Tijdens de Tweede Wereldoorlog wist Finland, ondanks zware Russische aanvallen, zijn onafhankelijkheid en democratie te behouden. President Alexander Stubb verwijst vandaag naar die geschiedenis als mogelijke inspiratiebron voor Oekraïne in de strijd tegen Poetin. Welke lessen kan Zelensky trekken uit de Finse realpolitiek van tachtig jaar geleden? ‘Wat Finland in 1944 deed, kan Oekraïne vandaag ook.’
De tiran in het Kremlin claimde het als deel van zijn invloedssfeer en eiste een ongelijke landruil. Toen dat werd afgewezen, zette hij een ‘valse-vlagoperatie’ in scène en viel binnen. Hij verwachtte de hoofdstad binnen twee weken in te nemen. De westerse democratieën beloofden steun, maar faalden. Minder dan vijf jaar later werd het slachtoffer gedwongen een tiende van zijn grondgebied aan Rusland af te staan en eeuwige neutraliteit te beloven.
We hebben het hier niet over de situatie in Oekraïne, maar over Finland in de jaren veertig van de vorige eeuw. Vandaag behoort het tot de meest succesvolle en welvarende staten van Europa.
Tegenwoordig staat Finland opnieuw in de belangstelling. Vorige maand nam president Alexander Stubb, een van Oekraïnes meest overtuigde bondgenoten, deel aan een bijeenkomst in het Witte Huis, samen met Donald Trump, Volodymyr Zelensky en zes andere Europese leiders. Toen Trump zich tot Stubb richtte, antwoordde die laatste: ‘Wij vonden een oplossing in 1944 en ik ben ervan overtuigd dat we ook in 2025 een oplossing zullen vinden om een einde te maken aan de Russische agressieoorlog. We zullen een duurzame en rechtvaardige vrede bereiken.’
In een recent interview met The Economist in Helsinki zei hij over de beslissing van 1944, die nochtans door velen als een nederlaag wordt gezien: ‘Wij voelen nog altijd dat we gewonnen hebben, omdat we onze onafhankelijkheid behielden.’
Is de controle op onze militaire uitgaven te laks? Slechts 7 parlementsleden keken cruciale NAVO-documenten in
Toen Stalin in de Winteroorlog van 1939-1940 voor het eerst aanviel, was Finland nog maar 21 jaar onafhankelijk. Het grootste deel van de 19e eeuw had het deel uitgemaakt van het Russische rijk, de 600 jaar daarvoor behoorde het tot Zweden. Het werd opgenomen in het geheime Molotov-Ribbentroppact uit 1939, dat Centraal- en Oost-Europa onder Duitsland en de Sovjet-Unie verdeelde. Finland werd toegewezen aan de laatste.
16 weken bloedige strijd
Toch verloor Finland, een land met vandaag minder dan 6 miljoen inwoners en een grens van 1300 kilometer met Rusland, nooit zijn onafhankelijkheid of zijn democratie. Andere delen van het voormalige Russische rijk en vele landen in Midden- en Oost-Europa moesten die wel inleveren. Het had dat niet aan westerse steun te danken, maar aan de vastberadenheid van zijn bevolking, de integriteit van zijn elite en het harde realisme van de man die het leger door de oorlogsjaren leidde: Carl Gustaf Mannerheim, voormalig generaal in het Russische keizerlijke leger, die even onverzettelijk was in het voeren van de strijd als in het aanvaarden van een bittere vrede.
De beperkte westerse steun en de overweldigende omvang en wreedheid van de vijand, betekenden dat Finland land moest afstaan, maar niet zijn volk.
In maart 1940, na ‘16 weken van bloedige strijd zonder rust, dag noch nacht’, sprak Mannerheim zijn soldaten toe: ‘Ons leger staat nog steeds onoverwonnen tegenover een vijand die, ondanks verschrikkelijke verliezen, in aantal is gegroeid.’ De beperkte westerse steun en de overweldigende omvang en wreedheid van een vijand ‘wiens levensfilosofie en morele waarden anders zijn dan de onze’, betekenden dat Finland land moest afstaan, maar niet zijn volk.
‘We moeten bereid zijn ons verkleinde vaderland te verdedigen met dezelfde vastberadenheid en hetzelfde vuur waarmee we ons ongedeelde vaderland hebben verdedigd,’ zei Mannerheim. De volledige bevolking van Fins Karelië, meer dan 400.000 mensen, werd geëvacueerd na de Winteroorlog en de daaropvolgende Vervolgoorlog, waarin Finland de Russen tijdelijk terugdrong.
Het Finse voorbeeld
Sinds het begin van de oorlog in Oekraïne wordt naar de Finse geschiedenis verwezen om twee redenen: zowel als model om te vermijden, als mogelijk voorbeeld om te volgen. Mannerheims redevoering circuleerde in de eerste maanden van de oorlog op het bureau van president Volodymyr Zelensky, maar werd vervolgens terzijde geschoven.
‘Naar 5% BBP voor militaire uitgaven: hoe zal dat gaan als nergens een groeipad is vastgelegd?’
De vrede die Finland in 1944 werd opgelegd, was allesbehalve rechtvaardig. Maar het had erger gekund. Finland stond 10 procent van zijn grondgebied af, waaronder Karelië en de helft van het Ladogameer. Het leger werd beperkt, net als de mogelijkheid om toe te treden tot de NAVO. Het werd gedwongen Rusland toestemming te geven een marinebasis te huren op Porkkala, een schiereiland in de Finse Golf op slechts 30 kilometer van de hoofdstad. En omdat het zich met Hitler had verbonden, moest het herstelbetalingen doen aan de Sovjet-Unie, die het vijf jaar eerder nog had aangevallen.
Voor veel buitenstaanders was dit een nederlaag. Voor Stubb ligt dat anders, zijn vader werd geboren in het door de Sovjet-Unie geannexeerde gebied en hij heeft een zomerhuis op Porkkala, sinds de jaren vijftig weer in Finse handen.
‘Finland kon nationale defensie opbouwen, niet alleen vanwege een bedreiging uit Rusland, maar omdat het iets had dat het waard was te verdedigen.’
Omdat Finland geen enkele veiligheidsgarantie kreeg van het Westen of van wie dan ook, oefende het zijn onafhankelijkheid niet uit door zich anti-Russisch op te stellen – dat zou bijna zeker tot een nieuwe invasie hebben geleid – maar door een van de meest succesvolle landen van Europa uit te bouwen. ‘Mensen wachtten niet op perfecte omstandigheden. Ze werkten met wat ze hadden,’ legt Risto Penttilä uit, Fins expert in buitenlandse politiek.
In de politiek en de media vermeed Finland zorgvuldig alles wat Moskou kon irriteren. Voor de meeste buitenstaanders was wat bekend werd als ‘finlandisering’ een slaafse vorm van appeasement. Voor Stubb en de meeste van zijn landgenoten was het ‘de definitie van realpolitik in een tijd waarin we geen keuze hadden’. Het stelde Finland in staat vast te houden aan zijn kernwaarden: universeel onderwijs, sociale zekerheid en de rechtsstaat.
‘Totale defensie’
Lang voor het in 2023 toetrad tot de NAVO, had Finland een systeem van ‘totale defensie’ ontwikkeld, dat berust op verplichte nationale dienst en de vrijwillige deelname van private ondernemingen. Dat levert een reserve van bijna 1 miljoen getrainde burgers op. Esko Aho, premier in de jaren 1990, zegt dat dit alles onmogelijk zou zijn zonder een gevoel van rechtvaardigheid. ‘Finland kon nationale defensie opbouwen, niet alleen vanwege een bedreiging uit Rusland, maar omdat het iets had dat het waard was te verdedigen.’
‘Oekraïne kan ofwel blijven stilstaan bij het verleden, of ‘de brokstukken opruimen, steden heropbouwen en in zijn eigen toekomst geloven’.
Stubb stelt dat Oekraïne vandaag in een betere positie verkeert dan Finland in 1944, toen ‘een verwoest, straatarm land’ met nauwelijks steun van buitenaf. Oekraïne heeft bondgenoten die werken aan veiligheidsgaranties en economische steun. Oekraïne kan, zegt hij, ofwel blijven stilstaan bij het verleden en klagen over de oneerlijkheid van de buitenwereld, of ‘de brokstukken opruimen, steden heropbouwen en in zijn eigen toekomst geloven’. Dat zou het moeten doen door corruptie uit te roeien, vrijheid en sociale rechtvaardigheid te bevorderen, en cynisme te verdrijven. Dat is de keuze die voorligt.
