Twee kussende dames en een etend meisje zorgden deze ramadan voor veel ophef in Marokko. De geleidelijke opkomst van het conservatisme en daarmee de sociale controle in het land wordt deze heilige maand extra zichtbaar.
Ophef ontstond in het gemiddelde Marokkaanse huishouden toen de Belgisch Marokkaanse Loubna Azabal haar mede-actrice Nisrin Erradi zoende op het filmfestival in Cannes. Twee zoenende vrouwen zijn al hashuma (iets waar je je voor moet schamen), maar dan ook nog tijdens de ramadan! Beschuldigingen aan Loubna’s adres liepen zodanig op dat ze zich genoodzaakt voelde zich te verontschuldigen.
Een groep vrouwen riep via Facebook op om zich weer te kleden naar de ‘goede oude tijd’. Dat wil zeggen: naast ruime kleding en een hoofddoek, ook een lapje voor de mond en neus. Zelf toonden ze het ‘goede voorbeeld’ en publiceerden ze een foto van hun nieuwe kledingdracht online. ‘Het moet meiden aanmoedigen om zedige kleding te dragen, vooral tijdens de ramadan,’ zei Lamiaa, initiatiefnemer van de oproep, in de Marokkaanse media.
Een etend veertienjarig meisje – het was ramadan maar omdat ze ongesteld was mocht ze volgens islamitische regels niet vasten – zorgde ook voor oproer in een bus in Noord-Marokko. De chauffeur sloeg het meisje terwijl hij haar flink beledigde en vernederde.
Kwaad bestrijden
‘Dit soort evenementen – waarbij burgers andere landgenoten beoordelen of controleren op het volgen van religieuze regels – zie je steeds meer in Marokko. Vooral in de ramadan, die is heilig voor iedereen. Het is naast een religieuze ook een sociale traditie,’ zegt antropoloog Aziz Hlaoua, verbonden aan de universiteit Mohammed 5 in Rabat.
De Marokkaanse wet veroordeelt ‘iedereen algemeen bekend als moslim’ die eet of drinkt in openbare ruimtes tot één tot zes maanden gevangenis. In 2009 organiseerde de mensenrechten vereniging M.A.L.I. al een picknick om op te eisen publiekelijk te kunnen eten en drinken. Hoewel het om enkele tientallen jongeren ging, stonden er volgens M.A.L.I. zo’n honderd agenten klaar. Uiteindelijk verhoorden ze alleen initiatiefnemer Ibtissame Lachgar. ‘Maar het is niet alleen de wet die ons een religieuze dictatuur oplegt. Het is vooral de sociale maatschappij die onze individuele vrijheden afpakt.’ Dat bevestigde de ophef die hun persconferentie vijf jaar later losmaakte waar ze praatten over ouders die hun kinderen dwongen te vasten.
‘Eten en drinken was altijd al verboden, maar vroeger tolereerden mensen het nog. Er waren zelfs cafés open tijdens de ramadan. Nu is alles dicht en krijg je een klap als je eet op straat,’ vat de Marokkaanse mensenrechtenactivist Hakim Sikouk samen.
‘Degenen die dit doen, bedoelen het niet slecht. Zij vinden dat verschijnselen als korte rokjes of kussende stellen de openbare orde verstoren. De koran zegt dat het hun plicht is om deze te handhaven dus gelovigen doen dit. Ze denken dat ze kwaad bestrijden en daarmee later in het paradijs komen,’ verklaart Hlaoua.
Gemengde stranden
Deze ramadan toont de optelsom van een al tientallen jaren langzaam conservatiever wordend Marokko. 50% van de stedelijke Marokkanen zei in ’61 in het onderzoek van André Adam niet te bidden en niet mee te doen aan de ramadan. 80% zei in te schatten dat de religie zou verdwijnen en 11% wilde Marokkaanse vrouwen in hoofddoek zien.
In 2006 doen politicoloog Mohammed Tozy en twee andere intellectuelen opnieuw onderzoek. Dan zegt nog maar 15% van de Marokkanen nooit te bidden. 60 tot 70% zou dit vijf keer per dag doen. Twee derde van de biddende moslims zegt aangespoord te zijn door hun sociale omgeving. Als iemand niet bidt, beschouwt 55% van de respondenten diegene niet als moslim.
Bijna 40% van de vrouwen zegt dan een hoofddoek te dragen. De helft van de hoofddoek dragende vrouwen bekent dit te doen onder druk van hun sociale omgeving. 57% van de respondenten geeft aan tegen gemengde stranden te zijn.
Religieuze stickers
Volgens het WVS zou minder dan 1% in 2001 lid zijn van een religieuze organisatie. In 2011 is dit volgens Bekkaoui 8%. In Tozy’s onderzoek zegt 18% akkoord te zijn met jihadistische bewegingen – tegenover 29% niet. Dit vertaalt zich in verschillende aanslagen in 2003 in Casablanca en een bomaanslag in 2011 in Marrakech. Ook al vond er later geen aanslag meer plaats, het jihadistische gedachtegoed leeft nog. Toen het Baker Instituut dit jaar 3000 Marokkanen een aantal toespraken voorlegde, vonden ze die het meest betrouwbaar als deze van de koning en daarna van de leider van IS kwam.
Na 2006 zijn er geen andere onderzoeken uitgekomen naar islam gebruiken in het dagelijks leven, maar Tozy kan de uitslag hiervan wel voorspellen. ‘Het zou kwantitatief waarschijnlijk niet veel anders zijn, maar Marokkanen beleven het geloof nu meer collectief. Je ziet nu veel religieuze stickers op auto’s en vrijdag krijg je een appje met ‘fijne vrijdag’. Ze bidden meer in de moskee en gebruiken het bidden meer als graadmeter voor het moslim-zijn.’ Ook denkt hij dat de vrouwen nu een andere rol hebben. ‘We zien hen nu vaker in moskeeën en andere publieke gelegenheden in conservatieve kringen.’ In de straten van Marokko draagt nu ook een meerderheid een hoofddoek.
Golfstaten en armoede
De verandering begon al in de jaren tachtig door jongeren die religieuze organisaties opzetten als antwoord op het linkse geluid dat toen overheerste. De laatste jaren is de groei van het conservatisme volgens Tozy te danken aan de Golfstaten en internet. Die zenden vanaf 2000 religieuze televisie- en radiozenders uit in Marokko. Tegelijkertijd investeerden deze landen – Saoedi-Arabië voorop – veel in Marokko. In nieuwbouwprojecten, maar ook in het salafisme. Zo bleek dat het land de website financierde van de moslimgeleerde Abderrahmane Al-Maghraoui: hij vaardigde in 2009 een fatwa uit waarin hij zegt dat negenjarige meisjes mogen trouwen ‘omdat ze beter presteren in bed dan een volwassene’.
‘Dit gedachtegoed wordt populairder over de hele wereld omdat Saoedi-Arabië simpelweg meer macht krijgt. Bovendien is de salafistische versie van de islam makkelijk te begrijpen: alles is gewoon halal (goed) of haram (slecht). Dus of moslims nu in aanraking komen met dit gedachtegoed omdat ze het nu makkelijker online kunnen opzoeken of door Saoedische media, het slaat aan,’ aldus Tozy.
Volgens Hlaoua is de laatste groeistoot mede te danken aan armoede. ‘De bevolking groeit enorm; we krijgen er talloze jongeren bij maar de staat biedt ze geen werk of andere bezigheden. Door middel van protesten de laatste jaren vroegen ze de overheid hier iets tegen te doen maar die drukte de staat de kop in. Dus jongeren zien geen hoop meer en keren zich weer naar de religie. Zo hebben ze een indicatie voor een levenswijze en een God om bij te klagen.’
Religie doet gehoorzamen
Ook de staat stimuleert religie. Na de aanslagen van Casablanca opende Marokko een imamschool dat de maliki-islam, oftewel een tolerante versie van de islam, onderwijst. Daarnaast heeft Marokko een ministerie voor islamitische zaken en speelt religie een grote rol in het onderwijs op publieke scholen. In 2011 kwam de PJD, een politieke partij geïnspireerd door de islam, aan de macht. ‘En de staat faciliteert de islam door het bouwen van moskeeën. Daaraan geeft het meer urgentie dan bijvoorbeeld aan elektriciteit of water,’ aldus Tozy.
‘Het is goed voor een staat om de islam te promoten, want volgens die religie moet je ook je overheid gehoorzamen en niet bekritiseren,’ verklaart Hlaoua.
Tegelijkertijd laat een minoriteit steeds vaker van zich horen; seculieren en atheïsten. ‘Sinds 2009 praten we tenminste over het wetsartikel dat eten en drinken in openbare ruimtes tijdens de ramadan verbiedt. Sinds drie jaar zijn er ook minder arrestaties’, zegt Lachgar van M.A.L.I. ‘We moeten vooral de mentaliteit veranderen en de hypocrisie; veel van onze werkgevers en families denken nog dat we vasten als we dat niet doen.’
Op social media krijg je wellicht een indruk dat jongeren als Lachgar steeds vaker te vinden zijn. ‘Maar als je naar de volkswijken in Marokko gaat, vind je ze niet. Uiteindelijk zijn we maar met weinig’, stelt activist Sikouk teleurgesteld.
‘Conservatieven worden steeds intoleranter tegenover deze minderheid’, aldus Tozy. Toch ziet hij hoop in de protesten van Algerije. Daar gaat iedereen de straat op; ook salafisten. Maar andere demonstranten verhinderen hen om het over religie te hebben. ‘Wellicht is dit een voorbode in de Arabische wereld dat religie eindelijk weer een privézaak wordt.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
