Terwijl de Amerikaanse president Donald Trump en de Russische president Vladimir Poetin zich voorbereiden op hun ontmoeting in Alaska op vrijdag, breken Russische troepen door de Oekraïense verdedigingslinie. ‘Oekraïense soldaten zullen altijd tegen een slechte vrede zijn die door de vijand wordt opgelegd’, zegt een dronecommandant.
De timing kon nauwelijks slechter. Enkele dagen voordat Donald Trump en Vladimir Poetin elkaar in de Amerikaanse staat Alaska ontmoeten – de top staat gepland voor vrijdag – zijn Russische troepen door een belangrijke Oekraïense verdedigingslinie gebroken. In de buurt van Dobropillia, ten noorden van de Oekraïense vestingstad Pokrovsk in de regio Donetsk, heerst volgens soldaten ter plekke paniek en verwarring.
Shtyk, officier bij de 93e brigade die naar het gebied is gestuurd, zegt dat Oekraïne nog altijd probeert te achterhalen waar de vijand zich precies bevindt. Volgens hem is de belangrijkste doorbraak ondertussen meer dan tien kilometer diep en is daarbij een cruciale aanvoerroute afgesneden. Waarschijnlijk zijn kleine Russische eenheden ook andere dorpen binnengedrongen. ‘De wig is nog niet groter geworden, maar de situatie is somber’, zegt Shtyk. ‘Er werd geen adequate verdediging gebouwd, beslissingen zijn te laat genomen en er was niemand om de linie snel te herstellen. Daarvoor zijn er simpelweg te weinig manschappen.’
Onaanvaardbare landruil
Dankzij de inzet van elitetroepen zal Oekraïne de Russische opmars waarschijnlijk snel weten af te remmen. Toch zien veel soldaten in de doorbraak een duidelijk signaal: Rusland is vastbesloten de oorlog voort te zetten, waar het maar kan. Ze vrezen dat de Amerikaanse president de verkeerde conclusie zal trekken, namelijk dat Oekraïne zwak is, in plaats van dat Rusland meedogenloos is.
‘Oekraïense soldaten zullen altijd tegen een slechte vrede zijn die door de vijand wordt opgelegd’, zegt ‘Deputy’, dronecommandant bij de 30e brigade. Mocht er een staakt-het-vuren komen, dan zou hij zijn ‘uniform aan de wilgen hangen en het nooit meer aantrekken’.
Na drieënhalf jaar oorlog zijn frontsoldaten uitgeput. Het moreel wankelt en de kritiek op het militaire leiderschap groeit. Maar over één ding is iedereen het eens: de ‘landruilen’ waarover in Washington wordt gesproken in aanloop naar de Alaska-top zijn onaanvaardbaar.
‘Boar’, compagniescommandant bij de 56e brigade, noemt een terugtrekking een verraad aan gesneuvelde kameraden en strijdig met de ‘logica’ van de huidige gevechten. Hij heeft net drie weken doorgebracht in de loopgraven bij Chasiv Yar, waar Oekraïne al meer dan twee jaar een smalle strook grondgebied verdedigt tegen voortdurende Russische aanvallen. Volgens hem verliest Rusland daar misschien wel tien man voor elke Oekraïner.
Vasyl, een infanterist onder zijn bevel, spreekt nog hardere taal: ‘Als Trump hier was, zou ik hem zeggen dat hij “een Russisch oorlogsschip” moet doen’, verwijzend naar de beruchte, grove uitspraak van Oekraïense grenswachten tegen Russische mariniers in de eerste dagen van de oorlog.
Onzekerheid troef
Over de top in Alaska is er veel onzekerheid. Oekraïens president Volodymyr Zelensky is, net zoals de Europese bondgenoten van Oekraïne, niet uitgenodigd. Hoewel een staakt-het-vuren officieel op de agenda staat, heeft The Economist vernomen dat de gesprekken veel verder zullen gaan.
Een van de onderwerpen is mogelijk een verregaande normalisering van de diplomatieke en economische betrekkingen tussen de VS en Rusland, inclusief het opheffen van sancties, iets waar Poetin vurig naar verlangt. Ook samenwerking in het Noordpoolgebied, bijvoorbeeld op het vlak van energie, zou opnieuw ter sprake komen. Daarover zouden al in februari verkennende gesprekken zijn gevoerd waarbij Russische functionarissen probeerden Amerikaanse bedrijven te lokken.
Mogelijk bespreken Trump en Poetin ook een verregaande normalisering van de diplomatieke en economische betrekkingen tussen de VS en Rusland, inclusief het opheffen van sancties.
Wat Rusland concreet zal aanbieden in ruil voor vrede in Oekraïne, is minder duidelijk. In juli werd bij geheime gesprekken tussen Oekraïense en Russische onderhandelaars onverwachte vooruitgang geboekt. Maar toen verloor Trump zijn geduld door Poetins getreuzel en dreigde hij met ‘verpletterende’ sancties als Moskou de oorlog niet onmiddellijk zou beëindigen.
Dat ultimatum leek beïnvloed door gepensioneerd generaal en presidentieel gezant Keith Kellogg. Maar binnen het Witte Huis was er ook een andere stroming. Steve Witkoff, een oude vastgoedpartner van Trump en eveneens speciaal gezant, bracht op 6 augustus een onaangekondigd bezoek aan Moskou. Hij zou voorstellen hebben gedaan die de onderhandelingen in een richting stuurden die voor Oekraïne veel minder aanvaardbaar is.
De blunders van Witkoff
Witkoff is voorstander van een grote, allesomvattende deal tussen de VS en Rusland. Zijn eerdere betrokkenheid bij gesprekken pakte vaak nadelig uit voor Oekraïne, en ging gepaard met opmerkelijke blunders. Zo zou hij Poetins aanbod, een ruil van door Oekraïne gecontroleerd gebied in de Donbas tegen een belofte om elders niet aan te vallen, niet volledig begrepen hebben. Dat zou betekenen dat Rusland grondgebied krijgt dat het leger niet wist te veroveren, in ruil voor loze woorden.
Poetin staat erom bekend ‘concessies’ aan te bieden die bedoeld zijn om de Oekraïense eenheid te ondermijnen. Hoe dan ook is het gesprek over erkenning van de Russische bezetting op sommige plaatsen verschoven naar ideeën om Rusland zelfs méér gebied toe te kennen.
Het landruilconcept lag al sinds vorig jaar op tafel, toen Oekraïense troepen nog posities verdedigden in de Russische regio Koersk. Inmiddels zijn ze daar vrijwel volledig verdreven, waardoor dat voorstel niet meer relevant is. Toch lijkt het erop dat in Washington nog altijd over dat concept gepraat wordt.
‘Een doos van Pandora’
Volgens bronnen bevat het recentste voorstel van Oekraïne één harde voorwaarde: eerst een volledig staakt-het-vuren, daarna pas praten over grondgebied. Alles daarbuiten, waarschuwt een bron, opent ‘een doos van Pandora’. Voor de Amerikanen is dat niet voldoende. Zij dringen erop aan dat Oekraïne met een tegenvoorstel komt waarin ook eigen grondgebied wordt afgestaan.
Op woensdag leidde de Duitse bondskanselier Friedrich Merz een besloten top tussen Europese leiders, Zelensky en Trump waarbij de partijen een gezamenlijk standpunt probeerden in te nemen. Men raakte het erover eens dat er eerst een wapenstilstand moet zijn, en dat Oekraïne een plaats aan de onderhandelingstafel en veiligheidsgaranties moet krijgen. Merz zei dat Trump ‘grotendeels’ instemt met de Europese en Oekraïense standpunten, maar liet in het midden met welke standpunten de Amerikaanse president het niet eens is.
De bondgenoten van Oekraïne vrezen dat de Amerikaanse president zal vasthouden aan landruilen die voor Zelensky politiek onhaalbaar zijn.
Toch vrezen de bondgenoten dat Trump zal vasthouden aan landruilen die voor Zelensky politiek onhaalbaar zijn. De laatste dagen is de president bovendien hervallen in een oude gewoonte: hij geeft Zelensky opnieuw de schuld van de Russische invasie.
Aan het oostfront is er weinig tijd om het nieuws te volgen. Daar zijn er andere zorgen. Boar probeerde de afgelopen drie weken vooral in leven te blijven. Hij slaapt met één oog open en blijft alert voor Russische troepen die naar zijn positie sluipen.
Hij is niet onder de indruk van Trumps wensen. ‘Het gezag’, zegt hij, ‘dat zijn mijn kameraden. Dat is Sasha, die 300 mensen uit een loopgraaf redde terwijl hij hevig werd beschoten. Dat is Vasya, die radio’s brengt naar plekken waar niemand anders durft te komen. Dat zijn de rijen kruisen die de graven van onze gevallen kameraden markeren. Hoe zouden we dat zomaar kunnen opgeven?’
