigen,’ zegt luchtvaartexpert Kryvolap. ‘We mogen ons geen illusies maken.’
